De warmtepomp in de energietransitie: duurzaam of een milieuprobleem?

Published by Redactie on september 27, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

In het kader van de energietransitie is de warmtepomp in de afgelopen jaren verplicht geworden in veel nieuwbouwprojecten en verkeert ze op de voorgrond van de discussie over duurzaam verwarmen. De overheid, ondersteund door subsidies en beleid, stimuleert het gebruik van warmtepompen om afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen en CO₂-uitstoot te verlagen. Toch rijzen er steeds meer vragen over de werkelijke duurzaamheid van warmtepompen. In deze artikel wordt ingegaan op de milieueffecten van warmtepompen, hun efficiëntie, de rol van R32-gas, en de bredere context van de energietransitie in Nederland. Op basis van de beschikbare informatie wordt geëvalueerd of de warmtepomp inderdaad een duurzame oplossing is of dat er onverwachte gevolgen zijn die het gebruik ervan in twijfel trekken.

De verplichte warmtepomp en de milieuraam

In Nederland is het gebruik van warmtepompen in nieuwbouw verplicht geworden, met als doel om af te stappen van het gebruik van gasketels. Volgens bron [1] is het gebruik van warmtepompen opnieuw onderwerp van kritiek, omdat de milieuraam die bij het bouwen van een woning beschikbaar is sterk wordt ingepakt door de installatie van een warmtepomp. Een woning mag maximaal een milieuscore van 0,8 hebben, terwijl de warmtepomp zelf al bijdraagt met een score van 0,4. Hierdoor blijft er weinig ruimte over voor andere duurzame maatregelen in de woningbouw.

De verplichte installatie van warmtepompen wordt daarom voorgesteld als een noodmaatregel, waarbij oude milieunormen worden gehandhaafd, ook al zijn die niet langer realistisch. Deze aanpak kan leiden tot juridische aanspraken, zoals eerder gebeurde in de stikstofdebat. De juridische onzekerheid kan ertoe leiden dat bouwprojecten worden afgewezen, terwijl het land tegelijkertijd worstelt met een woningbouwtekort.

De kritiek is dan ook gericht op het feit dat het beleid niet in lijn staat met de realiteit van de milieuraam. Er ontstaat een situatie waarin de verplichte warmtepomp juist een obstakel wordt voor duurzame woningbouw.

R32-gas: een vervuilende ingrediënt in warmtepompen

Een andere belangrijke kritiek op warmtepompen is gericht op het gebruik van het gas R32, dat in veel warmtepompen voorkomt. Bron [2] wijst erop dat R32-gas een extreem hoge opwarmingskracht heeft. Het veroorzaakt duizenden keren meer klimaatverwarming dan CO₂. De toepassing van R32 in warmtepompen is al decennia bekend, maar het Europees Parlement heeft hier pas recent actie op genomen, met een wetsvoorstel dat pas in 2035 in werking gaat.

GroenLinks, een politieke partij die sterk betrokken is bij klimaatbeleid, heeft bewust R32-gas buiten een verplichte wet gehouden, ook al was de kennis over de milieuvervuilende eigenschappen van het gas al sinds 2014 aanwezig. Door R32 buiten de regulering te houden, werd de verkoop en installatie van warmtepompen gemakkelijker, terwijl het milieugevaar daardoor groter werd.

Deze situatie heeft geleid tot een monsterverbond tussen klimaatpolitici en de warmtepompbranche. De focus op het verlagen van CO₂-uitstoot via warmtepompen leidt dus tot het verhullen van andere, minder zichtbare, milieuvervuilende gevolgen.

De efficiëntie van warmtepompen: COP en SCOP

De efficiëntie van warmtepompen wordt vaak gemeten aan de Coefficient of Performance (COP), wat aangeeft hoeveel warmte de pompen leveren ten opzichte van de ingezette elektriciteit. Bij hogere buitentemperaturen is de COP hoger, maar bij lage temperaturen, zoals onder het vriespunt, daalt de efficiëntie aanzienlijk. Bron [6] geeft een praktijkbeeld van de COP-waarden bij verschillende buitentemperaturen. Bij 15 graden Celsius kan een COP-waarde van 5,5 worden gemeten, wat betekent dat voor elke kWh elektriciteit die wordt ingezet, 5,5 kWh warmte wordt geleverd. Bij lage temperaturen daalt deze waarde echter, waardoor het gebruik van elektriciteit minder efficiënt wordt.

Daarom is ook de Seasonal Coefficient of Performance (SCOP) ontwikkeld, die het gemiddelde rendement over een gehele winter weergeeft, rekening houdend met de verschillende buitentemperaturen. Voor Nederlandse omstandigheden is een SCOP-waarde van rond de 4 realistisch. Dit betekent dat een warmtepomp in de winter gemiddeld 4 kWh warmte levert per ingezette kWh elektriciteit.

De efficiëntie van warmtepompen is dus afhankelijk van de omstandigheden. In milde winters presteren ze goed, maar in koude winters kunnen ze minder efficiënt zijn en dus meer elektriciteit verbruiken. Daardoor is het belangrijk om ook andere energiebronnen of aanvullende systemen in overweging te nemen.

De invloed op de energietransitie

Hoewel warmtepompen worden voorgesteld als een duurzame oplossing voor verwarming, blijkt uit bron [5] dat ze tegelijkertijd ook een druk opleveren op het energieverbruik. Het gebruik van elektrische apparaten zoals warmtepompen, elektrische auto’s en inductiekookplaten zorgt voor een toename van het energieverbruik. Tegelijkertijd is het aandeel van duurzame energie in Nederland nog relatief laag, met slechts 13% van het energieverbruik afkomstig van duurzame bronnen. Daarvan is maar 4% wind-energie en 2-3% zon-energie.

Het verhogen van het energieverbruik zonder gelijktijdige toename van duurzame energieproductie leidt tot een vertraging in de energietransitie. De installatie van warmtepompen maakt dus deel uit van een bredere energieoplossing die aandacht vraagt voor zowel verbruik als productie.

Duurzaamheid en de vraag naar gedragsverandering

Bron [5] benadrukt dat warmtepompen ook een rol spelen in een bredere discussie over duurzaamheid en gedragsverandering. De focus op technologische oplossingen zoals warmtepompen kan leiden tot het veronachtzamen van het feit dat duurzaamheid ook te maken heeft met veranderingen in consumptiepatronen. De productie van chips, apparaten en elektrische systemen heeft een grote CO₂-uitstoot, zoals uitgebreid beschreven in bron [3].

Het feit dat warmtepompen worden gepresenteerd als een duurzame oplossing, kan leiden tot het idee dat veranderingen op individueel niveau niet nodig zijn. Dit wordt aangeduid als greenwashing, waarbij het gebruik van technologie het gevoel geeft dat er al genoeg wordt gedaan voor duurzaamheid, terwijl de werkelijke uitdagingen groter zijn.

Daarom is het belangrijk om warmtepompen niet alleen te zien als een technologische oplossing, maar ook als onderdeel van een bredere strategie voor energiebesparing en verduurzaming.

De economische kant van warmtepompen

Volgens bron [4] is het gebruik van warmtepompen niet alleen milieubelastend, maar ook een economische keuze die voor veel huishoudens een aanzienlijke investering betekent. De overheid biedt subsidies aan, zoals 30% vermindering van de aankoopkosten en renteloze leningen voor mensen met een laag inkomen. Toch blijkt dat het gebruik van warmtepompen ook kan leiden tot onbetaalbare verwarmingkosten, zoals beschreven in bron [5].

De vraag is dan ook of het beleid rondom warmtepompen maatschappelijk eerlijk is. De verplichte installatie in nieuwbouw kan leiden tot hogere huurprijs of koopprijs voor woningen, wat vooral lastig is voor mensen met een beperkt inkomen. De focus op duurzaamheid kan dus leiden tot maatschappelijke ongelijkheid als het beleid niet gelijkmatig wordt toegepast.

Alternatieven en aanvullende systemen

Hoewel warmtepompen worden voorgesteld als de enige oplossing voor duurzaam verwarmen, zijn er ook andere opties die in overweging kunnen worden genomen. In bron [6] wordt bijvoorbeeld een alternatief genoemd: het gebruik van een CV-ketel als aanvulling op de warmtepomp bij zeer lage temperaturen. In de winter, wanneer de efficiëntie van de warmtepomp daalt, kan het gebruik van een gasketel efficiënter zijn.

Daarnaast wordt de efficiëntie van warmtenetten in twijfel getrokken, omdat deze systemen vaak worden aangevuld met gasverbranding, wat extra CO₂-uitstoot kan veroorzaken. Dit betekent dat de aannames over de duurzaamheid van warmtenetten niet altijd correct zijn.

Het is dus belangrijk om warmtepompen niet alleen te zien als de enige oplossing, maar ook om alternatieven in overweging te nemen en de werkelijke efficiëntie en milieuverbruik te analyseren.

De toekomst van warmtepompen

De toekomst van warmtepompen hangt af van verschillende factoren, waaronder technologische ontwikkelingen, beleid en maatschappelijke keuzes. Bron [4] benadrukt dat warmtepompen een rol spelen in de energietransitie, aangezien ze een afhankelijkheid van fossiele brandstoffen verminderen en CO₂-uitstoot verminderen. In heel Europa is het gebruik van warmtepompen sterk toegenomen, met meer dan drie miljoen verkochte exemplaren in 2023. In Zweden, waar warmtepompen breed worden ingezet, is het een succesvolle oplossing in een land met een koud klimaat.

Toch blijft de discussie over milieuvervuiling en efficiëntie actueel. Met de komst van alternatieve gassen en verbeterde technologie kan de duurzaamheid van warmtepompen toenemen. Daarnaast is het belangrijk om de productie en afvalstroom van warmtepompen te verduurzamen, zoals bij de productie van elektronica en apparatuur.

Conclusie

De warmtepomp is een centraal element in de energietransitie, maar de discussie over haar duurzaamheid en milieuverbruik is nog lang niet afgesloten. Hoewel warmtepompen worden gepresenteerd als een duurzame oplossing voor verwarming, blijken ze ook bepaalde milieuvervuilende gevolgen te hebben, zoals het gebruik van R32-gas en de productie-impact van elektronische componenten. Daarnaast is de efficiëntie van warmtepompen afhankelijk van de omstandigheden, met lage COP-waarden in koude winters.

Het beleid rond warmtepompen is ook een onderwerp van kritiek, met verplichte installatie in nieuwbouw en subsidies die het gebruik stimuleren. Tegelijkertijd wordt er gewezen op de maatschappelijke ongelijkheid die kan ontstaan bij het verplichte gebruik van duurzame technologie, aangezien het voor huishoudens met een beperkt inkomen moeilijk kan zijn om het te betalen.

De energietransitie vraagt om meer dan alleen het gebruik van warmtepompen. Het is belangrijk om ook aandacht te besteden aan energiebesparing, gedragsverandering en de productie van duurzame energie. Alleen dan kan een werkelijke duurzame toekomst worden gerealiseerd.

Bronnen

vervuilde