Ecobouwers en warmtepompen: Duurzame verwarming in de praktijk

Published by Redactie on september 28, 2025 | Category warmtepomp

De overgang naar duurzame verwarmingssystemen is in volle gang. Tegenwoordig zijn er meerdere opties voor duurzame verwarming beschikbaar, waaronder zonnepanelen, biomassaveiligheidssystemen en warmtepompen. In dit artikel focussen we op warmtepompen, met name de lucht-lucht warmtepomp, en hoe deze worden gebruikt binnen de ecobouwersgemeenschap. Binnen de ecobouwers en groene woningbouw is het belang van ecologische materialen, energiebesparing en energie-onafhankelijkheid groot. De warmtepomp speelt hierin een centrale rol. Het artikel biedt een overzicht van de technische werking, efficiëntie, kosten, CO₂-besparing en praktische toepassingen van de lucht-lucht warmtepomp, met voorbeelden van ecobouwers en hun ervaringen.

Wat is een lucht-lucht warmtepomp?

Een lucht-lucht warmtepomp is een verwarmingssysteem dat warmte uit de buitenlucht opzuigt en deze naar binnen transporteert om een woning te verwarmen. Het werkt op basis van het principe van een airco, maar in omgekeerde richting: in de zomer verwijdert het warmte uit het huis en in de winter verplaatst het warmte van buiten naar binnen. Deze technologie is niet nieuw, maar in de afgelopen jaren zijn er verbeteringen op het gebied van efficiëntie en gebruiksgemak gemaakt.

De warmtepomp onttrekt warmte aan de buitenlucht, zelfs bij lage temperaturen, en brengt deze aan via een ventilatie- of verwarmingssysteem. Deze techniek is ideaal voor woningen met goede isolatie en lage-temperatuur-verwarming, zoals vloer- of wandverwarming. Een lucht-lucht warmtepomp is dus een duurzame alternatief voor gasverwarming, maar vereist wel aandacht voor het energiegebruik en eventueel een aanvullende oplossing voor warm water.

Werking en efficiëntie van de lucht-lucht warmtepomp

De efficiëntie van een warmtepomp wordt uitgedrukt in het jaarrendement (SCOP), wat staat voor Seasonal Coefficient of Performance. Dit is een maat voor de hoeveelheid warmte die een warmtepomp opwekt ten opzichte van het energieverbruik. Volgens Ecobouwers.be ligt het gemiddelde SCOP van een lucht-lucht warmtepomp rond de waarde 4,5. Dit betekent dat voor elke 1 kWh elektriciteit die wordt gebruikt, er ongeveer 4,5 kWh warmte wordt geproduceerd.

Een voorbeeld: als een warmtepomp in een jaar 9495 kWh warmte moet leveren, dan is het benodigde elektriciteitsverbruik ongeveer 2110 kWh (9495 kWh / 4,5 = 2110 kWh). De CO₂-intensiteit van elektriciteit in Nederland is ongeveer 0,456 kg CO₂ per kWh, wat leidt tot een jaarlijkse CO₂-uitstoot van ongeveer 962 kg bij gebruik van de warmtepomp.

Kosten en CO₂-besparing

Het gebruik van een lucht-lucht warmtepomp kan resulteren in kostenbesparingen en CO₂-besparing, mits de woning goed geïsoleerd is. In het voorbeeld uit de bron is er een CO₂-besparing van ongeveer 339 kg per jaar en een kostenbesparing van 349 euro per jaar, wanneer een oude gasverwarming wordt vervangen door een warmtepomp. De investering in een warmtepomp ligt rond de 2000 euro, en de terugverdientijd is ongeveer 6 jaar.

De besparing is het gevolg van het feit dat een warmtepomp minder elektriciteit gebruikt dan het equivalent aan gasverwarming. Het is echter belangrijk om rekening te houden met het feit dat een lucht-lucht warmtepomp niet altijd in staat is om de volledige warmtevraag van een woning te dekken, en dat aanvullende systemen zoals een warmtepompboiler of een oude cv-ketel nog nodig kunnen zijn voor warm water.

Ecobouwers en duurzame verwarming

Ecobouwers zijn een beweging binnen de duurzame woningbouw die zich richt op het bouwen of verbouwen van woningen met een minimaal ecologisch voetafdruk. Ecobouwers gebruiken ecologische materialen zoals vlas, multipor, schapenwol, leemstuc en andere alternatieve isolatiematerialen. Deze materialen zijn vaak biologisch afbreekbaar, CO₂-neutraal of zelfs CO₂-opslaggevend, wat bijdraagt aan een duurzame woning.

Naast ecologische materialen ligt er veel nadruk op energie-efficiëntie. Een goed geïsoleerde woning met lage-temperatuur-verwarming is essentieel voor een efficiënt warmtepompsysteem. Ecobouwers adviseren vaak om een woning goed te isoleren voordat er wordt overgegaan op een warmtepomp, omdat dit het rendement van het systeem verhoogt.

Praktijkvoorbeeld: Jessica's energieneutrale woning

Een voorbeeld van ecobouwers in de praktijk is Jessica, die haar woning uit 1925 volledig verduurzaamde. Door goede isolatie kon ze overschakelen op een lage-temperatuur-verwarmingssysteem met een warmtepomp. Aangevuld met zonnepanelen, is haar woning energieneutraal. Dit betekent dat het huis geen fossiele brandstoffen gebruikt en zelfs voldoende energie opwekt om de verwarmings- en elektriciteitsbehoeften van het huis te dekken.

Jessica benadrukt ook dat het gebruik van een biobased bouwstof een belangrijke stap is in de duurzame woningbouw. Ze had eerst gekozen voor traditionele isolatiematerialen zoals PIR, maar zag later in dat dit niet ideaal was voor het milieu. In een uitbouw gebruikte ze cement, wat veel CO₂ kost bij de productie. Ze benadrukt dat het kiezen van biobased en duurzame materialen van groot belang is voor een echt duurzame woning.

Ecobouwers en warmtepompen in de praktijk

Michiels Eco Bouw is een klusbedrijf dat zich richt op ecologische woningbouw, schilderwerk en alternatieve energie. Volgens hun website adviseren en installeren ze alternatieve energie systemen zoals zonnepanelen, warmtepompen, hout-CV-kachels en heat pipe systemen. Zij benadrukken het belang van een goed warmte afgiftesysteem, zoals vloer- of wandverwarming, die goed aansluiten op een warmtepomp.

Ecobouwers zoals Michiels Eco Bouw adviseren vaak om eerst de woning goed te isoleren voordat er een warmtepomp wordt geïnstalleerd. Dit zorgt voor een hoger rendement en minder energieverbruik. De meeste ecobouwers kiezen voor natuurlijke verf en duurzame vloeren, zoals bamboevloeren of kurkvloeren, die niet alleen duurzaam zijn, maar ook een gezond binnenklimaat bevorderen.

Uitdagingen bij de overgang naar een warmtepomp

Hoewel de warmtepomp een duurzame oplossing is, zijn er ook uitdagingen. De eerste is het gebrek aan kennis en ervaring bij veel ecobouwers en woningeigenaars. Volgens Duurzaamthuis.nl is de kennis over lucht-lucht warmtepompen beperkt en zijn er maar weinig onderzoeken gedaan. De meeste informatie is oppervlakkig en de ervaringen van gebruikers zijn vaak niet goed onderbouwd met cijfers.

Daarnaast is het belangrijk om rekening te houden met de capaciteit van de warmtepomp. Niet alle warmtepompen kunnen de volledige warmtevraag van een woning dekken, en aanvullende systemen zoals een warmtepompboiler of een oude cv-ketel kunnen nog nodig zijn. Ecobouwers adviseren om eerst een energiecontrole uit te voeren om te zien of een woning warmtepompklaar is.

Test je woning op warmtepompklaarheid

Provincie Oost-Vlaanderen heeft een handige test ontwikkeld om te zien of een woning klaar is voor duurzaam verwarmen met een warmtepomp. De test bestaat uit drie stappen:

Isolatie verbeteren: Een goed geïsoleerde woning vermindert de warmtebehoeften en zorgt voor een efficiënter warmtepomp.
Lage-temperatuur-verwarming: Verwarmingssystemen zoals vloerverwarming of wandverwarming werken efficiënter met een warmtepomp.
Duurzame warmtebron kiezen: Een warmtepomp is de meest efficiënte oplossing, maar kan worden aangevuld met zonnepanelen of andere duurzame bronnen.

Ecobouwers adviseren om de keteltemperatuur te verlagen tot 50°C (of lager) om te testen of de woning warmtepompklaar is. Als het huis nog steeds warm genoeg wordt, is het een goed teken. Als het huis niet genoeg warmte krijgt, zijn er mogelijk isolatie-maatregelen nodig.

CO₂-besparing en kostenbesparing

Een van de voornaamste redenen om over te stappen op een warmtepomp is de CO₂-besparing. Een lucht-lucht warmtepomp heeft een jaarrendement van ongeveer 4,5, wat betekent dat de CO₂-uitstoot per kWh elektriciteit lager is dan bij gasverwarming. In het voorbeeld uit de bron is de CO₂-uitstoot met een warmtepomp ongeveer 962 kg per jaar, terwijl de CO₂-uitstoot bij gasverwarming hoger zou zijn. De besparing is dus significatief.

Ook qua kosten is er een voordelig verloop. In het voorbeeld is er een kostenbesparing van 349 euro per jaar, wanneer een warmtepomp wordt geïnstalleerd in plaats van gasverwarming. De investering in een warmtepomp ligt rond de 2000 euro, en de terugverdientijd is ongeveer 6 jaar. Dit betekent dat een woning die goed is geïsoleerd en warmtepompklaar is, binnen enkele jaren zijn investering terugverdient.

Voordelen van een lucht-lucht warmtepomp

De lucht-lucht warmtepomp biedt meerdere voordelen, zeker binnen de ecobouwersgemeenschap. Deze voordelen zijn:

Duurzame energie: Een warmtepomp gebruikt elektriciteit, wat een duurzame en schone energiebron is.
Lage kosten: Bij een goed geïsoleerde woning is de kostenbesparing aanzienlijk.
CO₂-besparing: Een warmtepomp levert een significante CO₂-besparing op.
Flexibiliteit: Een lucht-lucht warmtepomp kan zowel in de winter als in de zomer worden gebruikt.
Geen gasverbinding nodig: Het huis kan volledig gasloos worden, wat bijdraagt aan de energie-onafhankelijkheid.

Nadelen van een lucht-lucht warmtepomp

Hoewel de lucht-lucht warmtepomp veel voordelen biedt, zijn er ook enkele nadelen:

Beperkte kennis: Veel ecobouwers en woningeigenaars hebben weinig kennis over warmtepompen.
Aanvullende systemen nodig: Niet alle warmtepompen kunnen de volledige warmtevraag van een woning dekken, en aanvullende systemen zoals een warmtepompboiler of een oude cv-ketel kunnen nodig zijn.
Afhankelijk van de isolatie: Een warmtepomp werkt efficiënter bij een goed geïsoleerde woning. Als de isolatie niet goed is, kan het rendement dalen.
Elektriciteitsverbruik: Hoewel het rendement hoog is, is de warmtepomp afhankelijk van elektriciteit. Als de elektriciteit niet op duurzame wijze wordt opgewekt, kan de CO₂-besparing minder zijn.

Ecobouwers en de toekomst van warmtepompen

Ecobouwers zijn in de toekomst waarschijnlijk een belangrijke speler in de overgang naar duurzame verwarmingssystemen. Door de nadruk op energie-efficiëntie, ecologische materialen en duurzame energiebronnen, kunnen ecobouwers een belangrijke bijdrage leveren aan een duurzamere woningbouwsector.

De overgang naar warmtepompen is een logische stap in deze richting. Ecobouwers adviseren om eerst de isolatie te verbeteren en een lage-temperatuur-verwarming te installeren voordat er wordt overgegaan op een warmtepomp. Dit zorgt voor een hoger rendement en minder energieverbruik. Daarnaast benadrukken ecobouwers het belang van biobased en duurzame materialen, die een positieve impact hebben op het milieu en het binnenklimaat.

Conclusie

De lucht-lucht warmtepomp is een duurzame en efficiënte oplossing voor het verwarmen van een woning, zeker binnen de ecobouwersgemeenschap. Met een jaarrendement van ongeveer 4,5 en een aanzienlijke CO₂-besparing, is de warmtepomp een aantrekkelijke alternatief voor gasverwarming. De kostenbesparing is ook significant, en de investering kan binnen enkele jaren worden terugverdiend. Ecobouwers adviseren om eerst de isolatie te verbeteren en een lage-temperatuur-verwarming te installeren voordat er wordt overgegaan op een warmtepomp. Dit zorgt voor een hoger rendement en minder energieverbruik. De overgang naar duurzame verwarmingssystemen is een logische stap in de richting van een duurzamere woningbouwsector, en ecobouwers spelen hierin een belangrijke rol.

Bronnen

ecobouw