Warmtepomp: bodem of lucht als warmtebron – wat is het beste voor jouw woning?

De overgang naar duurzame verwarmingsoplossingen is voor veel eigenaren een essentiële stap in de toekomstbestendigheid van hun woning. Een warmtepomp is een van de meest gebruikte alternatieven voor traditionele gasverwarming. Er zijn echter verschillende typen warmtepompen, met als belangrijkste keuze de vraag of je kiest voor een warmtepomp met lucht of bodem als warmtebron. In dit artikel geef ik een gedetailleerde uitleg over de werking van beide systemen, de voordelen en nadelen, en welke keuze het beste aansluit bij jouw woning.

Wat is een warmtepomp?

Een warmtepomp is een systeem dat warmte uit de omgeving – zoals lucht, grond of water – onttrekt en gebruikt om een woning te verwarmen of het sanitair water te verwarmen. De werking berust op het principe van het verhogen van de temperatuur van deze gratis warmtebronnen, waardoor het mogelijk wordt om ruimtes en water op een comfortabele temperatuur te houden. Dit gebeurt met behulp van een koudemiddel dat verdampt en condenseert, waarbij warmte wordt opgenomen en afgegeven.

De werking van een warmtepomp kan in acht stappen worden samengevat:

1. Een vorstvrije vloeistof stroomt door een buizensysteem.
2. Het buizensysteem wordt blootgesteld aan de warmtebron (lucht, grond of water).
3. De vloeistof opneemt warmte uit de omgeving.
4. De opgenomen warmte wordt overgedragen aan een ander buizensysteem met koelvloeistof.
5. De koelvloeistof kookt en verdampt door de warmte.
6. De damp wordt geperst, wat de druk en daarmee ook de temperatuur verhoogt.
7. De warme damp wordt gebruikt om het verwarmingswater of tapwater van de woning te verwarmen.
8. De druk op de gebruikte koelvloeistof wordt verlaagd, waardoor de temperatuur snel zakt en de cyclus zich herhaalt.

Dit proces maakt het mogelijk om met weinig elektriciteit veel warmte te genereren. Een warmtepomp is daardoor een efficiënte manier om duurzaam en energiezuinig te verwarmen.

Typen warmtepompen

Er zijn verschillende soorten warmtepompen, afhankelijk van de warmtebron en de manier waarop de warmte wordt afgestaan. De belangrijkste soorten zijn:

• Lucht-lucht warmtepomp: Verwarmt de lucht in de woning en kan dubbel als airco fungeren.
• Lucht-water warmtepomp: Verwarmt het cv-water en is geschikt voor zowel nieuwbouw als renovatie.
• Hybride warmtepomp: Combinatie van een lucht-water warmtepomp en een gasketel.
• Water-water warmtepomp: Gebruikt water als warmtebron en -afgifte.
• Bodem-water warmtepomp: Verwarmt via aardwarmte en is geschikt voor zowel verwarming als koeling.

In dit artikel focussen we op de twee meest voorkomende warmtebronnen: bodem en lucht.

Bodemwarmtepomp

Werking van een bodemwarmtepomp

Een bodemwarmtepomp maakt gebruik van de warmte die opgeslagen zit in de grond. De grond op een diepte van 1,5 tot 80 meter heeft een constante temperatuur van ongeveer 10 tot 15 graden Celsius, onafhankelijk van de seizoenen. Door middel van een buizensysteem (horizontaal of verticaal) wordt deze aardwarmte onttrokken en via een warmtepomp verder opgewarmd tot een temperatuur die geschikt is voor verwarming van het huis of het sanitair water.

Het systeem kan bestaan uit een horizontaal systeem, waarbij buizen op ongeveer 1,5 meter diepte in de grond worden gelegd. Dit vereist echter een vrij groot stuk grond. Een verticaal systeem maakt gebruik van diepe buizen (tot 80 meter) en is geschikt voor woningen met een kleinere tuin.

Na het opwarmen van de grondwater of -vloeistof wordt de warmte afgegeven aan het verwarmingssysteem van de woning, zoals radiatoren of vloerverwarming.

Voordelen van een bodemwarmtepomp

• Hoog rendement: Omdat de bodem een constante temperatuur heeft, werkt een bodemwarmtepomp efficiënter dan een lucht-water warmtepomp. Het temperatuurverschil tussen de bron en de afgifte is kleiner, wat leidt tot een hoger COP (Coefficient of Performance).
• Energiezuinig: Omdat de warmtepomp efficiënter werkt, is minder elektriciteit nodig om de woning te verwarmen.
• Dubbele functie: In de zomer kan een bodemwarmtepomp ook gebruikt worden om de woning te koelen. De warmte uit het huis wordt namelijk opgeslagen in de bodem.
• Gasvrije verwarming: De warmtepomp vervangt de traditionele gascv-ketel, zodat geen gas nodig is voor verwarming.
• Subsidie mogelijk: De installatie van een bodemwarmtepomp is in Nederland subsidievatbaar via programma’s als het warmtepompsubsidieregeling.

Nadelen van een bodemwarmtepomp

• Hoge kosten: De investering in een bodemwarmtepomp is aanzienlijk hoger dan bij een lucht-water warmtepomp. De aanleg van de buizensysteem en boringen kan tussen de €10.000 en €30.000 kosten, afhankelijk van de grootte en situatie van de woning.
• Ingrijpende installatie: De aanleg van een bodemwarmtepomp vereist grof werk in de tuin. Dit kan leiden tot tijdelijke ongemakken en extra kosten bij het herstellen van de tuin.
• Afhankelijk van grond: Niet elke woning is geschikt voor een bodemwarmtepomp. De grond moet voldoende warmte kunnen opslaan en afgeven, en het systeem moet passen bij het verwarmingssysteem van de woning (bijvoorbeeld vloerverwarming of lagetemperatuurverwarming).

Toepassing in de praktijk

Een bodemwarmtepomp is ideaal voor woningen met een goed geïsoleerd bouwvolume en een geschikt stuk grond. Het is vooral geschikt voor nieuwbouwprojecten of diepe renovaties, waarbij de woning al op een lagetemperatuurverwarmingssysteem werkt. Daarnaast is de bodemwarmtepomp geschikt voor woningen in stedelijke gebieden, waar een buitenunit voor een lucht-water warmtepomp onwenselijk of onmogelijk is.

Lucht-water warmtepomp

Werking van een lucht-water warmtepomp

Een lucht-water warmtepomp haalt warmte uit de buitenlucht en gebruikt deze om het cv-water in de woning te verwarmen. Het systeem bestaat uit een buitenunit, die de warmte uit de lucht onttrekt, en een binnenunit, die de warmte overdraagt naar het verwarmingssysteem. In de winter zorgt dit voor verwarming, en in de zomer kan het systeem eventueel ook gebruikt worden om het huis te koelen.

De werking is vergelijkbaar met die van een bodemwarmtepomp, maar de warmtebron is in dit geval de buitenlucht. In de zomer is de buitenlucht warmer dan de bodem, maar in de winter is het andersom. De lucht-water warmtepomp moet dus met grotere temperatuurverschillen werken, wat het rendement iets verlaagt in vergelijking met een bodemwarmtepomp.

Voordelen van een lucht-water warmtepomp

• Lagere investering: Een lucht-water warmtepomp is aanzienlijk goedkoper dan een bodemwarmtepomp. De gemiddelde kosten liggen tussen €5.000 en €9.000, afhankelijk van het vermogen en de complexiteit van de installatie.
• Gemakkelijke installatie: De installatie van een lucht-water warmtepomp is relatief eenvoudiger dan die van een bodemwarmtepomp. Het vereist geen grof werk in de tuin of boringen.
• Flexibiliteit: Het systeem is geschikt voor zowel nieuwbouw als renovatieprojecten. Daarnaast is het mogelijk om de warmtepomp aan te sluiten op een hybridesysteem met een gasketel, wat handig is bij woningen die nog niet volledig geïsoleerd zijn.
• Subsidie mogelijk: Net als bij de bodemwarmtepomp is de installatie van een lucht-water warmtepomp subsidievatbaar via het warmtepompsubsidieregeling.
• Dubbele functie: In de zomer kan een lucht-water warmtepomp ook gebruikt worden om de woning te koelen, hoewel dit energie kost.

Nadelen van een lucht-water warmtepomp

• Lager rendement in de winter: Omdat de buitenlucht in de winter kouder is dan de bodem, werkt een lucht-water warmtepomp minder efficiënt in koude weersomstandigheden. Dit kan leiden tot hogere energieverbruik.
• Afhankelijk van buitenunit: De buitenunit kan voor sommige eigenaren ontsierend zijn. Daarnaast is het systeem gevoelig voor vorst en sneeuw, wat onderhoud en reiniging vereist.
• Lagere COP: Het rendement (COP) van een lucht-water warmtepomp is lager dan dat van een bodemwarmtepomp, vooral bij lage buitentemperaturen.

Toepassing in de praktijk

Een lucht-water warmtepomp is geschikt voor woningen met een vrij groot stuk grond of een tuin waar de buitenunit geplaatst kan worden. Het is ideaal voor eigenaren die op zoek zijn naar een duurzame verwarmingsoptie met een redelijke investering. Het is vooral geschikt voor woningen die goed geïsoleerd zijn en waar een gasketel vervangen kan worden. Bij woningen die nog niet optimaal geïsoleerd zijn, is een hybride warmtepomp een betere optie, omdat deze zowel een warmtepomp als een gasketel bevat.

Keuze tussen bodem- en lucht-water warmtepomp

De keuze tussen een bodem- en lucht-water warmtepomp hangt af van verschillende factoren:

1. Investering en kosten: Een bodemwarmtepomp is duurder in aankoop en installatie, maar heeft een hoger rendement en lagere energiekosten in de loop der jaren. Een lucht-water warmtepomp is goedkoper, maar kan in de winter meer energie verbruiken.
2. Grond- en ruimteomstandigheden: Voor een bodemwarmtepomp is een vrij groot stuk grond nodig, terwijl een lucht-water warmtepomp niet afhankelijk is van de grond.
3. Energieverbruik en rendement: Een bodemwarmtepomp heeft een hoger COP en is energiezuiniger, maar vereist een grotere investering. Een lucht-water warmtepomp is efficiënt genoeg voor de meeste woningen, vooral als deze goed geïsoleerd zijn.
4. Duurzaamheidsdoelen: Beide systemen zijn gasvrij en duurzaam, maar een bodemwarmtepomp kan in de zomer ook gebruikt worden voor koeling, wat extra energiezuinig is.

Wanneer kies je voor een bodemwarmtepomp?

Kies voor een bodemwarmtepomp als:

• Je woning goed geïsoleerd is en op een lagetemperatuurverwarmingssysteem werkt (zoals vloerverwarming).
• Je beschikt over een voldoende groot stuk grond.
• Je bereid bent om een hoge investering te doen voor een duurzame verwarmingsoplossing met een langere looptijd.
• Je in een stedelijk gebied woont en een buitenunit niet wenselijk is.

Wanneer kies je voor een lucht-water warmtepomp?

Kies voor een lucht-water warmtepomp als:

• Je op zoek bent naar een duurzame verwarmingsoplossing met een redelijke investering.
• Je woning niet direct geschikt is voor een bodemwarmtepomp, bijvoorbeeld door ruimtelijke beperkingen.
• Je woning niet optimaal is geïsoleerd en je overweegt een hybridesysteem.
• Je buitenunit op een geschikt plekje in de tuin kunt plaatsen.

Conclusie

Zowel een bodem- als een lucht-water warmtepomp zijn duurzame en energiezuinige alternatieven voor traditionele gasverwarming. De keuze tussen deze twee systemen hangt af van de specifieke omstandigheden van de woning, zoals de isolatie, beschikbare ruimte en investeringsbereidheid van de eigenaar. Een bodemwarmtepomp biedt een hoger rendement en dubbele functie (verwarming en koeling), maar vereist een grotere investering en grof werk in de tuin. Een lucht-water warmtepomp is goedkoper, eenvoudiger te installeren, en geschikt voor de meeste woningen, maar werkt minder efficiënt in koude weersomstandigheden.

Voor eigenaren die overwegen om over te stappen naar een warmtepomp is het belangrijk om een professionele adviesgesprek te voeren met een erkende installateur. Deze kan beoordelen welke optie het beste aansluit bij de situatie van de woning en de individuele wensen van de eigenaar. In combinatie met subsidies en een goed geïsoleerd bouwvolume kan een warmtepomp een betrouwbare en duurzame verwarmingsoplossing worden voor jaren te komen.

Bronnen

1. CBS – Warmte en koude uit bodem en buitenlucht
2. Duurzaamheidsvergelijker – Hoe werkt een warmtepomp
3. Warmtepompenadvies – Bron van warmtepomp
4. Bobex – Soorten warmtepompen