Warmtepompen bij vriesweer: werking, uitdagingen en oplossingen

Published by Redactie on september 28, 2025 | Category warmtepomp

De overstap naar een warmtepomp wordt vaak gezien als een essentieel stuk van het duurzame wonen in Nederland. Vanaf 2026 zijn huiseigenaren namelijk verplicht om bij vervanging van hun CV-installatie een (hybride) warmtepomp te laten installeren. Toch blijft vriesweer een uitdaging voor de efficiëntie van deze systemen. In dit artikel leggen we uit hoe warmtepompen werken bij lage temperaturen, welke technische aspecten van invloed zijn en welke oplossingen beschikbaar zijn om de verwarming in de winter optimaal te laten functioneren.

Hoe werkt een warmtepomp bij vriesweer?

Een warmtepomp haalt warmte uit de buitenlucht en brengt deze over naar binnen, waar hij gebruikt kan worden voor verwarming of warm water. Het principe lijkt op dat van een airco, alleen dan in omgekeerde richting. De efficiëntie van een warmtepomp wordt uitgedrukt in de COP-waarde (Coefficient of Performance), die aangeeft hoeveel warmte er per ingezette kWh elektriciteit wordt geproduceerd. Bij hogere COP-waarden is de warmtepomp efficiënter.

Bij vriesweer neemt de efficiëntie van de warmtepomp echter af. Dit komt doordat er minder warmte beschikbaar is in de buitenlucht. Jasper Vis, duurzaamheidsadviseur bij De Groene Grachten, legt uit: "We vinden -10°C heel koud, maar pas bij -273°C zit je op het absolute nulpunt, dan zit er geen energie meer in de lucht. Dus als je het op die schaal bekijkt, valt er nog veel warmte uit die lucht te halen."

Toch is het een feit dat de warmtepomp harder moet werken in de winter. De buitenunit kan bij lage temperaturen vol vriezen, wat extra technische maatregelen vereist om het systeem te laten functioneren. Hierbij speelt het ontdooiproces een belangrijke rol.

Het ontdooiproces bij luchtwarmtepompen

Bij vriesweer begint de verdamper in de buitenunit langzaam vol te vriezen. Dit zorgt ervoor dat de ventilator moeite heeft om voldoende lucht over de verdamper te trekken. In reactie op deze verandering opent het expansieventiel verder en wordt de verdamper nog kouder, waardoor het systeem detecteert dat er ijs aanwezig is.

Op dat moment activeert de warmtepomp een actief ontdooiproces. Het principe van de warmtepomp keert zich dan om: de verdamper fungeert tijdelijk als condensor en de condensor als verdamper. Hierdoor wordt energie uit de binnenunit onttrokken en afgegeven aan de verdamper, die dan warm wordt en het ijs smelt. Tijdens dit proces staat de ventilator in de buitenunit stil om te voorkomen dat de warmte direct weggeblazen wordt.

Na het ontdooien loopt het condenswater onder het toestel weg. In sommige gevallen is er een PVC-afvoer aangesloten met een verwarmingslint, zodat de afvoer niet dicht kan vriezen. Dit ontdooien kan gebeuren binnen enkele minuten, afhankelijk van de hoeveelheid ijs.

De impact van vriesweer op COP en SCOP

De COP (Coefficient of Performance) geeft aan hoe efficiënt een warmtepomp bij een bepaalde buitentemperatuur werkt. Bij vriesweer daalt deze waarde, omdat er minder warmte beschikbaar is in de buitenlucht. De SCOP (Seasonal Coefficient of Performance) daarentegen geeft de gemiddelde efficiëntie over een geheel seizoen weer.

Luchtwarmtepompen zijn minder efficiënt in de winter dan in de zomer, maar het verschil is niet dramatisch. Jasper Vis stelt dat het rendement bij koude weersomstandigheden iets lager is, maar dat dit voor de gebruiker meestal nauwelijks merkbaar is. Frank Agtenberg van de Vereniging Warmtepompen benadrukt dat het "logisch" is dat de efficiëntie afneemt bij vriesweer: "Als het -4°C is, dan komt er lucht uit de pomp die -8°C is."

Hoewel de efficiëntie iets daalt, blijft een warmtepomp toch beter presteren dan een gascv-ketel. Dit is te zien aan het feit dat installateurs deze dagen extra druk zijn, omdat ook gascv-ketels moeilijk werken bij extreem koude temperaturen.

Aanvullende verwarmingsbronnen bij vriesweer

Hoewel warmtepompen in de winter minder efficiënt zijn, kunnen ze vaak nog steeds voldoende warmte leveren voor een goed verwarmde woning. Toch zijn er situaties waarin aanvullende verwarmingsbronnen nodig zijn om de binnentemperatuur te behouden, vooral bij zware vriezen of in slecht geïsoleerde huizen.

Een typisch voorbeeld is een hybride warmtepompinstallatie. Deze bestaat uit een luchtwarmtepomp die verantwoordelijk is voor de basisverwarming en een aanvullende bron, zoals een elektrisch verwarmingselement of een traditionele CV-ketel, die ingezet wordt bij extreem koude weersomstandigheden of als de warmtevraag te hoog is.

In sommige systemen zit een ingebouwde boiler met een verwarmingselement om warm water boven de 60°C te leveren. Ook kan er een buffervat zijn, waarin extra warmte opgeslagen wordt zodat de verwarming continu werkt, zelfs als de warmtepomp tijdelijk minder efficiënt is.

Deze aanvullende systemen zorgen ervoor dat de woning blijft verwarmen, zelfs wanneer de buitenunit volledig dicht zit of minder warmte kan leveren.

Speciale modellen voor extreem koude weersomstandigheden

Niet alle warmtepompen zijn gelijk geschikt voor vriesweer. Sommige modellen zijn speciaal ontworpen om effectief te werken bij extreem lage temperaturen. Een voorbeeld is de Ekostar Arctic Pro 12, die tot -25°C nog steeds betrouwbaar kan verwarmen. Deze airco is uitgerust met een geavanceerd ontdooisysteem en een verwarmingselement dat het condenswater ontdooit, waardoor het systeem continu werkt.

Dergelijke modellen zijn ideaal voor regio’s waar vriezen regelmatig optreedt. Ze zijn meestal iets duurder in aankoop, maar bieden een hogere betrouwbaarheid en efficiëntie in de wintermaanden.

Het belang van goede isolatie

Een van de grootste factoren die bepalen hoe goed een warmtepomp functioneert bij vriesweer, is de kwaliteit van de isolatie van het huis. Een goed geïsoleerde woning verliest minder warmte en hoeft dus minder vaak extra verwarming aan te zetten. Dit helpt om de COP-waarde van de warmtepomp te behouden en zorgt voor lagere energiekosten.

Als de isolatie slecht is, moet de warmtepomp harder werken om de gewenste binnentemperatuur te behouden. Dit kan leiden tot een sneller vriezen van de buitenunit en een verhoogde energieverbruik. In dergelijke gevallen is het verstandig om eerst de isolatie te verbeteren vooraleer de warmtepomp volledig in gebruik te nemen.

Aardwarmtepompen: een betere optie bij vriezen?

Ten opzichte van luchtwarmtepompen zijn aardwarmtepompen iets betrouwbaarder bij vriezen. De temperatuur van de grond is namelijk stabiler dan die van de buitenlucht, waardoor de COP-waarde over het hele jaar lager fluctueert. Aardwarmtepompen hebben over het algemeen 0.5 tot 1 COP-punt meer dan luchtwarmtepompen, vooral bij lage buitentemperaturen.

Omdat de grondwarmte minder beïnvloed wordt door weersomstandigheden, is een aardwarmtepomp een betere keuze voor huizen in regio’s met regelmatige vriezen. De installatie is echter duidelijk kostbaarder en vereist ondergrondse leidingen of een warmtebron in de bodem.

Oplossingen voor teleurgestelde gebruikers

Het is niet ongebruikelijk dat huiseigenaren teleurgesteld zijn in de prestaties van hun warmtepomp bij vriesweer. Sommigen melden dat het systeem niet genoeg warmte levert of dat het volledig dicht zit van het ijs. De oorzaak kan liggen in een onjuiste inzet van het systeem, zoals het plotselinge uitzetten van de warmtepomp bij koude temperaturen, wat ertoe kan leiden dat de buitenunit volledig dichtvriest.

Frank Agtenberg benadrukt dat het gebruik van een warmtepomp moet worden afgestemd op de weersomstandigheden: "Het is niet bedoeld om je huis steeds opnieuw te verwarmen, maar om het warm te houden." Daan Cornelissen van Cornelissen Installatietechniek BV benadrukt dat veel klachten te maken hebben met het onwetend gebruik van het systeem en dat het soms gewoon een kwestie is van wennen aan de nieuwe werkwijze.

Installateurs kunnen in zo’n geval de instellingen optimaliseren en uitleg geven over hoe de warmtepomp het beste gebruikt kan worden in de wintermaanden.

Samenvatting: wat is de toekomst van warmtepompen bij vriezen?

Hoewel vriesweer uitdagingen met zich meebrengt voor warmtepompen, blijven ze een efficiëntere en duurzamere optie dan gasverwarming. Met de juiste technische voorzieningen, zoals actief ontdooien, aanvullende verwarmingselementen en goede isolatie, kunnen huizen goed verwarmd blijven zelfs bij extreme kou.

Speciale modellen zoals de Ekostar Arctic Pro 12 zijn ontworpen voor zware vriezen en bieden extra betrouwbaarheid. Voor huizen in regio’s met regelmatige vriezen kan een aardwarmtepomp een betere keuze zijn, aangezien de grondwarmte minder beïnvloed wordt door de buitentemperatuur.

Hoewel er klachten zijn over de efficiëntie van warmtepompen bij vriezen, blijkt uit experts zoals Jasper Vis en Frank Agtenberg dat het rendement op het geheel gezien toch beter is dan traditionele CV-systemen. Het gebruik van warmtepompen is dus een verstandige keuze voor duurzaam wonen, zolang het systeem goed wordt geïnstalleerd en afgesteld op de weersomstandigheden.

Conclusie

Warmtepompen blijken zelfs bij vriezen een betrouwbare bron van verwarming te zijn, zolang ze correct zijn afgesteld en geïnstalleerd. Het ontdooiproces en aanvullende verwarmingsbronnen zorgen ervoor dat de woning blijft verwarmen, ook bij extreem koude weersomstandigheden. Voor huiseigenaren die overwegen om over te stappen op een warmtepomp is het belangrijk om rekening te houden met de kwaliteit van de isolatie en de keuze van het juiste type warmtepomp.

Hoewel het gebruik van een warmtepomp in de winter niet altijd ideaal is, is het een essentieel onderdeel van het duurzame wonen van de toekomst. Door het juist in te zetten en aan te vullen waar nodig, kan een warmtepomp betrouwbaar en efficiënt functioneren in alle seizoenen.

Bronnen

tüv