Warmtepompen: geen universale oplossing voor elke woning

Published by Redactie on september 27, 2025 | Category warmtepomp

De overstap naar duurzame verwarmingssystemen is in volle gang. In Nederland wordt er steeds meer aandacht besteed aan de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, en een warmtepomp is daarbij vaak het vooropgestelde alternatief. Toch blijkt uit recente analyses en praktijkervaring dat een warmtepomp niet altijd de meest efficiënte of duurzame oplossing is. De keuze voor een warmtepomp vereist een zorgvuldige afweging van technische, economische en praktische aspecten. In dit artikel bespreken we de beperkingen van warmtepompen, de rol van isolatie en systemen zoals hybride oplossingen, en waarom een integrale aanpak vaak beter is dan directe overstap.

Inleiding

De overgang van gasverwarming naar duurzame verwarmingssystemen is een noodzaak als we de doelen van het klimaatbeleid willen behalen. Warmtepompen worden daarom vaak gepresenteerd als de ideale oplossing. Maar zoals uit diverse analyses blijkt, is het beeld niet zo zwart-wit. In sommige situaties kan een warmtepomp het verbruik vergroten, de elektriciteitsnetten overbelasten of het rendement van het gehele systeem verminderen. Deze kritische kant van warmtepompen is belangrijk om te begrijpen, vooral voor huiseigenaren die overwegen om een warmtepomp te installeren.

De trias energetica: een vergeten basisprincipe

De trias energetica is een kernprincipe in energiebeleid en -planning. Het houdt in dat men eerst moet streven naar een verminderde energiebehoefte (bijvoorbeeld via isolatie en warmteterugwinning), daarna pas naar energie-efficiëntie en ten slotte pas naar het gebruik van duurzame energie. Veel aandachtspunten rondom warmtepompen wijzen erop dat dit principe vaak wordt genegeerd.

Een hybride warmtepomp, bijvoorbeeld, wordt soms gekozen zonder dat eerst wordt gekeken naar de isolatie van de woning. Dit kan leiden tot een ongunstig rendement van de warmtepomp. Zoals uit rapportages blijkt, is een goed geïsoleerde woning een voorwaarde voor een efficiënte warmtepompinstallatie. Woningen met slechte isolatie verliezen namelijk veel warmte via vloeren, muren en ramen, waardoor de warmtepomp extra moet werken, wat uiteindelijk meer energie kost.

Een andere reden waarom de trias energetica vaak in de vergetelheid raakt is de bekwame en relatief eenvoudige installatie van een hybride systeem. Installateurs hoeven geen ingewikkelde gesprekken te voeren over de langere termijnplannen van de woningeigenaar. Dat maakt het aantrekkelijk, maar niet altijd de slimste keuze voor de toekomstige energievoorziening van de woning.

Nadelen van warmtepompen

Hoewel warmtepompen duurzame verwarming bieden, zijn ze niet voor elke woning geschikt en hebben ze een aantal nadelen die niet onder het tapijt mogen worden gestoken.

1. Hoge installatiekosten

De installatie van een warmtepomp is relatief duur. Een complete warmtepompinstallatie is vaak aanzienlijk kostbaarder dan een conventionele CV-ketelinstallatie. Hoewel subsidies zoals de ISDE-subsidie beschikbaar zijn en tot wel €5.300,- kunnen uitmaken, blijven de kosten vaak aanzienlijk hoger dan alternatieve systemen. Ook na subsidie kan de investering in een warmtepomp ongeveer 20% duurder zijn dan in andere verwarmingssystemen.

2. Niet geschikt voor elke woning

Niet elke woning is geschikt voor een warmtepomp. Oudere woningen met slechte isolatie zijn vaak minder geschikt dan nieuwbouwwoningen. Warmtepompen werken op lagere temperaturen dan een CV-ketel en vereisen daarom een goed geïsoleerde woning. Anders verloopt het verlies van warmte te snel en wordt het rendement ongunstig.

3. Ruimte- en bouwkundige eisen

Een warmtepomp vereist in veel gevallen meer ruimte dan een CV-ketel. Bovendien kan het systeem geluidsoverlast veroorzaken, afhankelijk van de locatie en de installatie. Daarnaast is in veel gevallen een vergunning nodig voordat een warmtepomp kan worden geïnstalleerd.

Hybride warmtepompen: niet altijd een oplossing

Hybride warmtepompen, die een combinatie zijn van een warmtepomp en een gasketel, worden vaak voorgesteld als een transitieoplossing naar volledige elektrische verwarming. Toch wijzen analyses erop dat dit geen langdurige of optimaal duurzame oplossing is.

Een belangrijk nadeel van hybride warmtepompen is dat ze in veel gevallen piekbelastingen op elektriciteitsnetten veroorzaken. Dit komt doordat de inschakeling vaak afhankelijk is van de buitentemperatuur. In koude weersomstandigheden kunnen meerdere hybride warmtepompen in een wijk gelijktijdig ingeschakeld worden, wat leidt tot scherpe pieken in het elektriciteitsverbruik. Dit kan juist de netcongestie vergroten, in plaats van deze op te lossen.

Daarnaast is een klassieke hybride warmtepomp niet gemakkelijk uit te breiden naar een volledig elektrische oplossing. Als bijvoorbeeld de salderingsregeling wordt afgeschaft en een prikkel ontstaat om met eigen zonne-energie te werken, biedt een klassieke hybride warmtepomp niet de flexibiliteit om deze transformatie te maken. Voor een langdurige duurzame oplossing is een all-electric ready warmtepomp een betere keuze.

De rol van isolatie en buffercapaciteit

Een goede isolatie is een voorwaarde voor de efficiëntie van een warmtepomp. Warmtepompen werken op lagere temperaturen dan CV-ketels en hebben daarom een betere isolatie nodig om verlies te voorkomen. In oudere woningen is dit vaak niet het geval. Het isoleren van de woning vóór de installatie van een warmtepomp is daarom vaak een noodzakelijke investering.

Daarnaast is buffercapaciteit belangrijk. Een warmtepomp werkt efficiënter als er een boiler is die warm tapwater kan opslaan. Dit zorgt ervoor dat het systeem niet constant moet werken, wat het verbruik vermindert. Ook het gebruik van een zonneboiler kan het rendement van een warmtepomp verhogen, aangezien het warm water op een duurzame manier bereidt en zo de draaiuren van de warmtepomp vermindert.

Integrale oplossing: slimme combinaties

Een warmtepomp is geen eindoplossing op zich, maar onderdeel van een integrale energieoplossing. TNO en andere instituten pleiten al jaren voor een aanpak die bestaat uit het verminderen van de energiebehoefte, het verbeteren van de efficiëntie en het gebruik van duurzame energiebronnen. Een aantal slimme combinaties kan dit sterk ondersteunen.

1. Zonneboiler

Een zonneboiler zet zonnewarmte om in gratis warm water. Dit vermindert het verbruik van de warmtepomp, verlengt de levensduur van het systeem en biedt bovendien een gratis douchebeleving in de zomermaanden. In het algemeen kan een zonneboiler tot 50-60% van de warmtapwaterbereiding besparen.

2. Zonneboilercombi

Een zonneboilercombi combineert thermische zonnecollectoren met een hygiënebuffervat. Hiermee kun je zowel verwarming als warm water opwekken. Let op: in de koude maanden is het rendement van thermische collectoren minder, dus de verwarming is dan niet altijd een optie.

3. Buffervat

Een buffervat is altijd een slimme investering bij een warmtepomp. Het zorgt ervoor dat warmtepomp of gasketel rustiger draait en warmte opslaat voor meerdere dagen. Dit zorgt voor een stabielere warmtevoorziening en een efficiënter systeem.

De toekomst van warmtepompen

Ondanks de huidige beperkingen is duidelijk dat warmtepompen een belangrijke rol spelen in de toekomstige energievoorziening van woningen. TNO en andere onderzoeksinstituten werken aan innovatieve oplossingen, zoals thermo-akoestische en magneto-calorische warmtepompen. Deze technologieën werken zonder vluchtige koelvloeistoffen en bieden een veelbelovende toekomst voor duurzame verwarming.

De nieuwe generatie warmtepompen is stuurbaar, efficiënter en minder lastgevend voor het elektriciteitsnet. Het verbruik is geleidelijk en kan worden afgestemd op het verbruiksprofiel van de woning of zelfs op de marktprijs van elektriciteit. Dit maakt warmtepompen steeds geschikter voor het oplossen van netcongestie in wijken.

Klimaatdoelen en praktische realiteiten

De overstap naar gasloze woningen is een essentieel onderdeel van de klimaatdoelen van Nederland. Tegelijk is het belangrijk om realistisch te blijven. Niet elke woning kan binnen een paar jaar volledig gasloos worden gemaakt. In veel gevallen is een integrale aanpak nodig, waarbij warmtepompen slechts een onderdeel uitmaken van de oplossing.

Voor woningen die niet direct geschikt zijn voor een warmtepomp is het bijvoorbeeld zinvol om te kijken naar alternatieven zoals warmtenetten of hygiënebuffervatcombinaties. Ook kan het kiezen voor een all-electric ready warmtepomp een slimme strategie zijn voor de toekomst.

Conclusie

Een warmtepomp is geen universale oplossing voor elke woning. De keuze voor een warmtepomp moet worden gemaakt op basis van een zorgvuldige afweging van technische, economische en praktische aspecten. De trias energetica moet centraal staan: eerst verminderen van de energiebehoefte, daarna verbeteren van de efficiëntie en tenslotte pas het gebruik van duurzame energie.

Hybride warmtepompen kunnen in bepaalde gevallen piekbelastingen veroorzaken en zijn niet geschikt voor een langdurige duurzame oplossing. Voor een betere toekomstige flexibiliteit is een all-electric ready warmtepomp vaak een betere keuze. Ook is het belangrijk om aan te sluiten op een integrale aanpak die isolatie, buffercapaciteit en duurzame energieproductie combineert.

De toekomst van warmtepompen is veelbelovend, maar huidige beperkingen en praktische realiteiten moeten niet worden genegeerd. Voor huiseigenaren is het belangrijk om bewust te kiezen en te investeren in oplossingen die zowel klimaatvriendelijk als rendabel zijn.

Bronnen

solve