Legionella Preventie en Temperatuurbeheersing bij Warmtepompen

Published by Redactie on september 26, 2025 | Category warmtepomp

In de huidige bouw- en renovatiepraktijk wordt de installatie van warmtepompen steeds vaker gekoppeld aan het sanitaire warmwaterbeleid van woningen. Echter, de toepassing van warmtepompen die water verwarmen tot maximaal 55–65°C, koppelt direct aan het legionellagermaakproces in buiswerken en opslaginstallaties. Het vermijden van legionella-infecties is een maatschappelijk belangrijk onderwerp, waarbij zowel de overheidsraadplegingen (zoals ISSO en RIVM) als constructieve oplossingen zoals warmtepompboilers een rol spelen.

In dit artikel bespreken we de rol van warmtepompen in het legionellagermaakproces, de temperatuur- en desinfectiebehandelingen die nodig zijn om legionella te voorkomen, en de energiekosten die daarbij horen. We geven een overzicht van richtlijnen, technische oplossingen en praktische toepassingen, gebaseerd op relevante bronnen en standaarden.

Inleiding: Legionella en Warmtepompen

Legionella is een bacterie die verantwoordelijk is voor ziektes zoals de veteranenziekte of legionellagriep. Het wordt voornamelijk opgelopen door het inademen van besmet waternevel, bijvoorbeeld in doucheruimtes of sanitair. De bacterie groeit goed in waterachtige omgevingen waar de temperatuur tussen 37°C en 55°C ligt. Warmtepompen, die vaak water opwarmen tot maximaal 45–55°C, vormen een ideale omgeving voor de bacterie. Het RIVM heeft al jarenlang waargenomen dat het aantal legionella-gevallen in binnenlandse omgevingen toeneemt, maar woningen worden niet systematisch bemonsterd.

Om legionella te voorkomen, wordt regelmatige desinfectie van het warmwaterstelsel aanbevolen. Dit gebeurt meestal door het water op te warmen tot minstens 60°C en daar minstens 20 minuten op te houden. Warmtepompen zijn echter ontworpen voor efficiëntie en werken meestal binnen een beperkt temperatuurbereik. Daarom is het vaak nodig om een elektrisch element aan te zetten om het water op te warmen tot de benodigde desinfectietemperatuur.

De desinfectiebehandeling van het warmwaterstelsel is dus essentieel bij warmtepompinstallaties, en vereist een zorgvuldige keuze van het type boiler, de afstelling van het systeem en de energiebeheersing.

Legionella en Warmwaterinstallaties

Legionella kan zich ontwikkelen in warmwaterinstallaties waar het water zich gedurende langere tijd op temperatuur tussen 37°C en 55°C bevindt. Dit is precies het temperatuurbereik waarin warmtepompen meestal hun werk doen. De temperatuur van het water in de boiler bepaalt dus direct of de bacterie zich kan voortplanten.

Om legionella te voorkomen, is het noodzakelijk om het water minstens één keer per week te verhitten tot een temperatuur boven de 60°C. Dit kan op verschillende manieren gebeuren, afhankelijk van het type boiler en de aanwezige technologie.

Desinfectie-richtlijnen

Volgens ISSO publicatie 30.5 en 55.1 dient wekelijks een desinfectiebehandeling uitgevoerd te worden. Dit kan op drie manieren:

Het water opwarmen tot 60°C en daar minstens 20 minuten op laten staan.
Het water opwarmen tot 65°C en daar minstens 10 minuten op laten staan.
Het water opwarmen tot 70°C en daar minstens 5 minuten op laten staan.

De keuze van methode hangt af van het type boiler, de vermogenscapaciteit van de warmtepomp en de aanwezige elektrische elementen.

Rol van Warmtepompen bij Desinfectie

Omdat warmtepompen in principe niet in staat zijn om water op te warmen tot de benodigde desinfectietemperaturen, is het meestal nodig om een elektrisch element aan te zetten. Veel warmtepompboilers zijn uitgerust met een legionellaprogramma dat automatisch een wekelijkse opwarmbeurt organiseert. Dit programma zorgt ervoor dat het water in de boiler wordt opgewarmd tot een temperatuur boven de 60°C en daar minstens 20 minuten op blijft.

Bijvoorbeeld: een boiler van 800 liter die wekelijks opgewarmd wordt tot 60°C kost ongeveer 30–35 kWh per keer, wat neerkomt op ruim €350 aan extra elektriciteitskosten per jaar. Bij grotere boilers neemt dit verbruik uiteraard toe.

Aanbevolen Temperatuur voor Sanitair Water

De temperatuur van het water aan het tappunt dient in Nederland volgens NEN 1006 minstens 55°C te zijn. Rekening houdend met de afkoeling in de leidingen, moet de boiler op ongeveer 58°C worden ingesteld. Dit is een cruciale balans tussen energie-efficiëntie en hygiëne.

Technische Oplossingen voor Legionella Preventie

De keuze van de juiste boiler en het juiste warmtepompsysteem is van groot belang voor de preventie van legionella. Niet elke boiler is geschikt voor gebruik met een warmtepomp. Het is daarom aan te raden om een boiler te kiezen die speciaal ontworpen is voor gebruik met een warmtepomp. De vermogenscapaciteit en temperatuur moeten op elkaar zijn afgestemd.

Verwarmend Oppervlak (VO)

Het verwarmend oppervlak (VO) speelt een grote rol bij de efficiëntie van het warmteoverdrachtsproces. Het is de hoeveelheid oppervlak die betrokken is bij het overbrengen van warmte van het ene medium naar het andere. Bij een indirect gestookte boiler is dit bijvoorbeeld het buitenoppervlak van de verwarmingsspiraal.

Een onjuiste boilerkeuze kan leiden tot pendelgedrag of HD storingen van de warmtepomp, waarbij de warmtepomp de warmte niet efficiënt kan overdragen. Ook kan het leiden tot onvoldoende opwarming van het water in de boiler, wat het legionellagermaakproces in de weg staat.

Platenwarmtewisselaars

In sommige situaties wordt gebruikgemaakt van een platenwarmtewisselaar om de sanitaire warmtebehoefte te scheiden van de verwarmingsbehoefte. Deze techniek wordt vaak toegepast bij grotere buffervaten die ook gebruikt worden voor het opslaan van verwarmingswarmte (zoals vloerverwarming of radiatoren). De platenwarmtewisselaar zorgt ervoor dat het sanitair water op een aparte manier wordt opgewarmd, zonder dat de temperatuur van het verwarmingswater hierdoor beïnvloed wordt.

Legionellaprogramma’s in Boilers

Sommige moderne boilers zijn uitgerust met een automatisch legionellaprogramma dat wekelijks een opwarmbeurt organiseert. Bijvoorbeeld, A.O. Smith toestellen zoals BFC, SGE, SGS en Innovo hebben dit programma geïntegreerd in de besturing. Het water wordt dan automatisch 1 maal per week opgewarmd tot 65°C en daar minstens 1 uur op gehouden. Dit tijdstip is vrij instelbaar, maar standaard is het maandag van 02:00 tot 03:00 uur.

Energieverbruik en Kostenaanpassing

De wekelijkse opwarmbeurt van het boilerwater tot de benodigde desinfectietemperatuur brengt een aanzienlijke energiekost met zich mee. Dit is vooral het geval bij grotere boilers. Bijvoorbeeld:

Een boiler van 800 liter: 30–35 kWh per wekelijkse opwarmbeurt → ongeveer €350 aan extra elektriciteit per jaar.
Een boiler van 2000 liter: het verbruik is aanzienlijk hoger en kan oplopen tot wel €1000 per jaar.

Het is daarom belangrijk om bij de keuze van de boiler niet alleen rekening te houden met de warmtebehoefte, maar ook met de energiekosten van de desinfectiebehandeling. De keuze van een energie-efficiënter systeem of het gebruik van een naverwarming via een zonnestroominstallatie kan hier een oplossing bieden.

Legionella in Leidingen

Niet alleen de boiler is een potentiële bron van legionella, ook de leidingen in het warmwatersysteem kunnen legionella bevatten als het water zich daar gedurende langere tijd op een te lage temperatuur bevindt. Daarom zijn er ook richtlijnen voor het doorspoelen van leidingen met warm water.

Volgens ISSO publicatie 55.1 zijn de volgende methoden aan te raden:

20 minuten doorspoelen met water van 60°C of hoger.
10 minuten doorspoelen met water van 65°C of hoger.
5 minuten doorspoelen met water van 70°C of hoger.

Deze methoden helpen bij het uitbannen van legionella in de leidingen en moeten op een regelmatige basis worden uitgevoerd.

Legionella Preventie bij Zonneboilers

Zonneboilers vormen een aparte categorie, aangezien de temperatuur van het opgewarmde water kan variëren afhankelijk van de zonnestraling. Zonneboilers moeten daarom voorzien zijn van een naverwarming die het water minstens één keer per week gedurende 1 uur boven de 60°C houdt. Dit kan bijvoorbeeld via een elektrisch element of een warmtepomp.

Conclusie

Legionella preventie is een belangrijk aspect van het beheer van warmwaterinstallaties, met name bij warmtepompen die water meestal opwarmen tot temperaturen waarin de bacterie zich goed kan vermenigvuldigen. Het wekelijks opwarmen van het boilerwater tot minstens 60°C en het instellen van een adequate boiler- en warmtepompsysteem zijn essentieel voor de hygiëne en veiligheid van het sanitair water.

De keuze van de juiste boiler, de aanwezigheid van een legionellaprogramma, de afstelling van de temperatuur en het gebruik van een platenwarmtewisselaar zijn allemaal technische oplossingen die bijdragen aan een veilig en efficiënt warmwaterstelsel. Daarnaast is het belangrijk om rekening te houden met de energiekosten van de desinfectiebehandeling en de afstelling van het gehele systeem.

Voor zowel woningeigenaren als bouwprofessionals is het dus van belang om deze richtlijnen en aanbevelingen in acht te nemen bij de planning en uitvoering van warmtepompinstallaties en warmwaterboilers.