Omgevingswet en warmtepompen: Wat betekent de wetgeving voor de installatie en de omgeving?

De energietransitie heeft geleid tot een snelle toename in het aantal warmtepompen in Nederland. Deze systemen spelen een essentiële rol in de verduurzaming van het woningbestand, aangezien ze een alternatief bieden voor aardgasgebruik en aanzienlijke CO₂-reducties mogelijk maken. Toch zijn er juridische en technische aspecten die bij de installatie van een warmtepomp nauwkeurig in overweging moeten worden genomen. Deze artikel belicht de rol van de omgevingswet bij het plaatsen van warmtepompen, de geluidsemissies die ze produceren, de diverse typen warmtepompen en de juridische ontwikkelingen die van invloed zijn op de toekomst van warmtevoorziening in Nederland.

Wat is een warmtepomp?

Een warmtepomp is een technische installatie die warmte uit de lucht, grond of water opneemt en deze omzet in warme lucht of warm water om een woning te verwarmen. Het principe werkt als volgt: het koudemiddel in de warmtepomp opneemt warmte uit de omgeving, wordt samengeperkt om de temperatuur te verhogen en deze warmte vervolgens wordt afgestaan aan het verwarmingswater.

De meest voorkomende type warmtepomp is de lucht-waterwarmtepomp. Deze maakt gebruik van buitenlucht als warmtebron. De unit van deze warmtepomp, die typisch de grootte heeft van een airconditioning-apparaat, wordt meestal op het dak, aan de gevel of los in de tuin geplaatst. Daarnaast zijn er ook bodem-waterwarmtepompen, die warmte uit de grond gebruiken, en PVT-panelen, die zowel elektriciteit als warmte opwekken en meestal op het dak worden gemonteerd.

Omgevingsvergunning en de wetgeving

Het plaatsen van een warmtepomp valt vaak onder de omgevingswet. Dit komt omdat een warmtepomp een losstaand bouwwerk kan zijn en daardoor invloed kan hebben op de omgeving en de bestemmingsplannen. De vereisten voor een omgevingsvergunning hangen af van de hoogte van de installatie. Indien de warmtepomp hoger is dan 1 meter, is in ieder geval een omgevingsvergunning voor het bouwen nodig.

Daarnaast kan het ook nodig zijn om een omgevingsvergunning aan te vragen voor het afwijken van het bestemmingsplan. Dit gebeurt als de warmtepomp geplaatst wordt op een locatie die niet volledig overeenkomt met de daarvoor geldende bouwregels. De bestemming die meestal van toepassing is bij warmtepompen is ‘Wonen’ of ‘Tuin’. Deze bestemmingen bevatten regels over de hoogte van bouwwerken. Als de warmtepomp boven de toegestane hoogte uitkomt, is het afwijken van het bestemmingsplan en daarmee de overeenkomstige vergunning verplicht.

Bij het aanvragen van een omgevingsvergunning moet men rekening houden met de locatie van de warmtepomp ten opzichte van de perceelgrens. Bij geluidsemissies, bijvoorbeeld, is het belangrijk dat de warmtepomp op voldoende afstand van de perceelgrens staat. Volgens artikel 3.8, tweede lid, van het Bouwbesluit 2012 mag een warmtepomp op de perceelgrens niet meer dan 40 dB geluid produceren. Dit is gelijk aan het geluidniveau van een koelkast in de slaapkamer. Uitspraken van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State tonen aan dat een afstand van minstens 12 meter tussen de warmtepomp en de perceelgrens voldoende is om hinder van geluidsoverlast te voorkomen.

Geluidsemissies van warmtepompen

Geluid is een belangrijke factor bij de installatie van een warmtepomp, aangezien het vaak buiten geplaatst wordt. Warmtepompen die gebruikmaken van buitenlucht, zoals lucht-waterwarmtepompen, genereren geluid door de werking van het compressor- en ventilatieproces. Dit geluid kan invloed hebben op de omgeving en kan leiden tot klachten van buurhuisbewoners, vooral in dichtbebouwde wijken.

Om te voldoen aan de wettelijke eisen is het verstandig om de warmtepomp op een afstand van de perceelgrens te plaatsen. Ook kunnen maatregelen genomen worden om het geluid te dempen, zoals het gebruik van een geluiddempende kast of het plaatsen van trillingsdempende onderdelen. Deze maatregelen helpen om het geluidsniveau te beheersen en zo de wettelijke eisen te vervullen.

Juridische ontwikkelingen in de warmtevoorziening

De warmtevoorziening in Nederland is in een voortdurende transformatie. Twee belangrijke ontwikkelingen spelen zich op het moment af in de regelgeving: de WCW (Wet collectieve warmte) en de nationale richtlijnen voor aardgasvrij maken van het woningbestand.

De WCW is nog in ontwerfase, maar legt de nadruk op marktordening van de collectieve warmtemarkt. Dit betekent dat de gemeente een centrale rol krijgt bij het aanwijzen van warmtekavels, het bepalen van tijdsplannen en het schetsen van kaders voor warmtevoorziening. Deze wet zorgt ervoor dat overheidsorganisaties, zoals de gemeente of de provincie, een meerderheidsaandeel in nieuwe warmtenetten moeten nemen. Hierdoor speelt de overheid een actieve rol in de ontwikkeling van warmtenetten, wat zorgt voor meer transparantie en een betere coördinatie van de energietransitie.

Op nationaal niveau is de hybride warmtepomp aangewezen als de nieuwe standaard voor het verwarmen van woningen. Vanaf 2026 moeten defecte cv-ketels vervangen worden door een hybridesysteem, bestaande uit een elektrische warmtepomp en een cv-ketel. Dit is bedoeld om de overgang naar een aardgasvrij woningbestand geleidelijk te maken. Echter, deze regeling heeft wel uitzonderingen en de vraag is of deze overeind zal blijven bij veranderingen in de regering.

Warmtevraag en warmtebronnen in een warmtenet

In de praktijk is het voor een warmtenet niet voldoende om slechts één warmtebron te gebruiken. De warmtevraag varieert gedurende het jaar: in de zomer is de vraag laag (basislast), in het voor- en najaar stijgt de vraag (middenlast) en in de winter is er behoefte aan piekverwarming (pieklast). Daarom zijn meerdere warmtebronnen nodig om alle warmtebehoeften te dekken.

Aquathermie en geothermie zijn geschikt voor het dekken van de basis- en middenlast, maar minder geschikt voor de pieklast. Dit komt doordat deze systemen veel warmte kunnen leveren, maar niet snel genoeg kunnen reageren op piekeisen. Daarom wordt vaak een combinatie van warmtebronnen gebruikt, zoals gasgestookte warmteproductie of elektrische warmtepompen, om de pieklast te dekken.

De rol van gemeenten en de urgente aardgasvrije overgang

Hoewel de gemeente een strategische rol speelt in het bepalen van aardgasalternatieven per wijk, is de nationale overheid verantwoordelijk voor het stellen van de nieuwe standaard voor verwarming. Momenteel is de aanschaf van een hybride warmtepomp verplicht bij het vervangen van defecte cv-ketels vanaf 2026. Deze regeling is echter omstreden en vraagt om een duidelijke en duurzame oplossing.

De huidige voortgang in de overgang naar aardgasvrije woningen is echter te traag. Hoewel er subsidies beschikbaar zijn en lokale visies bestaan, is het aantal aardgasvrije woningen in 2030 nog ver onder het doel. De schattingen lopen rond de 90.000 tot 200.000 woningen, terwijl het doel veel hoger is. Gemeenten lopen tegen praktische problemen aan, zoals gebrekkige infrastructuur, weinig voorbeelden van aardgasvrije woningen en gebrek aan duurzaam gas.

Kansen en uitdagingen voor de toekomst

De energietransitie biedt kansen voor duurzaamheid en innovatie, maar ook uitdagingen voor de regelgeving, technologie en coördinatie. De toename van warmtepompen in Nederland is een positief teken, maar moet gepaard gaan met aandacht voor de juridische eisen, het geluidniveau en de samenwerking tussen verschillende partijen.

De omgevingswet speelt een essentiële rol bij het bepalen van waar en hoe warmtepompen kunnen worden geplaatst. Het is belangrijk dat projectontwikkelaars, bouwbedrijven en particulieren deze regels goed doorgronden om problemen te voorkomen. Bovendien is het essentieel dat de overheid een duidelijke koers volgt en subsidies en beleid stimuleert die de energietransitie ondersteunen.

Conclusie

Het plaatsen van een warmtepomp is een belangrijke stap in de verduurzaming van het woningbestand, maar vereist zorgvuldige afweging van juridische en technische aspecten. De omgevingswet bepaalt of een vergunning nodig is en legt aandacht op geluidsemissies, hoogte en locatie. Daarnaast zijn er nationale en lokale ontwikkelingen in de warmtevoorziening die invloed hebben op de toekomst van verwarmingssystemen.

De energietransitie vraagt om innovatie, coördinatie en politieke wil om het doel van een aardgasvrije woningmarkt te bereiken. Door het juist aan te pakken van juridische kaders, technologische kansen en juridische eisen, kan Nederland op weg gaan naar een duurzamere toekomst.

Bronnen

1. Warmtepomp plaatsen: goed idee, maar let wel goed op!
2. Lokale regelgeving en warmtevoorziening