Warmtepompen in monumentale panden: duurzaamheid en uitdagingen voor eigenaren

Published by Redactie on september 27, 2025 | Category warmtepomp

Monumentale panden vormen een bijzondere categorie in de woningbouw. Hun historische en culturele waarde vereist een zorgvuldige benadering bij verduurzaming en renovatie. De installatie van een warmtepomp in een monument kan een essentiële stap zijn in het verlagen van energieverbruik en CO₂-uitstoot. Toch zijn er bijzondere aandachtspunten, juridische bepalingen en technische uitdagingen die bij dit proces worden genomen.

In dit artikel wordt ingegaan op de toepassing van warmtepompen in monumentale woningen, inclusief mogelijke oplossingen, wettelijke regelgeving, technische aspecten en advies voor eigenaren.

Inleiding

De verplichting om in de toekomst een warmtepomp te installeren bij de vervanging van een cv-ketel is voor veel woningen vanaf 2026 ingevoerd. Dit is echter niet van toepassing op monumentale panden. Dit artikel richt zich op de situatie van warmtepompen in historische woningen, waarbij zowel technische mogelijkheden als beperkingen worden besproken.

Op basis van gegevens uit diverse bronnen, inclusief praktijkvoorbeelden, adviezen van experts en wettelijke richtlijnen, wordt bekeken hoe eigenaren van monumentale panden deze stap in de verduurzaming kunnen zetten, zonder de historische waarde of structuur van hun woning aan te tasten.

Hybride warmtepompen: een geschikt alternatief

Voor monumentale woningen wordt vaak een hybride warmtepomp voorgesteld. Deze combinatie van een warmtepomp en een gasketel biedt een balans tussen duurzaamheid en comfort.

Een praktijkvoorbeeld

In een monumentaal landhuis uit 1908 aan de Waldeck Pyrmontdreef in Culemborg is een Vitocal 200-A warmtepomp geïnstalleerd. Deze hybride oplossing bevat ook een buffervat van 300 liter. De warmtepomp verwarmt het buffervat tot 50 °C, waardoor de gasketel slechts af en toe in werking treedt. Omdat het huis veel radiatoren heeft, is het vermogen van het verwarmingsstelsel hoog, waardoor een hybride oplossing met een groot buffervat en gasketel de meest geschikte keuze was.

Volgens Menno van der Valk van Viessmann levert deze oplossing een hoog comfortniveau en een stabiel verwarmingsproces. Ferry Haag van FH Team stelde het buffervat toe voor het optimaliseren van de warmteopslag en het verminderen van de druk op de gasketel.

Dit voorbeeld laat zien dat een hybride oplossing technisch haalbaar en efficiënt kan zijn in monumentale woningen, waarbij het historische karakter van het pand bewaard blijft.

Juridische en wettelijke bepalingen

Monumentale panden vallen onder specifieke regels, omdat ze vanwege hun historische waarde extra bescherming krijgen. Deze bepalingen hebben gevolgen voor de installatie van een warmtepomp.

Verplichte installatie

Volgens de wettelijke regelgeving is de installatie van een warmtepomp verplicht voor veel woningen bij vervanging van de cv-ketel vanaf 2026. Deze verplichting geldt echter niet voor monumentale panden. Dit is een belangrijke uitzondering, omdat de aanpassing aan een warmtepomp in historische woningen vaak veel invloed heeft op de uitstraling of structuur van het pand.

Uitzonderingen en vergunningen

In sommige gevallen kan het plaatsen van een warmtepomp in een monumentaal pand toch vereist worden of mogelijk zijn. Dit kan echter alleen als er een vergunning wordt verkregen. Deze vergunning is nodig als de installatie de historische of esthetische waarde van het pand aantast. In gemeenten waar beschermde dorpsgezichten of stadsgezichten bestaan, gelden vaak extra regels.

In de meeste gevallen is er geen vergunning nodig voor het plaatsen van een warmtepomp, zolang deze voldoet aan de geldende regelgeving, zoals geluidsnormen en afstandseisen. Voor een lucht-water warmtepomp die buiten wordt geplaatst, zijn er wel specifieke eisen inzake de afstand tot de buren en de erfgrens. Een warmtepomp die binnen of in een afgesloten ruimte wordt geplaatst, vereist doorgaans geen vergunning.

Het is aan te raden om vooraf bij de gemeente te informeren of een vergunning vereist is voor de eigen situatie.

Technische uitdagingen en oplossingen

Het verduurzamen van een monument is vaak complexer dan van een standaardwoning, vanwege de beperkingen in isolatie, de aanwezigheid van oude systemen en de wens om het historische karakter te behouden.

Innovatieve producten

Projecten zoals "Inside-the-Box" bieden innovatieve oplossingen. Dit prototype, ontwikkeld door Durocan en buro Steketee Design in samenwerking met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, maakt het mogelijk om een warmtepomp te installeren zonder de schoonheid van het pand aan te tasten. Het is een merkonafhankelijke oplossing die geschikt is voor alle merken warmtepompen.

Deze technische aanpak maakt het mogelijk om warmte op te wekken zonder dat er visuele of structurele veranderingen nodig zijn. Dit is een belangrijke stap in het combineren van duurzaamheid en monumentenzorg.

Optimalisatie van bestaande systemen

Voor eigenaren die nog geen warmtepomp overwegen, zijn er ook andere opties om energie te besparen. Een aantal "quick wins" wordt genoemd, zoals het isoleren van leidingen en appendages, het waterzijdig inregelen van radiatoren, het plaatsen van een weersafhankelijke regeling of het toepassen van een zone-regeling. Deze maatregelen kunnen al een aanzienlijke energiebesparing opleveren zonder drastische veranderingen aan te brengen.

Duurzaamheidsadvies en onderhoudsplan

Voor eigenaren van monumentale panden is het belangrijk om duurzaamheid in te passen in het meerjarenonderhoudsplan. Dit plan bevat vaak reeds een agenda van werkzaamheden en momenten waarop onderhoud of renovatie gepland is. Op zo’n moment is het een natuurlijke keuze om duurzaamheid aan de orde te stellen.

Advies van experts

Wim Jakobsen, teamleider van de Monumentenwacht in Zeeland, stelt aan eigenaren voor om bij deze momenten een duurzaamheidsadvies aan te vragen van een DUMO-coach. Dit advies kan worden aangevuld met een warmtelastberekening. Zo krijgt de eigenaar een duidelijk beeld van het warmteverlies van het pand en wat voor energie nodig is om de ruimtes warm te houden.

Het doel is om een evenwicht te bereiken tussen het verlies aan warmte en de opwekking ervan. Dit helpt om beslissingen te nemen over de juiste maatregelen en technieken die in het pand kunnen worden toegepast.

Duurzaamheidsadviseurs

Bij de stichting ERM (stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg) is Felix Kusters verduurzamingsadviseur die eigenaren ondersteunt bij het evalueren van energiebesparende maatregelen. Hij benadrukt dat het rendement van een maatregel afhankelijk is van de kosten en de energiebesparing. Bij monumentale panden zijn de maatregelen vaak duurder, maar ook de milieuwinst is meestal hoger.

Bij een advies op niveau 2 of 3 worden alle maatregelen specifiek doorgerekend voor het betreffende pand. Dit geeft een beter inzicht in de werkelijke opbrengsten en effectiviteit van de gekozen oplossing.

Vochtbeheer en binnenvocht

Een andere belangrijke overweging bij het installeren van een warmtepomp in een monumentaal pand is het beheer van vocht. De ventilatie en luchtdrukverhoudingen kunnen veranderen, wat kan leiden tot vochtproblemen in de muren of vloeren.

Eigenaren worden geconfronteerd met de vraag: hoe houd je het vocht in je pand onder controle? Experts adviseren om bij de aanleg van een warmtepomp zorgvuldig te kijken naar het ventilatiesysteem en eventueel aanvullende maatregelen te nemen om de luchtvochtigheid op een gezond niveau te houden. Dit is van het grootste belang om schimmelvorming en andere schade te voorkomen.

Financiële aspecten en subsidies

De installatie van een warmtepomp kan een aanzienlijke investering zijn. Bij monumentale panden kan de kostprijs nog hoger liggen vanwege de complexiteit van de installatie en de noodzaak om historische structuren en esthetiek te behouden.

Subsidies

Er zijn subsidies beschikbaar voor de installatie van warmtepompen, ook voor monumentale panden. De regelgeving en toepassing van subsidies kan echter per gemeente variëren. Het is daarom aan te raden om bij de gemeente en via de relevante instellingen (zoals de Monumentenwacht) te informeren over beschikbare steun.

Terugverdientijd

In sommige gevallen kan de terugverdientijd van een warmtepomp zeer lang zijn, vooral bij woningen die weinig verkoopbaar zijn of op een lage prijs staan. Dit kan een geldige reden zijn om een uitzondering aan te vragen. Dit moet echter steeds goed onderbouwd worden. Experts adviseren om in zo’n geval rekening te houden met de langdurige kosten en mogelijke voordelen van de investering.

Conclusie

De installatie van een warmtepomp in een monumentaal pand is technisch haalbaar en kan een belangrijke bijdrage leveren aan de verduurzaming. De keuze voor een hybride warmtepomp biedt vaak de beste balans tussen comfort, efficiëntie en behoud van het historische karakter.

Toch zijn er juridische, technische en financiële aspecten die bij deze stap moeten worden meegenomen. Eigenaren worden geadviseerd om het thema duurzaamheid te integreren in hun meerjarenonderhoudsplan en bij behoefte advies in te winnen van experts of DUMO-coaches. Innovatieve producten en aanvullende maatregelen zoals isolatie en ventilatieverbeteringen kunnen het proces vergemakkelijken en voordelen verhogen.

Met zorgvuldige planning en een goed begrip van de implicaties kan een warmtepomp in een monumentaal pand zowel duurzaam als functioneel zijn, zonder dat historische waarde verloren gaat.

Bronnen

grote
panda