De warmtepomp als duurzamere oplossing – of schadelijke verplichting?

De warmtepomp is opgekomen als een van de meest beloftevolle technologieën in de overgang naar duurzame verwarming. De overheid stelt vanaf 2026 de installatie van een warmtepomp (of hybride warmtepomp) verplicht bij de vervanging van een cv-ketel. Tegelijkertijd zijn er ook kritische stemmen die stellen dat de opmars van warmtepompen schadelijk is – zowel voor het energienet als voor het milieu. In dit artikel bekijken we de feiten, discussies en technische aspecten van warmtepompen, met een nadruk op milieuimpact, efficiëntie, kostenefficiëntie en de haalbaarheid van de transitie.

Wat is een warmtepomp en hoe werkt het?

Een warmtepomp is een technologische oplossing die warmte uit de buitenlucht of de bodem extrahert en gebruikt voor de verwarming van huizen en voor de productie van warm water. Het werkt op basis van hetzelfde principe als een airco of een koelkast, maar in de omgekeerde richting. In plaats van warmte te verwijderen, wordt het in huis gebracht.

De efficiëntie van een warmtepomp wordt gemeten aan de Coefficient Of Performance (COP), die aangeeft hoeveel warmte er per kWh geïnvesteerd elektriciteit wordt geproduceerd. In ideale omstandigheden kan een warmtepomp 3 tot 5 kWh warmte genereren per 1 kWh elektriciteit. Dit maakt het aanzienlijk efficiënter dan conventionele gasketels.

Volgens het artikel op Milieucentraal.nl, bespaart de installatie van een warmtepomp bij een goed geïsoleerd huis tot 65% aan CO2-uitstoot vergeleken met een gasgestookte cv-ketel. Bovendien is er minder of geen aardgasgebruik nodig, afhankelijk van de uitvoering (volledig elektrische of hybride warmtepomp).

De CO2-impact van warmtepompen

Een van de belangrijkste kwesties rond warmtepompen is hun CO2-impact. Op het eerste gezicht lijken ze duurzamer dan gasverwarming, omdat ze geen fossiele brandstof verbranden. Echter, zoals aangehaald in het artikel van WyniasWeek.nl, zijn er belangrijke nadelen die de CO2-besparing kunnen beïnvloeden:

• Koelgaslekkage: De warmtepomp bevat koelgassen die als broeikasgassen zeer krachtig zijn. Deze gassen, die vaak aan PFAS verwant zijn, blijven eeuwenlang in de atmosfeer. Een lek van slechts een paar gram kan gelijkwaardig zijn aan honderden keren meer CO2-uitstoot.
• Productie- en transportimpact: Net als bij elke technologie is er een milieu-impact bij de productie, het gebruik van grondstoffen (zoals metaal, plastic en elektronica) en het transport.

Volgens Milieucentraal.nl, is de CO2-impact van de productie en het vervoer van een warmtepomp niet verwaarloosbaar, hoewel het in gebruik veel minder CO2 produceert dan een gasgestookte ketel. De CO2-uitstoot van warmtepompen daalt verder als de elektriciteit die ze verbruiken volledig duurzaam is.

De vraag om duurzaamheid en fictie

Het artikel op WyniasWeek.nl stelt kritisch dat veel beweringen over warmtepompen meer fictie dan feiten zijn. De overheid promoot warmtepompen als duurzamere alternatieven, maar het stelt niet expliciet dat:

• De netcongestie en stroomtekorten kunnen worden verergd.
• De besparing aan broeikasgassen kan lager zijn dan verondersteld, wanneer koelgaslekkages in rekening worden gebracht.
• In oude huizen met hoge warmteverliezen is de efficiëntie van de warmtepomp aanzienlijk lager.

Daarnaast is er een kostenkwestie: een warmtepomp is aanzienlijk duurder dan een conventionele cv-ketel. De subsidies kunnen de aanschafprijs compenseren, maar de totale levenscycluskosten (aanschaf, installatie, onderhoud en energieverbruik) moeten nog worden beoordeeld.

De rol van warmtepompen in de transitie naar een aardgasvrije toekomst

Volgens Paul Kenny, voorzitter van de European Heat Pump Association, is de warmtepomp de onvermijdelijke toekomst in de Europese verwarmingssector. De combinatie van hoge efficiëntie, de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en de groei van hernieuwbare elektriciteit maakt warmtepompen steeds aantrekkelijker.

In Scandinavie is elektrificatie van de verwarmingssector al jaren standaard. In landen zoals Nederland en het Verenigd Koninkrijk, die langdurig profiteerden van goedkope aardgas, loopt de transitie vertraging op. De Algemene Rekenkamer meldt dat het populair worden van warmtepompen een probleem kan veroorzaken voor het uitvoeren van warmtenetten – een alternatieve duurzame oplossing – omdat huiseigenaars die al een warmtepomp hebben, minder geneigd zijn om later op een warmtenet over te stappen.

Warmtepomp installeren in oudere woningen

Het artikel op Nordictec-shop.nl benadrukt dat de installatie van een warmtepomp in oude huizen extra uitdagingen oplevert. Oudere woningen hebben vaak hoge warmteverliezen, waardoor de COP (efficiëntie) van de warmtepomp aanzienlijk daalt. Als het warmteverlies boven de 60 W/m² ligt, is het noodzakelijk om een warmtepomp met een hoger vermogen te installeren, wat kosten en energieverbruik verhoogt.

Daarnaast is het vaak niet rendabel om direct over te stappen op een volledig elektrische warmtepomp in oude huizen. Een hybride oplossing – waarbij gas wordt gebruikt voor piekverwarming – kan hier beter functioneren, maar levert toch minder milieuwinst op dan in goed geïsoleerde nieuwbouw.

De impact op het energienet en stroomverbruik

De opmars van warmtepompen heeft ook gevolgen voor het energienet. Het artikel op WyniasWeek.nl wijst erop dat het toenemende gebruik van warmtepompen kan leiden tot grotere stroomtekorten en netcongestie. Dit is een kritiek punt, vooral in regio’s waar het elektriciteitsnet niet is aangepast voor het extra verbruik.

Het artikel op RTL.nl meldt dat de Rekenkamer waarschuwt dat de populariteit van warmtepompen kan leiden tot een minder haalbare uitvoering van warmtenetten. Warmtenetten zijn een alternatieve duurzame verwarmingssysteem waarbij warmte wordt aangeleverd via een centraal warmtebedrijf. Als mensen al vroeg een warmtepomp installeren, is het minder aantrekkelijk om later op een warmtenet over te stappen.

Geluidsoverlast en technische beperkingen

Hoewel warmtepompen in principe stil werken, kan er in praktijk sprake zijn van geluidsoverlast, vooral van de buitenunit. Het artikel op Milieucentraal.nl legt uit dat de geluidsnormen voor warmtepompen strikt zijn: op de grens met de buren mag het geluid op de dag niet hoger zijn dan 45 dB en ’s nachts niet hoger dan 40 dB.

De installateur kan vooraf controleren of het geluid binnen de norm blijft, maar het is belangrijk om de buitenunit op een geschikte plek te plaatsen. Warmtepompen met aardwarmte als bron (zoals PVT-panelen of grond-waterwarmtepompen) maken minder geluid, omdat ze geen ventilator nodig hebben.

Conclusie

De warmtepomp is een technologie die in de toekomst een belangrijke rol zal spelen in de duurzame verwarming. Haar hoge efficiëntie, vermogen om aardgasgebruik te verminderen en CO2-uitstoot te beperken maakt haar tot een aantrekkelijke oplossing. Tegelijkertijd zijn er echter ook kritieke punten die niet over het hoofd kunnen worden gezien.

De installatie van een warmtepomp is duurder dan een conventionele cv-ketel, en de milieuimpact van productie en transport is niet verwaarloosbaar. In oude woningen met hoge warmteverliezen kan de efficiëntie van de warmtepomp sterk dalen, wat de kosten en het energieverbruik verhoogt. Ook kan de opmars van warmtepompen negatieve gevolgen hebben voor het uitvoeren van warmtenetten, die ook een duurzame verwarmingssysteem kunnen zijn.

Toch blijft de warmtepomp een cruciale technologie in de overgang naar een aardgasvrije toekomst. Met het juiste beleid, investeringen in het elektriciteitsnet en verbeterde isolatie van woningen, kan de warmtepomp een effectieve en duurzame oplossing worden.

Bronnen

1. Duur, schadelijk en minimale broeikasgasbesparing: wie stopt de warmtepompgekte?
2. Warmtepomp: duurzaam en elektrisch verwarmen
3. De warmtepomp is onvermijdelijk
4. Warmtepomp, warmtenet en subsidie voor aardgasvrij in 2050
5. Een warmtepomp in een oud huis – is het de moeite waard?