Warmtepomp zonder buffervat: wanneer en hoe is dat mogelijk?

In de huidige energiebesparingstijd speelt de warmtepomp een steeds grotere rol in het verduurzamen van huishoudens en gebouwen. Tegelijkertijd worden de aanschaf- en installatiekosten van warmtepompinstallaties steeds belangrijker voor eindgebruikers. Eén van de kostenposten die vaak ter discussie komt, is het gebruik van een buffervat. Voor sommige gebruikers en installaties is het buffervat verplicht, maar voor andere installaties is het mogelijk om een warmtepomp zonder buffervat te gebruiken.

Dit artikel bezoekt de technische achtergronden, de voordelen, de beperkingen en de voorwaarden waaronder een warmtepompinstallatie zonder buffervat kan functioneren. Op basis van informatie uit betrouwbare bronnen, zoals producenten, installateurs en technische richtlijnen, wordt een duidelijk overzicht gegeven van de mogelijkheden en risico’s van warmtepompinstallaties zonder buffervat.

Wat is een buffervat bij een warmtepomp?

Een buffervat is een technische oplossing die in een warmtepompinstallatie wordt toegevoegd om het gedrag van de warmtepomp te stabiliseren. Het buffervat bevat warm water en fungeert als een soort "opslagruimte" voor het warmtevermogen dat de warmtepomp op dat moment levert. Het voornaamste doel is om te voorkomen dat de warmtepomp te vaak aan- en uitgeschakeld wordt, een fenomeen dat pendelen genoemd wordt. Dit slijt de technische componenten van de warmtepomp en verkort de levensduur.

Een buffervat helpt ook om oververhitting of onderverhitting in het systeem te voorkomen. Wanneer de warmtepomp bijvoorbeeld aanstaat en er is geen warmtebehoefte, kan het buffervat deze warmte opslaan in plaats van dat de warmtepomp gedwongen moet uitschakelen. Dit vermindert slijtage en verhoogt het rendement.

Wanneer is een buffervat verplicht?

Volgens technische richtlijnen zoals de ISSO 72 is een buffervat nodig in situaties waarin de warmtepomp niet continu warmte kan afgeven. Dit is bijvoorbeeld het geval bij na-geregelde installaties, waarbij het afgifte-systeem dynamisch wordt geregeld per ruimte. In dergelijke systemen kunnen de kraantjes of regelingen dichtgaan als een vertrek op temperatuur is. Als de warmtepomp dan aanstaat, heeft hij geen weg om de warmte kwijt te gaan, waardoor het risico op oververhitting en storingen toeneemt.

De ISSO 72 stelt dat het minimale systeeminhoudsvereiste voor een na-geregelde installatie is: een systeeminhoud die voldoet aan de energiebehoefte van minstens 10 minuten bij de ontwerp-delta T. Dit betekent dat het buffervat in dergelijke situaties noodzakelijk is om de warmtepomp te beschermen en de installatie stabiel te houden.

Wanneer is een warmtepomp zonder buffervat mogelijk?

Hoewel het buffervat in vele gevallen verplicht is, zijn er situaties waarin een warmtepompinstallatie zonder buffervat kan functioneren. Dit is mogelijk in de volgende gevallen:

1. Afgifte-systeem dat altijd open staat

Als het afgifte-systeem altijd open staat — bijvoorbeeld bij een traditionele verwarming waarin er geen na-regeling of thermostatische regeling is — dan is er geen buffervat nodig. In dergelijke installaties kan de warmtepomp zijn energie continu kwijt in het systeem. Dit betekent dat het risico op pendelen gering is, en het systeem functioneert zonder aanvullende buffer.

2. Modulerende warmtepompen (inverter-technologie)

Een andere situatie waarin een buffervat niet nodig is, is bij het gebruik van modulerende warmtepompen of warmtepompen met inverter-technologie. Deze warmtepompen kunnen hun vermogen automatisch aanpassen aan de warmtebehoefte van het gebouw, in plaats van alleen aan- of uitgeschakeld te worden. Dit zorgt voor een gladder werken van het systeem en vermindert het pendelen van de compressor.

Voorbeelden van modulerende warmtepompen zijn de Elga Ace warmtepomp en de nieuwste modellen van Viessmann. Deze warmtepompen zijn slimmer, efficiënter en robuuster in hun werkzaamheid. Omdat ze hun vermogen kunnen aanpassen, is er geen noodzaak voor een buffervat om warmte op te slaan of het pendelen te voorkomen.

3. Hybride warmtepompinstallatie

Een hybride warmtepompinstallatie combineert een warmtepomp met een gasketel of zonnepaneelinstallatie. In dergelijke systemen kan de gasketel het residualvermogen leveren wanneer de warmtepomp niet voldoende vermogen kan leveren. Hierdoor is er minder afhankelijkheid van een buffervat, omdat de warmtebehoefte in het systeem altijd gedekt kan worden.

Een voorbeeld hiervan is de Elga Ace hybride warmtepomp, die geen buffervat nodig heeft. Deze warmtepomp kan samenwerken met elke gasketel en moduleert automatisch zijn warmteoutput. Hierdoor is het systeem flexibel en efficiënt zonder extra buffer.

Voordelen van een warmtepomp zonder buffervat

Het gebruik van een warmtepompinstallatie zonder buffervat biedt enkele aanzienlijke voordelen, vooral voor eindgebruikers die zoeken naar een efficiënte, kosteneffectieve en ruimtebesparende oplossing.

1. Kostenefficiëntie

Het aanschaffen en installeren van een buffervat is een aanzienlijke kostenpost. De prijs varieert tussen € 500 en € 2.000, afhankelijk van de grootte en kwaliteit. Bij modulerende of inverter warmtepompen is dit extra geld niet nodig, waardoor de totale investering lager is.

2. Ruimtebesparing

Buffervaten zijn doorgaans groot en moeten in de buurt van de warmtepomp worden geplaatst. Dit betekent dat er extra ruimte nodig is in de kruipruimte, kelder of technische ruimte. Voor huiseigenaars die ruimte tekortschieten, is een oplossing zonder buffervat een aantrekkelijke optie.

3. Geringere onderhoudskosten

Omdat er geen extra component in het systeem is, zijn er minder onderhoudsacties nodig. Dit betekent niet alleen lagere kosten, maar ook minder risico op storingen of lekkages in het systeem.

4. Efficiënter systeem

Modulerende warmtepompen en hybride systemen werken efficiënter en slimmer dan traditionele warmtepompen met aan-uit-regeling. Ze passen zich aan aan de warmtebehoefte van het gebouw, waardoor er minder energie verloren gaat en het jaarrendement verbetert.

Beperkingen en risico’s

Hoewel het gebruik van een warmtepomp zonder buffervat aantrekkelijk is, zijn er ook beperkingen en risico’s die moeten worden overwogen.

1. Geen buffer voor warmte

Zonder buffervat kan het systeem geen warmte opslaan wanneer deze niet direct nodig is. Dit betekent dat de warmtepomp direct moet uitschakelen wanneer er geen warmtebehoefte is, wat kan leiden tot vroege slijtage van de compressor.

2. Risico op oververhitting

In gelegenheden waarin het systeem niet goed is geregeld of waarin de warmtepomp niet kan afgeven, kan er oververhitting optreden. Dit kan leiden tot storingen, schade of zelfs een automatische uitschakeling van de warmtepomp.

3. Beperkte toepassing in complexe installaties

In na-geregelde systemen of installaties met meerdere regelkringen is het vaak onmogelijk om zonder buffervat te functioneren. Hier is een buffer nodig om de warmtepomp te beschermen en het systeem stabiel te houden.

4. Beperkte opslagcapaciteit voor tapwater

Als warmtepompinstallatie ook voor het opwarmen van tapwater wordt gebruikt, kan het geen aparte buffer hebben. Wanneer de warmtepomp en het verwarmingssysteem in één vat zijn gecombineerd, kan het warmtevermogen voor verwarming hoger zijn dan nodig voor tapwater, wat leidt tot oververhitting en onnodig energieverbruik.

Alternatieven voor een volledig buffervat

Voor huiseigenaars die toch willen profiteren van een buffer, maar ruimte of kosten willen besparen, zijn er alternatieven beschikbaar:

1. Mini-buffervaten

Een mini-buffervat is een kleinere versie van een standaard buffer en kan tot 20 liter water bevatten. Deze worden vaak gebruikt in systemen met een beperkte systeeminhoud, zoals in kleinere woningen of bij het gebruik van een open verdeler. Een voorbeeld hiervan is de Vaillant Minibuffer, die direct onder de cv-ketel kan worden geplaatst.

2. Dubbele buffers

Sommige installateurs adviseren het gebruik van twee aparte buffers voor verwarming en tapwater. Dit voorkomt dat de warmtepomp te hoge temperaturen moet leveren voor tapwater, wat in een gecombineerd systeem kan leiden tot inefficiëntie en oververhitting.

3. Gecombineerde warmtepomp + zonnepaneelinstallatie

Een alternatieve oplossing is het combineren van een warmtepomp met zonnepaneelinstallatie. Hierdoor kan extra warmte worden opgeslagen of gebruikt om de warmtebehoefte aan te vullen. Dit kan het gebruik van een buffervat overbodig maken, zolang de zonnepaneelinstallatie voldoende vermogen levert.

Samenvatting van de voordelen en nadelen

Om de voordelen en nadelen van een warmtepompinstallatie zonder buffervat duidelijk te maken, is onderstaande tabel opgesteld:

Conclusie

Een warmtepompinstallatie zonder buffervat is in bepaalde situaties mogelijk en zelfs voordelig. Dit is vooral het geval bij modulerende warmtepompen, hybride systemen of bij een afgifte-systeem dat altijd open staat. Deze systemen kunnen functioneren zonder extra buffer, omdat ze automatisch aanpassen aan de warmtebehoefte en het pendelen van de compressor vermijden.

Toch moet men rekening houden met de beperkingen en risico’s van een systeem zonder buffervat, zoals oververhitting, onvoldoende warmteopslag en minder geschiktheid voor complexe regelsystemen. In dergelijke gevallen blijft een buffervat noodzakelijk om de warmtepomp en het systeem te beschermen.

Voor huiseigenaars is het belangrijk om de installatie en de verwachtingen goed te plannen, eventueel in overleg met een ervaren installateur of energieadviseur. Zo kan er een aantrekkelijke oplossing worden gevonden die zowel energieefficiënt is als aansluitend bij de specifieke behoeften van het huis.

Bronnen

1. Warmtepomp-weetjes.nl – Buffervat bij warmtepompinstallatie
2. Viessmann.nl – Warmtepomp en buffervat
3. Rondom Rensa – Hybride installatie en trends
4. Lemij.nl – Elga Ace warmtepomp
5. Bobex.nl – Inverter warmtepompen