De werking van een warmtepomp: kan je deze uitzetten en wat zijn de gevolgen?

Published by Redactie on september 26, 2025 | Category warmtepomp

In de huidige context van duurzame energie en energiebesparing is de warmtepomp een steeds populairder keuze geworden voor woningverwarmers en -verkopers in Nederland. Ze bieden een efficiënte en milieuvriendelijke manier om woningen te verwarmen, en in sommige modellen ook te koelen. Echter, net zoals elk systeem dat verantwoordelijk is voor het comfort in huis, kunnen gebruikers vragen over de mogelijkheid om zo’n systeem tijdelijk of permanent uit te zetten. In dit artikel bespreken we de werking van een warmtepomp, of het mogelijk is om deze uitzetten, en wat de gevolgen zijn van dergelijke acties.

Wat is een warmtepomp en hoe werkt deze?

Een warmtepomp is een installatie die warmte uit een bron, zoals de buitenlucht, de grond of oppervlaktewater, verplaatst naar een ruimte waar warmte nodig is. In tegenstelling tot traditionele verwarmingsystemen die warmte genereren, zoals gas- of elektrische verwarming, maakt een warmtepomp gebruik van een proces dat warmte overbrengt van een koele naar een warme omgeving. Dit maakt het systeem energiezuiniger, aangezien minder elektriciteit nodig is om een vergelijkbare hoeveelheid warmte te genereren.

Er zijn verschillende typen warmtepompen, waarbij de keuze afhankelijk is van de omgeving en de eisen aan het systeem. De meest voorkomende varianten zijn:

Luchtwarmtepompen: Deze trekken warmte uit de buitenlucht. Zij zijn gemakkelijk te installeren, maar het rendement kan variëren afhankelijk van de buitentemperatuur.
Aardwarmtepompen: Deze trekken warmte uit de grond of oppervlaktewater. Het rendement is vaak hoger, omdat de temperatuur van de grond minder seizoensafhankelijk is.
Hybride warmtepompen: Deze combineren een warmtepomp met een traditionele cv-ketel, waardoor ze in zeer koude perioden extra warmte kunnen leveren.
Zonneboiler-gecombineerde warmtepompen: Deze werken hand in hand met zonnepanelen om elektriciteit op te wekken, die vervolgens gebruikt kan worden voor de werking van de warmtepomp.

De efficiëntie van een warmtepomp wordt vaak uitgedrukt in het COP (Coefficient of Performance) en SCOP (Seasonal Coefficient of Performance). COP meet het rendement in specifieke omstandigheden, terwijl SCOP het gemiddelde rendement over een gehele seizoen aangeeft.

De keuze van de juiste warmtepomp hangt ook af van factoren zoals isolatiegraad van het huis, beschikbaar ruimte voor installatie en het gewenste comfortniveau.

Kan je een warmtepomp uitzetten?

In theorie: ja, maar met voorwaarden

Technisch gezien is het mogelijk om een warmtepomp tijdelijk uit te schakelen, bijvoorbeeld via de thermostaat of via een afstandsbediening. Dit is echter niet zonder gevolgen voor de efficiëntie van het systeem en het comfort in huis. De reden ligt in de manier waarop een warmtepomp werkt. Als de warmtepomp wordt uitgeschakeld, stopt het proces van warmteverplaatsing en kan het interne systeem niet meer functioneren totdat het opnieuw wordt ingeschakeld.

Een warmtepomp is ontworpen om continu te werken bij een bepaalde temperatuur, en als deze wordt uitgeschakeld, moet het systeem opnieuw op temperatuur komen. Dit leidt vaak tot een hoger energieverbruik in de opstartfase, omdat het systeem eerst de gehele woning moet opwarmen in plaats van de temperatuur te handhaven.

Praktijk: het is niet aan te raden

Hoewel het technisch mogelijk is om een warmtepomp uit te zetten, is het in de praktijk niet aan te raden, zeker niet in de winter. Als je de warmtepomp uitzet, loopt het risico dat de temperatuur in de woning aanzienlijk daalt, wat ongemak veroorzaakt en in extreme gevallen leidt tot bevriezen van leidingen. Bovendien kan het bijverwarmen via alternatieve middelen — zoals een elektrische verwarming of een cv-ketel — kostbaarder zijn dan het gewoon laten draaien van de warmtepomp.

Uitzetten versus afsluiten via thermostaat

Het uitzetten van de warmtepomp via de thermostaat is een iets minder drastische optie. In dit geval blijft het systeem aanstaan, maar werkt het niet actief om de temperatuur te verhogen. Dit is bijvoorbeeld nuttig bij afwezigheid van de bewoners, zoals tijdens vakantie. In dat geval is het aan te raden om de temperatuur licht te verlagen in plaats van het systeem volledig uit te zetten. Zo blijft het systeem minimaal functioneren en is het minder waarschijnlijk dat er problemen met leidingen of comfort optreden.

Wat zijn de gevolgen van uitzetten van een warmtepomp?

1. Verhoogd energieverbruik bij opstarten

Zoals eerder besproken, is het energieverbruik bij het opnieuw inschakelen van een warmtepomp vaak hoger dan tijdens het normale functioneren. Dit komt doordat het systeem niet alleen de warmtepomp moet laten werken, maar ook de gehele woning opnieuw moet opwarmen. Dit kan leiden tot een tijdelijk stijging in de energierekening.

2. Risico op bevroren leidingen

Als de temperatuur in huis te ver daalt — bijvoorbeeld door uitzetten van de warmtepomp — is er een reëel risico dat leidingen bevriezen. Dit kan leiden tot lekkages, wat kostbare schade veroorzaakt. Het is daarom aan te raden om de temperatuur nooit lager te zetten dan 15-18°C, zelfs bij afwezigheid van de bewoners.

3. Verlies aan comfort en warmte

Een warmtepomp is ontworpen om continu warmte te leveren bij een stabiele temperatuur. Als het systeem wordt uitgeschakeld, kan het comfort in de woning snel dalen, wat leidt tot koele of ongemakkelijke omstandigheden. Dit is vooral het geval bij huizen met mindere isolatie of bij lage buitentemperaturen.

4. Verkorting van de levensduur van het systeem

Frequente inschakelingen en uitschakelingen van het systeem kunnen de levensduur van de warmtepomp verkorten. Een warmtepomp werkt efficiënter en betrouwbaarder wanneer het continu draait bij een stabiele temperatuur. Door het systeem vaak in- en uit te schakelen, verhoog je het risico op slijtage en storingen.

Wanneer is het zinvol om de warmtepomp uit te schakelen?

Hoewel het uitzetten van een warmtepomp in de meeste gevallen niet aan te raden is, zijn er bepaalde situaties waarin het zinvol kan zijn:

1. Tijdens vakantie of afwezigheid

Als de bewoners voor een langere periode afwezig zijn, is het verstandig om de warmtepomp niet volledig uit te zetten, maar de temperatuur licht te verlagen. Dit minimaliseert het risico op bevroren leidingen en zorgt ervoor dat de woning in een minimaal comfortabele staat blijft. Een aanbevolen temperatuur is 15-18°C.

2. Tijdens de zomer voor koeling

Sommige warmtepompen zijn geïntegreerd met een koelfunctie, waarbij de werking omgekeerd wordt: in plaats van warmte naar binnen te brengen, wordt de warmte uit de woning naar buiten gevoerd. In dit geval is het systeem actief en niet uit te schakelen, tenzij de bewoners de thermostaat zo instellen dat het systeem niet actief ingrijpt.

3. Bij het gebruik van een hybride systeem

In een hybride opstelling — waarbij de warmtepomp wordt ondersteund door een cv-ketel of elektrische verwarming — kan de warmtepomp tijdelijk worden uitgeschakeld in extreem koude periodes, zolang de back-up verwarming actief is. Dit is echter een uitzondering en dient voorzichtig te worden aangepakt, aangezien het rendement van de warmtepomp in de meeste gevallen hoger is dan dat van een traditionele verwarmingsbron.

Installatie, onderhoud en efficiëntie

Voor de efficiëntie van een warmtepomp is het essentieel dat het systeem goed is geïnstalleerd en regelmatig wordt onderhouden. Een professionele installateur moet de warmtepomp in bedrijf zetten en ervoor zorgen dat zowel de binnen- als de buitenunit correct zijn geplaatst en voldoen aan de benodigde ruimte- en veiligheidsnormen.

Het is ook belangrijk om rekening te houden met de isolatiegraad van het huis. Een goed geïsoleerde woning zorgt ervoor dat de warmtepomp efficiënter werkt, omdat er minder warmteverlies is. Dit vermindert het energieverbruik en verhoogt het comfort in huis.

Geluid van de warmtepomp

Een andere overweging bij de installatie van een warmtepomp is het geluidsniveau van de buitenunit. Hoewel de meeste gebruikers geen geluidsoverlast ervaren, is het belangrijk om de buitenunit op een geschikte locatie te plaatsen en te kiezen voor modellen die lager geluidsniveau produceren. In de wettelijke normen is vastgelegd dat het geluid op de grens van de buur woning maximaal 45 decibel mag zijn overdag en 40 decibel in de avond en nacht.

Samenwerking met zonnepanelen

Voor woningen die ook zonnepanelen gebruiken, is het mogelijk om de warmtepomp te laten draaien op duurzame elektriciteit. Dit zorgt niet alleen voor lagere energiekosten, maar vermindert ook het CO2-voetafdruk van de woning. In combinatie met zonnepanelen is een warmtepomp een duurzame en efficiënte verwarmingsoptie.

Conclusie

Hoewel het technisch mogelijk is om een warmtepomp uit te zetten, is dit in de praktijk niet aan te raden. Het uitzetten van het systeem kan leiden tot verhoogd energieverbruik bij opstarten, comfortverlies en in extreme gevallen zelfs bevroren leidingen. Het is beter om de warmtepomp aan te laten staan, maar de thermostaat zo in te stellen dat het systeem efficiënter werkt bij afwezigheid of in de zomer.

In het ideale geval draait een warmtepomp continu bij een lichte temperatuur, wat het energieverbruik minimaliseert en het comfort in de woning behoudt. Het is ook belangrijk dat het systeem goed is geïnstalleerd en regelmatig wordt onderhouden om te zorgen voor een langdurige en efficiënte werking.

Bij een goed geïsoleerd huis en een slim gekozen warmtepomp — eventueel in combinatie met zonnepanelen — kan een warmtepomp een duurzame en kostenefficiënte oplossing bieden voor zowel verwarming als koeling. Het is daarom een verstandige investering voor eigenaren die op zoek zijn naar een toekomstbestendige verwarmingsoptie.

Bronnen

atera