Warmtepompen in de energietransitie: feiten, controversies en realiteit

Published by Redactie on september 28, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

In het kader van de energietransitie in Nederland en vooral in de woningbouwsector, speelt de warmtepomp een centrale rol. Het is de bedoeling dat in de toekomst aardgas niet langer gebruikt wordt voor het verwarmen van woningen. In plaats daarvan wordt een elektrische warmtepomp verplicht. Deze maatregel, onder meer aangegestoken door het demissionaire kabinet van minister Hugo de Jonge, loopt tegen grote tegenstand aan.

Volgens peilingen zijn bijna 64% van de Nederlanders tegen deze maatregel. Binnen politieke partijen is de steun evenmin groot, bijvoorbeeld slechts 31% van de CDA-kiezers is voor een verbod op het vervangen van een gas-CV-ketel en het verplichte gebruik van een warmtepomp. Deze hoge mate van weerstand maakt het noodzakelijk om de realiteit, het rendement en de feiten rondom warmtepompen te analyseren.

In dit artikel wordt bekeken of warmtepompen een duurzame en economische oplossing zijn, of dat ze soms worden bestempeld als onzin of onrendabel. Op basis van de gegevens uit meerdere publicaties en analyses, worden de voordelen, nadelen en uitdagingen van warmtepompen toegelicht.

Wat is een warmtepomp?

Een warmtepomp is een technische oplossing die warmte uit de omgeving (zoals de lucht, bodem of oppervlaktewater) verwerkt en gebruikt om een woning te verwarmen. In tegenstelling tot een CV-ketel die aardgas verbrandt, maakt een warmtepomp gebruik van elektriciteit om warmte op te wekken. Dit is vergelijkbaar met hoe een koelkast werkt, maar dan in omgekeerde richting: in plaats van warmte uit de kast weg te nemen, haalt een warmtepomp warmte uit de buitenlucht en brengt die naar binnen.

De efficiëntie van een warmtepomp wordt vaak aangeduid met het COP (Coefficient of Performance), wat aangeeft hoeveel warmte wordt opgewekt per geïnvesteerd kilowattuur elektriciteit. Een COP van 4 betekent bijvoorbeeld dat er 4 kWh warmte opgewekt wordt voor 1 kWh elektriciteit.

De energiebesparing en CO2-reductie

Een veelgemaakte bewering is dat het overstappen van aardgas naar elektrisch verwarmen via een warmtepomp leidt tot meer CO2-uitstoot. Deze claim werd gemaakt door hoogleraar David Smeulders van de TU Eindhoven. Hij stelde dat bij het opwekken van een kWh warmte via een CV-ketel op aardgas ongeveer 180 gram CO2 vrijkomt, terwijl het opwekken van 1 kWh elektriciteit gemiddeld 400 gram CO2 zou genereren. Hieruit zou volgen dat elektrisch verwarmen met een warmtepomp meer CO2 produceert.

Echter, deze redenering overslaat een belangrijk detail: een warmtepomp gebruikt elektriciteit niet om warmte op te wekken, maar om warmte uit de omgeving te verplaatsen. Dit betekent dat de warmtepomp meerdere keren zo veel warmte kan leveren als het geïnvesteerde elektriciteitsverbruik. Bij een COP van 4, zoals eerder genoemd, is het feitelijke CO2-verbruik per kWh warmte veel lager dan bij een CV-ketel. Daarom is het verkeerd om warmtepompen te bestempelen als CO2-onvriendelijk.

Niet alleen de CO2-uitstoot is lager, ook het energieverbruik kan in veel gevallen aanzienlijk verminderen. Dit is vooral het geval in goed geïsoleerde woningen. Isolatie is een essentieel onderdeel van een efficiënte warmtepompinstallatie, omdat de warmtepomp minder energie hoeft te verbruiken om het huis op temperatuur te houden.

Een slecht geïsoleerd huis vereist meer warmte per oppervlakte-eenheid, wat kan leiden tot een hoger elektriciteitsverbruik van de warmtepomp. Daarom is het belangrijk dat de installatie van een warmtepomp vaak gepaard gaat met verbeteringen aan de isolatie van het huis. Het beleid rond aardgasvrij verwarmen draagt dus indirect bij aan een grotere isolatiecampagne.

De politieke en maatschappelijke discussie

De discussie over warmtepompen is niet alleen technisch, maar ook politiek en maatschappelijk. Het verplichte gebruik van warmtepompen, zoals aangegestoken in het demissionaire kabinet van minister Hugo de Jonge, is zeer omstreden. Het idee om vanaf 1 januari 2026 het vervangen van een gas-CV-ketel met een nieuwe te verbannen, en in plaats daarvan een warmtepomp (of hybride warmtepomp) verplicht te maken, heeft veel weerstand opgeleverd.

Een peiling van Wynia’s Week toonde aan dat bijna 64% van de Nederlandse bevolking tegen deze maatregel is. Binnen de eigen partij van Hugo de Jonge, het CDA, was slechts 31% van de kiezers voor het verbod. Deze hoge mate van weerstand maakt het onwaarschijnlijk dat de maatregel in de praktijk komt. De Tweede Kamer is namelijk op het punt om plannen van het demissionaire kabinet in de ijskast te zetten.

De verplichte warmtepomp wordt bovendien gezien als een dure plicht. De investering in een warmtepomp is aanzienlijk hoger dan in een nieuwe CV-ketel, en de vraag is of het elektriciteitsnet de extra vraag aankan. Daarnaast is er ook twijfel over de installatiecapaciteit. Er is mogelijk niet voldoende personeel of technische voorraden om het aantal benodigde warmtepompen binnen de gestelde termijn te installeren.

De rendabiliteit van warmtepompen

Een andere kritiek die vaak wordt geuit is dat warmtepompen in veel gevallen niet rendabel zijn. In een recente analyse door de Energieregulator (CREG) in België is gebleken dat verwarmen met een warmtepomp in de drie gewesten (Wallonië, Vlaanderen en Brussel) niet rendabel is vergeleken met het verwarmen met aardgas of stookolie. De investeringskosten van een warmtepomp zijn twee tot drie keer hoger dan die van een olie- of gasketel.

Een directeur van de CREG, Laurent Jacquet, stelde dat in de huidige omstandigheden de warmtepomp niet rendabel is, met uitzondering van een beperkt aantal gevallen. Deze uitzonderingen zijn vooral gericht op woningen met zonnepanelen en een hoge mate van isolatie. Voor minder geïsoleerde woningen is de warmtepomp financieel niet aantrekkelijk. Dit suggereert dat de huidige maatregelen om warmtepompen te stimuleren, mogelijk niet voldoende zijn om de economische haalbaarheid te garanderen.

Ook in Nederland zijn er twijfels over de rendabiliteit van warmtepompen. In een discussie op een online forum stelde iemand dat een hybride warmtepomp in sommige gevallen onrendabel kan zijn. Bij een lage gasverbruik, bijvoorbeeld door extra isolatie of een recenter bouwjaar, kan een all-electric warmtepomp juist iets minder onrendabel zijn dan een hybride oplossing. In dit geval stoot het huis lokaal geen CO2 meer uit, wat een voordelig aspect is.

Echter, met de huidige stijgende gasprijzen kan het economische profiel van beide opties gunstiger worden. De kans dat iemand een lage gasconsumptie heeft is bijvoorbeeld groter in een tussenwoning dan in andere types woningen. Hieruit blijkt dat de rendabiliteit van een warmtepomp sterk afhankelijk is van de situatie van het individuele huis en de lokale omstandigheden.

De rol van de overheid en het Bouwbesluit

De overheid speelt een cruciale rol in de verduurzaming van woningen. Het Bouwbesluit is het juridische kader dat stelt wat een woning technisch in moet vullen om te voldoen aan de huidige eisen. Volgens het Bouwbesluit zijn er bepaalde normen die een woning moet halen, zoals isolatie, ventilatie en energie-efficiëntie. Deze normen zijn ontworpen om het energieverbruik te verminderen en het milieu te beschermen.

De overheid streeft ernaar om woningen steeds duurzamer te maken. Dit betekent dat nieuwe woningen voldoen aan steeds hogere isolatie-eisen en dat er technologieën zoals zonnepanelen en warmtepompen worden aangemoedigd. Echter, voor bestaande woningen is de situatie complexer. Veel oude woningen zijn niet gebouwd met huidige isolatie-eisen in gedachten, waardoor het verduurzamen aanzienlijk kostbaat.

Er is een zorg dat de overheid te veel focus legt op het verbannen van aardgas en te weinig op het verbeteren van de isolatie van bestaande woningen. Ondanks dat isolatie een essentieel onderdeel is van een efficiënte warmtepompinstallatie, is het niet duidelijk of het beleid daadwerkelijk hierop is gericht. In een analyse door een blogauteur werd gesuggereerd dat de energietransitie steeds complexer wordt en dat mensen buiten hun comfortzone worden gedwongen. Deze ontwikkeling leidt tot ongerustheid en twijfel bij woningeigenaren.

De toekomst van warmtepompen

De toekomst van warmtepompen in Nederland en Europa hangt af van meerdere factoren. Ten eerste is het van belang dat de investeringen in warmtepompen rendabel zijn voor woningeigenaren. Dit vereist niet alleen een gunstige prijsverhouding tussen elektriciteit en aardgas, maar ook subsidies en stimulerende beleidsmaatregelen.

Ten tweede is het van belang dat het elektriciteitsnet in staat is om de extra vraag te verwerken. Het opwekken en transporteren van elektriciteit vereist infrastructuur die in veel gevallen uitgebreid moet worden. Bovendien is er vraag naar technische expertise en installateurs die warmtepompen kunnen plaatsen. In sommige regio’s is de installatiecapaciteit beperkt, wat leidt tot vertragingen en wachttijden.

Ten derde is het noodzakelijk dat het beleid gericht is op de verbetering van de isolatie van bestaande woningen. Een warmtepomp werkt alleen efficiënt in een goed geïsoleerd huis. Daarom is het belangrijk dat subsidies en ondersteuningsmaatregelen ook gericht zijn op isolatieverbeteringen. Dit zorgt ervoor dat de investering in een warmtepomp effectief is en niet alleen een transito-technologie is.

Conclusie

De discussie over warmtepompen in Nederland is complex. Aan de ene kant is het duidelijk dat warmtepompen een technische oplossing zijn die kan bijdragen aan een duurzamere energievoorziening. Ze kunnen helpen om het gebruik van aardgas te beëindigen en de CO2-uitstoot te verminderen. Aan de andere kant zijn er ook twijfels over de rendabiliteit, de infrastructuur en de maatschappelijke acceptatie van warmtepompen.

Het verplichte gebruik van warmtepompen, zoals aangegestoken in het demissionaire kabinet, lijkt op dit moment niet haalbaar. De hoge investeringen, de twijfels over de elektriciteitsvraag en de politieke weerstand maken het onwaarschijnlijk dat deze maatregel in de praktijk komt. In plaats daarvan is het belangrijk om beleidsmaatregelen te ontwikkelen die gericht zijn op de verbetering van isolatie, de stimulering van warmtepompen en de verbetering van de elektriciteitsinfrastructuur.

De rol van de overheid is hierin essentieel. Het Bouwbesluit en het beleid rondom energie-efficiëntie moeten gericht zijn op het creëren van een duurzame woningbouwsector. Daarnaast is het belangrijk dat woningeigenaren niet alleen worden gedwongen, maar ook worden ondersteund bij het verduurzamen van hun woning.

De toekomst van warmtepompen hangt af van samenwerking tussen politiek, technologie en maatschappij. Alleen dan kan Nederland een duurzame en rendabele energietransitie bereiken.