Ketel vervangen door warmtepomp: duurzamere verwarmingsopties voor woningen

Inleiding

Als eigenaar van een woning ligt het vervangen van een oude centrale verwarmingsketel (CV-ketel) vaak aan de orde. Met de huidige klimaatdoelstellingen en stijgende energieprijzen wordt het steeds belangrijker om over te stappen naar duurzamere verwarmingssystemen. Een warmtepomp biedt hierin een interessante optie. Deze technologie maakt het mogelijk om een woning efficiënt te verwarmen met een lage CO₂-uitstoot, zolang de woning voldoende geïsoleerd is.

In dit artikel bespreken we de mogelijkheden die beschikbaar zijn bij het vervangen van een CV-ketel door een warmtepomp. We leggen uit welke soorten warmtepompen geschikt zijn voor welke situaties, welke voordelen en nadelen er zijn, en wat de juridische en technische voorwaarden zijn. Daarnaast geven we richtlijnen om te bepalen of een warmtepomp rendabel is binnen de huidige energieprijzen en hoe je je woning voorbereidt op zo’n overgang.

Wat is een warmtepomp en hoe werkt deze?

Een warmtepomp is een duurzame verwarmingsinstallatie die warmte opzoekt in een lage-temperatuurbron (zoals de lucht, bodem of grondwater) en deze opwekt tot een hogere temperatuur, waarmee het huis kan worden verwarmd. In tegenstelling tot een traditionele CV-ketel, die gas verbrandt, maakt een warmtepomp gebruik van elektriciteit om deze warmte om te zetten. Dit maakt het systeem minder afhankelijk van fossiele brandstoffen en dus duurzamer.

Er zijn drie hoofdtypen warmtepompen die geschikt zijn voor de vervanging van een CV-ketel:

1. Geothermische warmtepomp
2. Lucht-water warmtepomp
3. Hybride warmtepomp

We bespreken elk van deze opties in detail in de volgende hoofdstukken.

Geothermische warmtepomp

Een geothermische warmtepomp haalt warmte uit de aardbodem. Het systeem werkt door middel van buizen die in de grond zijn aangelegd of door middel van boorputten in de bodem. Deze warmte wordt opgepompt en gebruikt om het huis te verwarmen. Omdat de aardbodem een constante temperatuur heeft, is een geothermische warmtepomp zeer efficiënt, met een hoog rendement dat weinig gevoelig is voor seizoenswisselingen.

Voorwaarden voor installatie

De installatie van een geothermische warmtepomp vereist echter wel specifieke voorwaarden:

• Er moet voldoende ruimte zijn in de tuin om 3 tot 5 boorputten van 7 meter afstand te maken.
• De tuin moet groot genoeg zijn voor een rupsboormachine van 3×8 meter en 20 ton.

Voordelen

• Hoog rendement, ongevoelig voor kou of warmte
• Zeer duurzaam, aangezien het gebruik maakt van aardwarmte
• Lange levensduur van de installatie (50 jaar of langer)

Nadelen

• Hoge investering door het grondwerk en installatiekosten
• Niet geschikt voor appartementen of kleinere woningen zonder voldoende tuinruimte

Lucht-water warmtepomp

Een lucht-water warmtepomp haalt warmte uit de buitenlucht en zet deze om in warmte voor het verwarmen van het huis. Het systeem bestaat uit een buitenunit die warmte uit de lucht opzuigt en een binnenunit die de warmte via een warmtewisselaar overbrengt naar het cv-water. Deze optie is eenvoudiger en goedkoper in aankoop dan een geothermische warmtepomp.

Voorwaarden voor installatie

De installatie van een lucht-water warmtepomp vereist minder ruimte dan een geothermische warmtepomp en is daardoor geschikt voor de meeste woningen, inclusief appartementen. Het belangrijkste vereiste is dat de buitenunit toegankelijk is en niet volledig in de schaduw of in een gehele windstille plek staat.

Voordelen

• Goedkoper in aankoop dan geothermische warmtepompen
• Voor iedere woning geschikt, inclusief appartementen
• Makkelijk te installeren en te onderhouden

Nadelen

• Lager rendement dan geothermische warmtepompen, vooral bij koudere buitentemperaturen
• Efficiëntie afhankelijk van buitentemperatuur
• Een goed geïsoleerde woning is vereist om het rendement te behouden

Hybride warmtepomp

Een hybride warmtepomp combineert een warmtepomp met een traditionele CV-ketel. Dit is een goede overgangsoplossing voor huiseigenaren die niet direct volledig willen overschakelen op een gasloze verwarming. In de warmeren maanden neemt de warmtepomp het verwarmen van het huis op zich, terwijl de CV-ketel in de koudere periodes ingeschakeld wordt. De hybride warmtepomp is dus een intelligente oplossing die de voordelen van beide systemen combineert.

Voorwaarden voor installatie

Een hybride warmtepomp vereist dat de woning al een CV-ketel heeft of er eentje kan worden geïnstalleerd. De woning moet in ieder geval goed geïsoleerd zijn en voorzien zijn van een verwarmingsinstallatie die lage aanvoertemperaturen kan hanteren, zoals vloerverwarming. De hybride warmtepomp is meestal aan te raden als het verwarmingvermogen van de woning hoger is dan 14 kWh.

Voordelen

• Besparing op gasverbruik tot 50-70%
• Flexibiliteit tussen warmtepomp en CV-ketel
• Minder investering dan een volledig elektrische warmtepomp
• Goed voor het milieu, minder CO₂-uitstoot

Nadelen

• Nog steeds afhankelijk van gas in de koudste maanden
• Bijna net zo dure installatie als een volledige warmtepomp
• Niet geschikt voor slecht geïsoleerde woningen

Is een CV-ketel of warmtepomp voordeliger?

De vraag of het vervangen van een CV-ketel door een warmtepomp voordelig is, hangt af van meerdere factoren. Eén van de belangrijkste is de isolatie van de woning. Een warmtepomp werkt efficiënter bij een goed geïsoleerde woning, waarbij de warmte niet snel verloren gaat. Bij een slecht geïsoleerd huis werkt de warmtepomp continu om de gewenste temperatuur te behouden, wat het rendement verlaagt en de elektriciteitskosten opdrijft.

Een belangrijk technisch criterium is de SCOP-waarde (Seasonal Coefficient of Performance). Deze waarde geeft aan hoe efficiënt een warmtepomp over het hele jaar werkt. Hoe hoger de SCOP-waarde, hoe efficiënter de warmtepomp. Met huidige energieprijzen is een warmtepomp met een SCOP-waarde van 2,8 of hoger rendabeler dan een traditionele gasketel.

Lucht-lucht warmtepompen scoren meestal beter op SCOP dan lucht-water warmtepompen, omdat de warmteafgifte bij lucht-lucht direct gebeurt, zonder omweg via water. Bij lucht-water warmtepompen is de SCOP-waarde afhankelijk van de watertemperatuur. Een watertemperatuur van 55 graden of lager is ideaal voor een hoge SCOP-waarde.

Daarnaast is het belangrijk om rekening te houden met de investering. Een warmtepomp is in de startfase duidelijk duurder dan een nieuwe CV-ketel, maar de energiebesparing en eventuele subsidies kunnen de terugverdientijd aanzienlijk verlagen.

Nieuwbouw: CV-ketel is verboden

In nieuwbouwprojecten is de installatie van een CV-ketel al verboden. Dit is een directe maatregel om de klimaatdoelstellingen te halen en het gebruik van aardgas in woningen te verminderen. In dergelijke situaties is de enige optie om een warmtepomp te installeren, of om aansluiting te zoeken bij een warmtenet als die in de buurt beschikbaar is.

Juridische en wetgevingsaspecten

In Nederland zijn er wetgevingsmaatregelen die vanaf 2026 het verplicht maken om bij vervanging van een CV-ketel over te stappen op een duurzamere verwarmingsinstallatie. Dit betekent dat huiseigenaren vrij zijn in hun keuze tussen een hybride warmtepomp, een volledige elektrische warmtepomp of aansluiting op een warmtenet, mits beschikbaar. Echter, bij nieuwbouw is de CV-ketel al volledig verboden.

Vrije keuze na 2026

Vanaf 2026 is het niet verplicht om bij vervanging van een CV-ketel over te stappen op een warmtepomp. Huiseigenaren hebben vrije keuze in hun verwarmingsoptie. Dit betekent dat je nog steeds een traditionele HR-CV-ketel kunt kiezen, maar dit is minder toekomstbestendig gezien de plannen van Nederland om in 2050 volledig aardgasvrij te zijn.

Verwarmingsopties na 2026

De volgende opties zijn beschikbaar:

• Nieuwe HR-CV-ketel

  • De goedkoopste optie.
  • Efficiënter dan oudere ketels.
  • Minder toekomstbestendig.

• Hybride warmtepomp

  • Combineert warmtepomp en CV-ketel.
  • Vermindert gasverbruik met 50-70%.
  • Goed voor het milieu.
  • Niet geschikt voor slecht geïsoleerde woningen.

• Volledig elektrische warmtepomp

  • Werkt zonder gas.
  • Alleen geschikt voor goed geïsoleerde huizen.
  • Goed voor het milieu.
  • Hoge investering, maar subsidies beschikbaar.

• Aansluiting op warmtenet

  • Geen eigen verwarmingsinstallatie nodig.
  • Gebruikt restwarmte uit industrie of geothermie.
  • In sommige gemeenten verplicht bij vervanging van CV-ketel.

Wat kosten deze verwarmingsopties?

De investering in een warmtepomp is hoger dan in een HR-CV-ketel, maar de langere termijn kan het rendement positief zijn. De exacte kosten hangen af van het type warmtepomp, de grootte van het huis en de benodigde aanpassingen (zoals isolatieverbetering of vloerverwarming). Subsidies zijn beschikbaar via het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EZL) en via energiebedrijven zoals Greenchoice. Deze subsidies kunnen het aankoopbedrag aanzienlijk verlagen.

Voorbereiding op een warmtepompinstallatie

Om ervoor te zorgen dat een warmtepomp efficiënt werkt, is het belangrijk om je woning voor te bereiden. Hieronder geven we enkele richtlijnen:

• Verbeter de isolatie van je woning: De SCOP-waarde van een warmtepomp is afhankelijk van de warmteverliezen van het huis. Een goed geïsoleerde woning zorgt voor hoger rendement.
• Check of je verwarmingssysteem lage aanvoertemperaturen kan hanteren: Vloerverwarming is hierin de ideale oplossing, omdat deze werkt op lagere temperaturen dan radiatoren.
• Evalueer je gasverbruik en energieverbruik: Dit geeft inzicht in het rendement van een warmtepomp in je situatie.
• Overweeg het installeren van zonnepanelen: Dit kan het elektriciteitsverbruik van de warmtepomp verlagen en je woning energieneutraal maken.

Conclusie

Het vervangen van een CV-ketel door een warmtepomp is een interessante optie voor huiseigenaren die op zoek zijn naar een duurzamere verwarming. De keuze tussen een geothermische warmtepomp, een lucht-water warmtepomp of een hybride warmtepomp hangt af van de omstandigheden van de woning, zoals de isolatie, de ruimte en het verwarmingvermogen. Vanaf 2026 is het in Nederland niet verplicht om een CV-ketel te vervangen door een warmtepomp, maar dit is wel de aanbevolen richting gezien de klimaatdoelstellingen en de stijgende gasprijzen.

Een warmtepomp biedt voordelen zoals lage CO₂-uitstoot, energiebesparing en een comfortabel verwarmd huis. Het is echter belangrijk om ervoor te zorgen dat je woning voldoende geïsoleerd is en dat je de SCOP-waarde van de warmtepomp kiest op basis van jouw energiebehoeften. Voor wie twijfelt tussen een traditionele CV-ketel en een warmtepomp is een hybride oplossing vaak de beste tussenstap.

Bronnen

1. Bobex - CV-ketel vervangen door warmtepomp
2. Mensonides - Nieuwe CV-ketel of gasloos wonen
3. Greenchoice - Warmtepomp & CV-ketel
4. HRI Techniek - CV-ketel vervangen: wetgeving 2026