De geschiedenis van de warmtepomp in Nederland en internationaal

Published by Redactie on september 28, 2025 | Category warmtepomp

De warmtepomp is tegenwoordig een technologie die steeds meer aandacht krijgt, vooral in het kader van duurzame woningbouw en energiebesparing. Toch is het een technologie die al langer bestaat dan veel mensen zich realiseren. In dit artikel wordt ingegaan op de geschiedenis van de warmtepomp, zowel in Nederland als internationaal, met aandacht voor de ontwikkelingen, innovaties en factoren die bijgedragen hebben aan de groei van deze technologie.

Inleiding

De warmtepomp is tegenwoordig een van de meest beloftevolle technologieën voor duurzame verwarming en warm water. De technologie haalt warmte uit de omgeving — zoals lucht, grond of water — en gebruikt deze om ruimtes te verwarmen of water warm te maken. In Nederland is de warmtepomp onderdeel geworden van de transitie naar een energieneutrale woningbouwsector, terwijl internationaal, met name in Zweden, de technologie al jaren ingebed is in de bouwpraktijk.

De geschiedenis van de warmtepomp in Nederland begint in de jaren tachtig, waarin Inventum Technologies in 1989 de eerste moderne ventilatiewarmtepomp introduceerde. In Zweden daarentegen, waar het aardgasgebruik nooit op dezelfde manier ontwikkeld is als in Nederland, begon de opmars van de warmtepomp al in de jaren vijftig. De veranderingen in de energievoorziening, zoals de oliecrisis in de jaren tachtig en het toegenomen gebruik van duurzame energie, hebben beide landen sterk beïnvloed, maar op verschillende manieren.

In dit artikel worden de belangrijkste historische mijlstenen van de warmtepomp besproken, met aandacht voor de rol van Nederlandse innovatie, de Zweedse ervaring en de huidige stand van zaken in Nederland. Ook komen de technologische ontwikkelingen, toepassingen en de groei van het warmtenetwerk aan de orde.

De vroege jaren van de warmtepomp in Nederland

Innovatie in de jaren tachtig en negentig

In Nederland begint de geschiedenis van de warmtepomp eind 19e eeuw, maar de moderne warmtepomp zoals we die tegenwoordig kennen, begint in de jaren tachtig. Inventum Technologies, een bedrijf dat al ruim 115 jaar bestaat, speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van de ventilatiewarmtepomp in Nederland. In 1989 introduceerde het bedrijf de eerste moderne ventilatiewarmtepompboiler op de markt. In 2008 volgde de introductie van een warmtepomp voor centrale verwarming en warm tapwater, die binnenshuis geplaatst kon worden zonder de noodzaak van een buitenunit.

Arthur van Duin van Inventum en Hoofd R&D Joule Group benadrukt dat de warmtepomp in die tijd nog niet een normale technologie was. “De consument begreep toen nog weinig van een warmtepomp en de voordelen”, zegt hij. “Voor installateurs was het ook iets heel anders dan het installeren van een cv-ketel.”

Hoewel de warmtepomp van die tijd — zoals de Ecolution — een goede propositie was, was de markt toen nog niet klaar voor zo’n apparaat. CV-ketels hadden een hoger comfortniveau en waren goedkooper en beter begrepen. Van Duin benadrukt dat het innoveren en het aanpassen van de technologie aan de eisen van de markt uiteindelijk heeft geleid tot het huidige succes van de warmtepomp in Nederland.

De Zweedse ervaring: Hoe de warmtepomp zich vestigde

Geografische en economische factoren

In Zweden is de warmtepomp sinds de jaren vijftig een essentieel onderdeil van het warmtebeleid. In tegenstelling tot Nederland, waar het aardgasgebruik snel groeide na het ontdekken van het Groningen-veld, had Zweden geen aardgasbeschikbaarheid. De infrastructuur voor aardgas was ook lastig te realiseren vanwege de rotsachtige bodem. De overvloed aan elektriciteit — vaak duurzaam opgewekt via stuwmeren — gaf de warmtepomp haar bestaansrecht in Zweden.

In de jaren vijftig tot tachtig groeide de stadsverwarming in Zweden tot meer dan 50 procent van de energievoorziening voor de woningbouw. De initieele bronnen voor deze warmte waren afvalverbranding en olie, maar na de oliecrisis in de jaren tachtig begon Zweden met het uitbannen van fossiele energie. Het land investeerde in waterkracht en kernenergie en stimuleerde directe elektrische verwarming. De warmtepomp bleek hierbij veel efficiënter dan directe elektrische verwarming.

Vanaf 1985 tot 1990 stuurde de overheid de toepassing van warmtepompen aan, waardoor Zweden in de jaren negentig wereldwijd koploper werd op het gebied van warmtepomptechnologie. Tegenwoordig gebruiken meer dan de helft van de Zweedse huishoudens een warmtepomp voor verwarming en warm water.

Technologische ontwikkelingen en innovaties

Van ventilatiewarmtepomp tot centrale verwarming

In de jaren tachtig en negentig ontwikkelde de warmtepomp zich van een specifieke technologie voor ventilatie naar een bredere toepassing voor centrale verwarming en warm tapwater. Inventum Technologies was pionier op dit gebied, maar ook andere bedrijven en onderzoeksinstituten stonden achter innovaties. De warmtepomp werd geleidelijk efficiënter, kleiner en geschikter voor verschillende toepassingsgebieden.

In de jaren tachtig was de warmtepomp nog een pionierstechnologie die niet breed begrepen werd door consumenten of installateurs. De CV-ketel had het comfort voordeel en was goedkoop. Echter, met de opkomst van milieuvriendelijkere alternatieven en de groei van de duurzame energie in Europa, begon de warmtepomp zich steeds meer te ontwikkelen als serieuze alternatief.

De rol van Bosch en andere bedrijven

Bosch is een ander belangrijk speler in de ontwikkeling van warmtepompen in Europa. Het bedrijf investeert in de ontwikkeling en productie van warmtepompen en in de opleiding van installateurs. De nadruk ligt op het optimaliseren van het efficiënte gebruik van warmtepompen in nieuwe en bestaande gebouwen. In Nederland promoot Bosch zowel stand-alone als hybride warmtepompoplossingen. Een voorbeeld van een hybride oplossing is de combinatie van een warmtepomp met een cv-ketel, waarbij de warmtepomp de primaire verwarming levert en de ketel als back-up dienst doet bij extreme koudte.

De huidige stand van zaken in Nederland

Groei van het warmtenetwerk

In Nederland is de warmtepomp tegenwoordig onderdeil van een bredere strategie voor duurzame energievoorziening, inclusief stadsverwarming en groene warmte. Een voorbeeld hiervan is de samenwerking tussen Eneco en Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden, die in 2018 begonnen met de bouw van een warmtepomp op het terrein van een rioolwaterzuiveringsinstallatie in Utrecht. Deze warmtepomp heeft een vermogen van 25 MW en is de grootste van Nederland. Het gebruik van restwarmte uit rioolwater maakt het mogelijk om een aanzienlijk deel van de warmtevraag van het stadswarmtenet in Utrecht te dekken.

De rol van bio-energie

Een andere oplossing die in Nederland wordt verkennende is het gebruik van biomassa als transitiebrandstof. In Utrecht is een BioWarmte Installatie gebouwd, die groene warmte levert aan het oudste warmtenet van Nederland. Het plan is om 40% van de warmtevraag in dit gebied duurzaam te dekken. Deze strategie sluit aan bij de ambities van de gemeente Utrecht om klimaatneutraal te worden.

De toekomst van de warmtepomp

Grootschalige toepassing en duurzame energie

De warmtepomp is een essentieel onderdeel van de energietransitie in Nederland. Het is een technologie die efficiënt werkt, milieuvriendelijk is als het op elektriciteit uit hernieuwbare bronnen werkt, en geschikt is voor zowel nieuwe als bestaande gebouwen. De groei van het warmtenetwerk en de toepassing van groene warmte via rioolwater en biomassa zijn voorbeelden van hoe de warmtepomp zich verder ontwikkelt.

De huidige toekomstvisie voor warmtepompen in Nederland is gericht op grootschalige toepassing. Het oogmerk is om het gebruik van fossiele brandstoffen voor verwarming in de woningbouw te beëindigen en duurzame alternatieven op te schalen. Dit vraagt om samenwerking tussen overheidsinstellingen, energieleveranciers, bouwbedrijven en woningbouwbedrijven.

Conclusie

De geschiedenis van de warmtepomp in Nederland en internationaal is een verhaal van innovatie, aanpassing en duurzame ontwikkeling. In Nederland begon de warmtepomp als een pionierstechnologie in de jaren tachtig, die geleidelijk ontwikkelde naar een serieuze alternatief voor cv-ketels. In Zweden, waar aardgas nooit op dezelfde manier ontwikkeld is als in Nederland, is de warmtepomp al jaren een standaardtechnologie in de woningbouw. De Zweedse ervaring heeft geleerd dat grootschalige toepassing en overheidspolitiek van groot belang zijn voor de opmars van de warmtepomp.

In de huidige tijd is de warmtepomp niet alleen een technologie voor individuele huishoudens, maar ook een onderdeel van grotere duurzame energieprojecten, zoals warmtenetwerken en groene warmteinstallaties. Het toekomstperspectief is positief, maar vereist verdere investeringen, innovatie en coördinatie tussen verschillende partijen.

De warmtepomp is dus niet alleen een technologie van de toekomst — het is ook een technologie met een rijke geschiedenis die verder moet groeien om een duurzame woningbouwsector te realiseren.

Bronnen

historical