Lucht/lucht-warmtepomp in Noorwegen: een model voor duurzame verwarming

Published by Redactie on september 28, 2025 | Category warmtepomp

In de strijd tegen klimaatverandering en hoge energiekosten speelt de warmtepomp een steeds belangrijkere rol in de woningbouwsector. In Noorwegen, een land met extreem koude winters, is de lucht/lucht-warmtepomp inmiddels een standaardoplossing geworden voor duurzame verwarming. Hierdoor is Noorwegen wereldwijd een pionier in de toepassing van warmtepomptechnologie. In dit artikel wordt ingegaan op de toepassing van de lucht/lucht-warmtepomp in Noorwegen, de voordelen en uitdagingen van deze technologie, en wat Nederland en andere landen hieruit kunnen leren.

Inleiding

De lucht/lucht-warmtepomp is een energiezuinige oplossing om woningen te verwarmen. In tegenstelling tot traditionele verwarmingssystemen zoals gas of elektrische convectoren, haalt deze warmtepomp warmte uit de buitenlucht en brengt deze binnen om ruimtes op temperatuur te houden. De technologie is eenvoudig in te richten, heeft een hoge efficiëntie en is in Noorwegen al jaren een standaard in de woningbouwsector. Inmiddels zijn er in Noorwegen bijna 1,5 miljoen warmtepompen geïnstalleerd, waarvan 93% lucht/lucht-warmtepompen zijn. Deze hoge marktaandeel geeft aan dat de technologie niet alleen technisch betrouwbaar is, maar ook goed aansluit bij de behoeften van eindgebruikers.

Deze artikelen en praktijkvoorbeelden laten zien dat de lucht/lucht-warmtepomp in Noorwegen een essentieel onderdeel is van een duurzame verwarmingsstrategie. Met een verbod op fossiele brandstoffen sinds 2020 en hoge energiekosten, zijn warmtepompen een logische keuze geworden. In dit artikel worden de toepassing, voordelen en praktijkervaringen van de lucht/lucht-warmtepomp in Noorwegen besproken, evenals mogelijke leerpunten voor Nederland.

De rol van de lucht/lucht-warmtepomp in Noorwegen

In Noorwegen is de lucht/lucht-warmtepomp veruit de meest gebruikte warmtepompvariant. Dit komt volgens Rolf Iver Mytting Hagemoen, directeur van de Noorse Warmtepomp Vereniging, doordat deze warmtepompen een directe vervanging zijn voor directe elektrische verwarmingsystemen. De meeste Noorse woningen zijn namelijk niet uitgerust met een centrale verwarmingsinstallatie zoals een cv-ketel. In plaats daarvan worden convectoren of elektrische vloerverwarming gebruikt. De lucht/lucht-warmtepomp biedt een betere alternatieve oplossing die energie bespaart en comfort biedt.

De lucht/lucht-warmtepompen in Noorwegen zijn van betere kwaliteit dan de goedkope airconditioning-systemen die vooral voor koeling worden gebruikt. Zij zijn ontworpen voor het Noorse klimaat en functioneren zelfs bij temperaturen tot -30°C. In de ergste koude periodes wordt wel bijverwarmt, meestal met elektrische verwarming, een houtkachel of open haard.

Er zijn verschillende types lucht/lucht-warmtepompen in gebruik, zoals single- en multi-split-systemen. Bij single-split-systemen is er één buitenunit die een enkele binnenunit bedient, terwijl multi-split-systemen meerdere binnenunits aan een enkele buitenunit koppelen. De afgiftesystemen kunnen op de vloer of tegen het plafond worden geplaatst, afhankelijk van de ruimtelijke omstandigheden en de voorkeuren van de gebruiker.

Deze systemen zijn snel in te richten en eisen weinig ingrijpende veranderingen in de woning. Voor woningen die wel een centrale verwarmingsinstallatie hebben, kiezen de eigenaren vaak voor lucht/water- of water/water-warmtepompen. Echter, gezien het hoge aandeel van lucht/lucht-warmtepompen in Noorwegen, blijkt dat deze technologie niet alleen geschikt is voor nieuwbouw, maar ook voor bestaande woningen.

De marktgroei en verkoopcijfers

De markt voor warmtepompen in Noorwegen is in de afgelopen jaren sterk gegroeid. In 2022 werden er 25% meer warmtepompen verkocht dan in 2021. Deze groei werd vooral gedreven door particuliere huiseigenaren die op zoek waren naar manieren om energiekosten te verlagen. Inmiddels is 66% van de Noorse huishoudens voorzien van een warmtepomp.

De hoge elektriciteitsprijzen zijn hierbij een belangrijke drijfveer. Gedurende de afgelopen zestien jaar zijn warmtepompen steeds meer ingeburgerd in de Noorse woningbouwsector. Hagemoen wijst erop dat de hoge elektriciteitsprijzen een essentieel onderdeel zijn van de toename in warmtepompeninstallaties. In 2022 lag de elektriciteitsprijs op het hoogste niveau ooit, en werd er ook nooit eerder zo veel elektriciteit verbruikt als dat jaar.

Hoewel Hagemoen had gehoopt op meer marktgroei, toont de groei van 25% toch aan dat de lucht/lucht-warmtepomp een steeds populairste keuze wordt voor Noorse huiseigenaren. De verwachting is dat deze groei zal doorzetten, aangezien de Noorse regering een sterke focus heeft op duurzame energieopwekking en het afbouwen van fossiele brandstoffen.

Verbod op fossiele brandstoffen en transitie naar elektrische verwarming

In Noorwegen is de transitie van fossiele brandstoffen naar elektrische verwarming al volledig verwerkt. In de jaren 80 en 90 werden veel woningen verwarmd met elektrische convectoren of vloerverwarming. Ook waren er huishoudens die houtkachels of open haarden gebruikten om extra warmte te genereren in de koudste periodes. Andere verwarmingssystemen zoals cv-ketels op stookolie of gas werden ook gebruikt, maar deze hadden meestal kleine lokale netwerken en waren niet wijdverspreid.

Het gebruik van fossiele brandstoffen is inmiddels volledig afgeschaft. De Noorse regering hanteerde al lange tijd hoge belastingtarieven op fossiele brandstoffen, en in 2016 werd overgestapt op een verbod op het gebruik van deze brandstoffen voor het verwarmen van nieuwe woningen. In 2020 volgde het totale verbod voor bestaande woningen. Hierdoor is het gebruik van elektrische verwarmingssystemen zoals warmtepompen een logische keuze geworden.

Een belangrijke oorzaak van de overgang naar warmtepompen is het energiebesparingseffect. In tegenstelling tot directe elektrische verwarmingssystemen, die 1 kWh elektriciteit omzetten in 1 kWh warmte, produceert een warmtepomp doorgaans 3 tot 4 kWh warmte per 1 kWh elektriciteit. Dit maakt warmtepompen een veel efficiëntere en duurzamere keuze.

Praktijkcases: toepassing van lucht/lucht-warmtepompen in Noorwegen

Verschillende praktijkcases tonen aan dat de lucht/lucht-warmtepomp een betrouwbare en efficiënte oplossing is voor woningverwarming. Een van deze cases is Jaap Peetsold in Opeinde, die al twee jaar een lucht/lucht-warmtepomp gebruikt voor het verwarmen van zijn woning. Hij is tevreden met het comfortniveau en het energieverbruik. Ook in de koudste maanden bleef het binnen warm, zonder dat de warmtepomp tekortkwam.

Een ander voorbeeld is Robert Meier, die zijn woning uit de jaren 50 heeft verwarmd met een split-airco met drie binnenunits. Hoewel het gebruik van airconditioning als verwarmingssysteem niet gebruikelijk is, vindt Meier dit een uitstekende oplossing. Hij benadrukt dat het comfortniveau gunstig is, en dat de kosten veel lager zijn dan bij traditionele verwarmingssystemen.

Evert Raaijen uit Harderwijk is een voorbeeld van wie volledig is overgestapt van gas naar elektrische verwarming door het gebruik van vier eenvoudige split-airco’s. Hij benadrukt dat deze oplossing niet alleen goedkoop is, maar ook modulair is. Het is makkelijk aan te passen aan de behoeften van de woning, en het systeem is snel in te richten zonder ingrijpende aanpassingen aan de woning.

Deze praktijkcases tonen aan dat de lucht/lucht-warmtepomp niet alleen technisch haalbaar is, maar ook een aantrekkelijke keuze is voor eindgebruikers. De installatie is relatief eenvoudig, de kosten zijn aantrekkelijk, en het comfortniveau is hoog. Dit maakt de lucht/lucht-warmtepomp een ideale oplossing voor zowel nieuwbouw als renovatieprojecten.

Geluidsemissies en automatisering

Een van de nadelen die vaak genoemd worden bij de lucht/lucht-warmtepomp is de geluidsemissie. De binnen- en buitenunits produceren namelijk een zacht geluid dat vergelijkbaar is met het ruisen van de wind. Evert Raaijen benadrukt dat hij en zijn familie dit geluid niet meer horen, omdat het al zo lang aanwezig is. Echter, in de koudste maanden zijn de buitenunits soms hoorbaar in de slaapkamer, vooral bij strenge vorst.

Hoewel het geluid niet vervelend is, zijn er mogelijk verbeteringen mogelijk. In Noorwegen worden bijvoorbeeld lucht/lucht-warmtepompen vaak op platdaken geplaatst, waarbij de geluidsemissies minder lastgevend zijn. Ook kunnen de units onder zonnepanelen worden geplaatst om visuele en akoestische impact te beperken.

Automatisering van de besturing is een ander belangrijk aspect. Evert Raaijen heeft bijvoorbeeld zijn warmtepompen aangesloten op een cloud-based domoticaoplossing van Tuya. Hierdoor kan hij de units op afstand bedienen en automatische programmeertijden instellen. ’s Nachts gaan de units aan om stroompieken te verspreiden, en zodra de gewenste temperatuur is bereikt, draaien de units op een lager vermogen. Dit zorgt voor energiebesparing en comfort.

Voordelen en nadelen van de lucht/lucht-warmtepomp

De lucht/lucht-warmtepomp biedt verschillende voordelen, maar ook enkele nadelen die in overweging moeten worden genomen.

Voordelen

Energiebesparing: Een warmtepomp haalt warmte uit de buitenlucht en verwerkt deze efficiënter dan directe elektrische verwarming. De COP (Coefficient of Performance) van lucht/lucht-warmtepompen ligt meestal rond de 3, wat betekent dat voor elke kWh elektriciteit er 3 kWh warmte wordt geproduceerd.
Snel in te richten: In tegenstelling tot lucht/water- of water/water-warmtepompen, vereist de lucht/lucht-warmtepomp weinig ingrijpende veranderingen aan de woning. Er hoeft geen warmtebron in de bodem of in het water te worden geïnstalleerd.
Modulair: De technologie is modulair en kan makkelijk worden aangepast aan de behoeften van de woning. Single- en multi-split-systemen zijn beschikbaar, wat maakt dat de warmtepomp geschikt is voor zowel kleine als grote woningen.
Kostenbesparing: Hoewel de aanschafprijs van een lucht/lucht-warmtepomp hoger kan zijn dan die van directe elektrische verwarming, leidt de energiebesparing in de meeste gevallen tot een snelle terugverdientijd.
Duurzaam: Omdat de warmtepomp elektriciteit gebruikt, is de CO2-uitstoot afhankelijk van de bron van de elektriciteit. In Noorwegen, waar elektriciteit vooral afkomstig is van duurzame bronnen zoals waterkracht, is de CO2-uitstoot van warmtepompen vrijwel nihil.

Nadelen

Geluidsemissies: De binnen- en buitenunits van de warmtepomp produceren geluid dat in sommige gevallen storend kan zijn. Echter, zoals gezien in de praktijkcases, kan dit geluid met de tijd minder lastgevend worden.
Beperkt comfortgevoel: In vergelijking met vloerverwarming biedt een lucht/lucht-warmtepomp minder comfort. Het verplaatsen van lucht kan soms onaangenaam aanvoelen, vooral bij mensen die gevoelig zijn voor luchtstromen.
Geen passieve koeling: In tegenstelling tot lucht/water-warmtepompen, bieden lucht/lucht-warmtepompen geen passieve koeling in de zomer. Actieve koeling is mogelijk, maar kost meer energie.
Bijverwarming nodig bij extreme kou: Hoewel de warmtepomp tot -30°C functioneert, is bij extreme kou bijverwarming nodig. Dit kan elektrisch, via een houtkachel of open haard gebeuren.

Leerpunten voor Nederland

Nederland kan veel leren van de Noorse ervaring met lucht/lucht-warmtepompen. In Noorwegen is deze technologie al jaren ingeburgerd en is het gebruik van warmtepompen een standaard geworden. In Nederland is de markt nog in opbouw, maar met de huidige focus op duurzame energie en de overgang van gas naar elektrische verwarming, is de lucht/lucht-warmtepomp een aantrekkelijke optie.

Een belangrijk leerpunt is de eenvoud van installatie. In Nederland zijn er nog vele woningen die voorzien zijn van een cv-systeem, maar de lucht/lucht-warmtepomp is een geschikte alternatieve oplossing voor woningen zonder cv-installatie. De technologie is snel in te richten en eist weinig ingrijpende veranderingen aan de woning.

Een ander leerpunt is de automatisering en slimme besturing. In Noorwegen wordt gebruikgemaakt van cloud-based domoticaoplossingen om de warmtepomp te sturen. In Nederland is dit ook mogelijk, wat leidt tot energiebesparing en comfort.

Ook het gebruik van lucht/lucht-warmtepompen in bestaande woningen is een interessant leerpunt. In Noorwegen zijn er veel praktijkvoorbeelden van woningen die zijn verwarmd met airco’s of split-systemen. In Nederland zijn deze oplossingen nog niet zo gangbaar, maar gezien de voordelen is het een interessante optie voor renovatieprojecten.

Conclusie

De lucht/lucht-warmtepomp is in Noorwegen veruit de meest gebruikte warmtepompvariant. Deze technologie biedt energiebesparing, eenvoudige installatie en een hoge efficiëntie. In het Noorse klimaat blijkt de warmtepomp betrouwbaar te zijn, zelfs bij temperaturen tot -30°C. De hoge elektriciteitsprijzen en het verbod op fossiele brandstoffen zijn belangrijke drijfveren voor de overgang naar warmtepompen.

De praktijkcases tonen aan dat de lucht/lucht-warmtepomp niet alleen technisch haalbaar is, maar ook een aantrekkelijke keuze is voor eindgebruikers. De installatie is relatief eenvoudig, de kosten zijn aantrekkelijk en het comfortniveau is hoog. Echter, er zijn ook enkele nadelen zoals geluidsemissies en beperkt comfortgevoel in vergelijking met vloerverwarming.

Nederland kan veel leren van de Noorse ervaring. De lucht/lucht-warmtepomp is een geschikte oplossing voor zowel nieuwbouw als renovatieprojecten. Door de eenvoud van installatie en de energiebesparing is deze technologie een interessante optie voor de toekomst. De automatisering en slimme besturing die in Noorwegen al vanaf het begin zijn ingebouwd, kunnen ook in Nederland worden toegepast om energiebesparing en comfort te maximaliseren.