Wel of geen vorstbeveiliging bij een warmtepomp: essentiële richtlijnen voor winteronderhoud en voorbereiding

Published by Redactie on september 28, 2025 | Category warmtepomp

Een warmtepomp is tegenwoordig een populaire keuze voor energiezuinige verwarming en warmtapwaterproductie in huishoudens en woningen. De efficiëntie en duurzaamheid van deze installatie maken het een waardevolle investering. Echter, wanneer de winter inzet, is het van groot belang om de warmtepomp goed voor te bereiden en te onderhouden, met name wanneer het gaat om vorst en lage temperaturen. De vraag of een vorstbeveiliging nodig is en hoe deze in de praktijk werkt, is essentieel voor iedere gebruiker.

In dit artikel gaan we dieper in op de voor- en nadelen van vorstbeveiliging bij warmtepompen, het verschil tussen monoblock- en splitsystemen, en de stappen die je kunt nemen om je warmtepomp veilig en efficiënt te laten werken in de wintermaanden. Bovendien wordt aandacht besteed aan de rol van onderhoud in het verlengen van de levensduur van de installatie en het voorkomen van schade door vorst.

Wat is vorstbeveiliging en waarom is het belangrijk?

Vorstbeveiliging is een maatregel om de installatie van de warmtepomp te beschermen tegen schade veroorzaakt door bevriezen van water in de systemen. Dit is vooral relevant voor warmtepompen die buiten geplaatst zijn of waarbij buisleidingen of wisselaars buiten de woning lopen.

Bij monoblock-systemen is het cv-water in de buitenunit geïsoleerd en is het vaak niet nodig om extra voorzichtig te zijn. Bij splitsystemen, daarentegen, zit er tussen buiten en binnen koudemiddel in een gesloten circuit, wat theoretisch minder gevoelig is voor vorst. Echter, in sommige gevallen, bijvoorbeeld in vakantiewoningen of bij stroomuitval, kan het toch noodzakelijk zijn om extra maatregelen te nemen.

Vorstbeveiliging kan op verschillende manieren worden uitgevoerd:

Vorstbeveiligingskleppen: Deze kleppen detecteren lage temperaturen en sluiten af om bevriezing te voorkomen.
Glycol: Glycol is een vrieptemperatuurverlager die in het systeem kan worden toegevoegd om bevriezing van water te voorkomen. De concentratie glycol moet regelmatig worden gecontroleerd met een refractometer.
Testknoppen: Sommige systeemtypes hebben een testfunctie om de vorstbeveiliging te controleren.

De keuze voor een bepaalde beveiligingsmethode hangt af van het type warmtepomp, de omgeving, en de mate van blootstelling aan vorst.

Monoblock versus splitsysteem: welk type warmtepomp is het meest geschikt?

Een lucht/water warmtepomp kan in twee verschillende uitvoeringen worden geïnstalleerd: monoblock of split.

Monoblock systeem

Bij een monoblock systeem bevinden alle onderdelen – compressor, verdamper, expansieventiel en condensor – zich in één enkele unit. Deze unit is meestal geplaatst binnen de woning of in een goed geïsoleerde ruimte. Omdat het cv-water in dit type systeem binnen blijft, is de kans op vorstschade veel kleiner.

Split systeem

Bij een split systeem zijn de onderdelen verdeeld: de buitenunit bevat de compressor, verdamper en expansieventiel, terwijl de condensor zich in de binnenunit bevindt. De verbindingsleidingen tussen binnen en buiten bevatten koudemiddel in plaats van water, wat theoretisch minder gevoelig is voor vorst. Toch kan het nodig zijn om extra voorzichtig te zijn, bijvoorbeeld in vakantiewoningen of bij stroomuitval.

De keuze voor monoblock of split hangt vaak van de installateur en de toepassing af. Een loodgieter of installateur kiest meestal voor monoblock, terwijl een airco installateur voor de splitsysteem kiest. De keuze hangt ook af van de verwachtingen ten aanzien van winteronderhoud en de mate van beveiliging die nodig is.

Hoe voer je vorstbeveiliging uit?

Het uitvoeren van vorstbeveiliging vereist een aantal specifieke stappen, afhankelijk van het type systeem en de methode die je kiest.

Stap 1: Controleer het type beveiliging van je systeem

Als je systeem uitgevoerd is met glycol, is het belangrijk om de concentratie regelmatig te controleren. Dit kan met een refractometer. De aanwezige glycol moet voldoende zijn om bevriezing te voorkomen op de lage temperaturen die in Nederland voorkomen.

Als je systeem uitgevoerd is met vorstbeveiligingskleppen, controleer dan deze kleppen op lekkages en werking. Sommige kleppen hebben een testknop waarmee je de functie kunt controleren. Zorg ervoor dat deze werkt zoals beschreven in de handleiding.

Stap 2: Voorbereiding voor winteronderhoud

Voor winteronderhoud is het belangrijk om zowel de binnen- als de buitenunit te controleren. Dit omvat schoonmaken van de warmtewisselaar, het controleren van filters en het inschakelen van eventuele automatische beveiligingsmechanismen.

Een essentieel onderdeel van winteronderhoud is het reinigen van de warmtewisselaar. Dit is aan te raden minimaal twee keer per jaar – voorjaar en najaar – met een speciale reinigingsoplossing zoals Qlineo HP Clean. Tijdens deze reiniging kun je ook de rest van de warmtepomp controleren op vervuiling.

Daarnaast is het aan te raden om de buitenunit 2 tot 4 keer per jaar schoon te maken om verkleuring en slijtage te voorkomen.

Stap 3: Aftappen en uitschakelen

Als het systeem niet actief is in de winter (bijvoorbeeld in een vakantiewoning), is het noodzakelijk om het volledig te leegmaken. Dit betekent het afkoppelen van leidingen, het openen van drainkleppen en het uitschakelen van de stroom. Dit voorkomt dat water in de wisselaar of leidingen blijft zitten en bevriest.

Bij splitsystemen is het in dit geval aan te raden om de warmtepomp tijdelijk te verwijderen of te beschermen met een winterhoes. Dit voorkomt schade door natte lucht of regen.

Bij passief overwinteren is het essentieel om het hele systeem stil te zetten en alles leeg te maken. Dit betreft de filterpomp, leidingen, filtervat, warmtepomp en eventueel aanwezige doseerapparatuur.

Stap 4: Controleer sensoren en apparatuur

Als je warmtepomp uitgerust is met sensoren (zoals pH-, Redox- of zoutgehaltesensoren), is het belangrijk om deze te verwijderen en op te slaan in de juiste vloeistof. Dit voorkomt schade aan de sensoren.

Daarnaast is het aan te raden om de O-ringen van pompen en filters te smeren met siliconenvet. Dit houdt de rubberen onderdelen in goede conditie en voorkomt lekkages bij hergebruik in het voorjaar.

Voor- en nadelen van vorstbeveiliging

Vorstbeveiliging heeft zowel voordelen als nadelen, afhankelijk van de situatie en de keuze die je maakt.

Voordelen

Voorkomt schade: Vorstbeveiliging voorkomt schade aan de warmtepomp en het verwarmingsnetwerk door bevriezing.
Automatisch functioneren: Sommige systemen zijn uitgerust met automatische beveiligingsmechanismen die werken zonder tussenkomst van de gebruiker.
Minder onderhoud: Bij goed uitgevoerde vorstbeveiliging is minder handmatig onderhoud nodig in de wintermaanden.

Nadelen

Extra kosten: Het aanbrengen van glycol of het installeren van voorstbeveiligingskleppen kan leiden tot extra kosten.
Beperkte toepassing: Niet alle systeemtypen of situaties vereisen vorstbeveiliging, wat leidt tot onnodige maatregelen.
Technische kennis: Het uitvoeren van bepaalde maatregelen vereist technische kennis of de hulp van een professional.

Voorbeelden van praktische maatregelen

Als voorbeeld van praktische maatregelen zijn er diverse stappen die je kunt nemen om je warmtepomp winterklaar te maken:

Aftappen en uitschakelen: Open de drainkleppen en koppel de leidingen los om water te verwijderen.
Controleer de sensoren: Verwijder en bewaar sensoren in de juiste vloeistof.
Smeer de O-ringen: Gebruik siliconenvet om rubberen onderdelen in goede conditie te houden.
Controleer de afdekkingen: Zorg dat de afdekkingen van de warmtepomp niet beschadigd zijn.
Blaas leidingen door: Bij passief overwinteren is het aan te raden om de leidingen door te blazen met een compressor om zeker te weten dat er geen water achterblijft.
Controleer de stroomvoorziening: Zorg dat stopcontacten en schakelkasten droog zijn om kortsluiting te voorkomen.

Conclusie

Vorstbeveiliging bij warmtepompen is een essentieel onderdeel van winteronderhoud, vooral in situaties waarin de installatie niet actief is of gevoelig is voor lage temperaturen. De keuze voor een monoblock of split systeem bepaalt in belangrijke mate de benodigde maatregelen. Terwijl monoblock systemen vaak minder gevoelig zijn voor vorst, vereisen splitsystemen soms extra aandacht, bijvoorbeeld bij stroomuitval of in vakantiewoningen.

Het uitvoeren van vorstbeveiliging vereist een aantal duidelijke stappen, inclusief het controleren van glycolconcentratie, het aftappen van systemen, het uitschakelen van de stroom en het onderhouden van sensoren en rubberen onderdelen. Deze maatregelen helpen bij het voorkomen van schade en het verlengen van de levensduur van de warmtepomp.

Door regelmatig onderhoud te verrichten en de juiste beveiligingsmaatregelen te nemen, zorg je ervoor dat je warmtepomp tijdens de wintermaanden veilig en efficiënt blijft functioneren.