Overcapaciteit bij warmtepompen: begrip, impact en keuzes voor homeowners en professionals

Published by Redactie on september 27, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

Een warmtepomp is tegenwoordig niet meer weg te denken uit de duurzame verwarmingswereld. Tegenover een traditionele CV-ketel staat een warmtepomp met een compleet andere werkwijze en technische eisen. Terwijl een CV-ketel direct warmte genereert door gasverbranding, haalt een warmtepomp deze warmte uit de omgeving (lucht, grond of water), waarbij elektriciteit wordt gebruikt om deze warmte te comprimeren en in te zetten voor verwarming. Deze technische verschuiving heeft ook gevolgen voor de manier waarop het systeem moet worden ontworpen, geïnstalleerd en gebruikt.

Een belangrijk verschil tussen een CV-ketel en een warmtepomp ligt in het begrip overcapaciteit. In dit artikel bespreken we de rol van overcapaciteit bij warmtepompen, hoe deze verschilt van de overcapaciteit bij CV-ketels, en wat de gevolgen zijn voor de keuze, installatie en efficiëntie van een warmtepomp in bestaande en nieuwbouw situaties. Op basis van de gegevens uit betrouwbare bronnen uit de sector zullen we een duidelijk beeld geven van wat overcapaciteit betekent in de context van warmtepompen en waarom het belangrijk is om hier rekening mee te houden bij het ontwerp van een warmtepompinstallatie.

Wat is overcapaciteit bij warmtepompen?

Overcapaciteit is het verschijnsel waarbij een verwarmingssysteem in staat is om meer warmte te leveren dan nodig is in normale omstandigheden. Bij een gasgestookte CV-ketel is dit een bekend fenomeen. CV-ketels zijn vaak ontworpen met een relatief grote overcapaciteit, waardoor ze zowel efficiënt verwarming kunnen leveren als direct warm tapwater kunnen opwekken. Dit is handig, omdat warm tapwater sneller nodig is en dus vereist is dat de CV-ketel snel kan reageren.

Bij een warmtepomp is het echter anders. Een warmtepomp is een systeem dat warmte overdraagt, in plaats van direct warmte te genereren. Daardoor werkt het op een fundamenteel andere manier en is de benadering van overcapaciteit anders. In de praktijk betekent dit dat de warmtepomp niet zomaar kan worden overdimensioneerd zonder dat dit nadelige gevolgen heeft voor het rendement, het energieverbruik en het comfort.

Overcapaciteit bij CV-ketels vs. warmtepompen

Een CV-ketel heeft overcapaciteit om twee belangrijke redenen:
1. Verwarming: het systeem moet in staat zijn om de woning te verwarmen bij normale buitentemperaturen.
2. Tapwater: het systeem moet in staat zijn om direct warm water op te wekken, wat vaak een snelle en krachtige reactie vereist.

Een CV-ketel kan beide functies combineren door op een klein pitje te branden voor verwarming en op volle kracht voor tapwater. Dit is mogelijk vanwege de overcapaciteit van het systeem.

Een warmtepomp daarentegen kan deze combinatie niet zo gemakkelijk oplossen. Het systeem werkt met een vaste hoeveelheid warmte die wordt opgehaald en omgezet, en het heeft geen overcapaciteit zoals een CV-ketel. Daarom is het belangrijk om bij de keuze van een warmtepomp nauwkeurig te berekenen wat het warmteverbruik is, en hoe het systeem moet worden ingezet voor zowel verwarming als tapwater.

Gevolgen van overdimensionering

Een te grote warmtepomp kan verschillende problemen veroorzaken. Ten eerste kan het leiden tot verminderd rendement, vooral in milde winters. Bij warme buitentemperaturen is er meer warmte beschikbaar om op te weken, wat betekent dat de warmtepomp minder hard hoeft te werken. Als het systeem echter overdimensioneerd is, kan het sneller aan- en uitzetten, wat het rendement negatief beïnvloedt.

Ten tweede kan overdimensionering leiden tot comfortproblemen. Een warmtepomp die te snel werkt kan te veel warmte leveren, wat leidt tot fluctuaties in de inwendige temperatuur. Dit is vooral merkbaar in woningen met radiatoren of in bestaande woningen die niet optimaal zijn geïsoleerd.

Ten slotte is er ook een economische kostenfactor. Een grotere warmtepomp is duurder in aankoop en installatie. Bovendien kan het leiden tot hogere elektriciteitskosten, omdat het systeem onnodig hard moet werken om de gewenste temperatuur te behalen.

Warmtepompcapaciteit en COP-waarden

Om de optimale warmtepomp te kiezen, is het belangrijk om rekening te houden met de COP-waarden (Coefficient of Performance) en de SCOP-waarden (Seasonal Coefficient of Performance). De COP-waarde geeft aan hoe efficiënt een warmtepomp werkt bij een specifieke buitentemperatuur en een bepaalde aanvoertemperatuur van het verwarmingswater.

Bijvoorbeeld, een COP van 7A/35W betekent dat de warmtepomp bij een buitentemperatuur van 7 graden Celsius en een aanvoertemperatuur van 35 graden Celsius een rendement heeft van 1:5. Dit betekent dat per 1 kWh elektriciteit die het systeem gebruikt, 5 kWh warmte wordt opgewekt.

In bestaande woningen is het vaak nodig om te werken met een hogere aanvoertemperatuur (bijvoorbeeld 55 graden), wat leidt tot een lager rendement. Daarom is het belangrijk om rekening te houden met de COP 7A/55W waarde bij het kiezen van een warmtepomp voor bestaande woningen.

De SCOP-waarde is een betere indicator voor het jaarlijks gemiddelde rendement van de warmtepomp, omdat deze rekening houdt met de variabele buitentemperatuur over het stookseizoen. De SPF (Seasonal Performance Factor) geeft een indicatie van het rendement van het gehele installatiesysteem, inclusief het afgiftesysteem zoals vloerverwarming of radiatoren.

Hybride oplossingen

Voor woningen die niet optimaal zijn geïsoleerd of waar radiatoren worden gebruikt, kan een hybride oplossing beter functioneren. Een hybride warmtepomp combineert de warmtepomp met een traditionele CV-ketel of een elektrische boiler voor warm tapwater. Dit is een geschikte oplossing voor woningen die niet geheel kunnen worden aangepast aan een laag-temperatuur-verwarmingssysteem.

Hybride systemen hebben het voordeel dat de warmtepomp het grootste deel van de verwarming verzorgt, terwijl de CV-ketel of boiler ingeschakeld wordt bij hoge warmtevraag, zoals voor tapwater. Dit zorgt voor een betere prestatie en vermijdt het probleem van overdimensionering.

Een hybride warmtepomp is ook een interessante optie voor woningen die momenteel nog geen warmtepomp hebben, maar waarbij de eigenaar wil beginnen met duurzaam verwarmen en tegelijk energiekosten wil besparen. In dat geval is het aan te raden om voor een warmtepomp met voldoende capaciteit te kiezen, zodat deze op termijn de CV-ketel kan vervangen.

Keuze van warmtepomp voor bestaande woningen

Bij de keuze van een warmtepomp voor een bestaande woning is het belangrijk om rekening te houden met een aantal factoren:

Isolatiegraad van de woning: Een warmtepomp presteert het beste in een goed geïsoleerde woning. In woningen die voor 2009 zijn gebouwd, is de isolatie vaak niet optimaal, wat betekent dat er meer warmte nodig is. In dergelijke gevallen kan het nodig zijn om aanvullende isolatiemaatregelen te nemen.
Type afgiftesysteem: Radiatoren vereisen een hogere aanvoertemperatuur dan vloerverwarming, wat leidt tot een lager rendement van de warmtepomp. In bestaande woningen is het vaak moeilijker om het afgiftesysteem te veranderen, wat betekent dat het rendement van de warmtepomp minder zal zijn.
Vermogen van de warmtepomp: Het vermogen van de warmtepomp moet afgestemd zijn op het warmteverbruik van de woning. Een te kleine warmtepomp zal niet in staat zijn om de woning voldoende te verwarmen, terwijl een te grote warmtepomp inefficiënt werkt en extra kosten kan genereren.
Kwaliteit van de installatie: Een goede installatie is essentieel voor het optimale functioneren van een warmtepomp. De warmtepomp moet correct worden aangesloten op het verwarmingssysteem en moet zorgvuldig worden geplaatst. Het is daarom aan te raden om een ervaren installateur te kiezen die ervaring heeft met warmtepompen.

Kostbare investering: warmtepomp vs. CV-ketel

Een warmtepomp is een aanzienlijk kostbaardere investering dan een CV-ketel. Volgens de beschikbare informatie is de investering in een warmtepomp met alle aanpassingen meestal 3 keer zo duur als een CV-ketel. Dit komt onder andere door de extra kosten voor isolatie, afgiftesystemen en de warmtepompinstallatie zelf.

De lagere gebruikskosten van een warmtepomp ten opzichte van een CV-ketel zijn echter aantrekkelijk. Een warmtepomp gebruikt minder energie en levert daardoor lagere energierekeningen. De terugverdientijd van een warmtepompinstallatie is echter afhankelijk van de efficiëntie van het systeem, de isolatiegraad van de woning en het energieverbruik.

Daarnaast zijn er subsidies beschikbaar voor de installatie van warmtepompen, wat de aanschafkosten kan verlagen. Vanaf 2026 is bovendien een verplichting ingevoerd dat CV-ketels die vervangen worden, worden vervangen door een hybride variant. Dit maakt het belangrijk voor eigenaren om nu al te beginnen met het overwegen van een warmtepompinstallatie.

Geluid en andere aspecten

Een warmtepomp maakt in de regel meer geluid dan een CV-ketel, vooral de buitenunit. Het is daarom belangrijk om de warmtepomp op een geschikte plek te installeren, zodat het geluid niet lastig wordt voor de bewoners of buren.

Daarnaast is het geluidsniveau een aspect dat vaak wordt over het hoofd gezien bij de keuze van een warmtepomp. Het is aan te raden om bij de installatie aandacht te besteden aan het geluidsniveau van de warmtepomp, vooral in dichtbebouwde gebieden.

Conclusie

Een warmtepomp is een slimme en duurzame oplossing voor verwarming, maar het is geen directe vervanging voor een CV-ketel. Het werkt op een fundamenteel andere manier en heeft daarom andere eisen aan het ontwerp, installatie en gebruik. In tegenstelling tot een CV-ketel, die overcapaciteit heeft om zowel verwarming als tapwater te leveren, heeft een warmtepomp geen overcapaciteit. Daarom is het belangrijk om nauwkeurig te berekenen wat het warmteverbruik is en hoe het systeem moet worden ingezet.

Een overdimensioneerde warmtepomp kan leiden tot verminderd rendement, comfortproblemen en hogere kosten. Daarom is het essentieel om de juiste warmtepomp te kiezen, afhankelijk van de isolatiegraad van de woning, het afgiftesysteem en het warmteverbruik. In bestaande woningen kan een hybride oplossing vaak het beste resultaat opleveren.

Een warmtepomp is een kostbare investering, maar met lagere gebruikskosten en subsidies kan het een aantrekkelijke keuze zijn voor eigenaren die duurzaam willen wonen. Het is aan te raden om voor de installatie een duidelijke plan te maken, inclusief isolatiemaatregelen en een professionele installatie, om het optimaal rendement van het systeem te behalen.

Bronnen

overbodig