Warmtepompen: Energiezuinig of Energieverbruik? Een Realistisch Beeld

Published by Redactie on september 28, 2025 | Category warmtepomp

De toekomst van de energietransitie in Nederland en België lijkt steeds meer afhankelijk te zijn van de opname van warmtepompen in het woningbouwbestand. Deze technologie wordt vaak gepresenteerd als de oplossing voor een gasloze toekomst. Toch zijn er ook kritische stemmen die vragen stellen over de werkelijke duurzaamheid, rendabiliteit en efficiëntie van warmtepompen. In dit artikel geven we een neutrale, feitelijke en gedetailleerde beschouwing van de positie en uitdagingen van warmtepompen, gebaseerd op recente analyses en rapportages uit betrouwbare bronnen.

Inleiding

De overgang van gasverwarming naar warmtepompen is een kernaspect van het klimaatbeleid in Nederland en Vlaanderen. Tegen de achtergrond van steeds hogere energieprijzen en een versterkte klimaatambitie, zijn warmtepompen opgenomen in subsidiesystemen en verplichtingen, zoals het ‘Gasvrij 2050’-doel. Tegelijkertijd zijn er ook kritische analyses en publicaties die twijfelen aan de werkelijke voordelen en rendement van deze technologie. In dit artikel analyseren we de feiten, het rendement en de uitdagingen van warmtepompen, met een nadruk op de technische, economische en ecologische aspecten.

Wat is een warmtepomp?

Een warmtepomp is een technische installatie die warmte uit de buitenlucht (of grond, water) haalt en deze overbrengt naar een woning. In tegenstelling tot een traditionele cv-ketel, die warmte genereert door brandstof te verbranden, gebruikt een warmtepomp elektriciteit om warmte te verplaatsen. Dit proces is geïnspireerd op het principe van een koelkast, waarbij warmte uit de ene ruimte wordt verplaatst naar de andere.

Een belangrijk kenmerk van warmtepompen is het COP (Coefficient of Performance), een maat voor de efficiëntie. Bijvoorbeeld: een COP van 4 betekent dat voor 1 kWh elektriciteit er 4 kWh warmte wordt opgewekt. Dit maakt warmtepompen theoretisch aantrekkelijk in vergelijking met traditionele verwarmingsmethoden, zoals gas of stookolie.

Energiebesparing en CO2-reductie

In tegenstelling tot fossiele verwarmingsinstallaties, levert een warmtepomp geen CO2-uitstoot tijdens de verbranding van brandstof. Volgens bron 2 is het gebruik van een hybride warmtepomp een CO2-besparing van 35% en een volledig elektrische warmtepomp zelfs 60%. Dit is een aanzienlijke verbetering in vergelijking met traditionele systemen.

Bovendien is elektriciteit in sommige gevallen goedkoper dan gas. Hoewel het stroomverbruik van een woning met een warmtepomp kan verdubbelen, is het totaalbedrag aan energiekosten vaak lager. Dit geldt vooral in combinatie met zonnepanelen, waarbij de stroom die nodig is voor de warmtepomp zelf opgewekt wordt.

De kritiek op warmtepompen

Hoewel warmtepompen in theorie efficiënt en duurzaam zijn, zijn er ook realistische kritieken. In bron 1 stelt TROS RADAR dat warmtepompen “waardeloos” zijn. Volgens het consumentenprogramma verwarmen warmtepompen niet goed genoeg, zijn ze twee keer zo duur, en kunnen ze klachten niet oplossen. Deze kritiek moet echter geplaatst worden in een bredere context. Het programma wordt vaak geassocieerd met kritische stances tegen overheidsbeleid en groene maatregelen. De betrouwbaarheid van deze informatie is daarom beperkt, en het is belangrijk om ook andere bronnen te overwegen.

Rendabiliteit en kostenefficiëntie

Een van de belangrijkste vragen rond warmtepompen is of ze economisch rendabel zijn. Bron 3, een studie van de CREG (Energiecontrole in Vlaanderen), geeft aan dat investeren in een warmtepomp in de voorbije jaren niet rendabel is gebleken in vergelijking met investeringen in fossiele ketels. De studie, die prijzen van januari 2018 tot januari 2024 analyseerde, concludeerde dat de kosten van een warmtepomp twee tot drie keer hoger zijn dan die van een olie- of gasketel.

De studie onderzocht verschillende scenario’s, inclusief woningisolatie, energieprijzen en belastingaspecten. Het betreft een betrouwbare bron, gezien de CREG een officiële energieregulator is.

Invloed van stroomprijzen

Een belangrijke factor die de rendabiliteit beïnvloedt, is de verhouding tussen stroom- en gasprijzen. De CREG merkt op dat de stroomfactuur veel taksen en niet-energetische kosten bevat die de rendabiliteit van warmtepompen negatief beïnvloeden. Deze kosten zijn volgens de sector niet direct gerelateerd aan de werkelijke energieproductie en worden daarom geacht onrechtvaardig te zijn.

Invloed van zonnepanelen

Volgens bron 5 kan het installeren van zonnepanelen de rendabiliteit van een warmtepomp aanzienlijk verbeteren. In dat geval kan de elektriciteit die nodig is voor de warmtepomp zelf opgewekt worden, wat de afhankelijkheid van het elektriciteitsnet vermindert. Dit betekent dat in goed geïsoleerde woningen met zonnepanelen, warmtepompen een aantrekkelijke keuze zijn.

Impact op warmtenetten

Een andere aspect waarbij warmtepompen een rol spelen, is de ontwikkeling van warmtenetten. Bron 4 meldt dat de Algemene Rekenkamer waarschuwt dat de populariteit van warmtepompen een negatief effect heeft op de haalbaarheid van warmtenetten.

Warmtenetten zijn centrale verwarmingsinstallaties die warmte van een centrale bron (zoals een industriële warmtecentrale) distribueren naar woningen. Deze systemen kunnen efficiënter zijn in stedelijke gebieden en kunnen gebruik maken van restwarmte uit industriële processen. De Rekenkamer merkt echter op dat wanneer een groot aantal huiseigenaren kiest voor een warmtepomp, minder mensen bereid zijn om over te stappen op een warmtenet. Dit zorgt ervoor dat de investering in warmtenetten niet wordt gedekt door voldoende aansluitingen.

Technische beperkingen

Een warmtepomp heeft bepaalde technische vereisten. Zo moet een woning goed geïsoleerd zijn om de efficiëntie van de warmtepomp te behouden. In slecht geïsoleerde woningen is de COP lager, wat betekent dat minder warmte wordt opgewekt per kWh elektriciteit. Daarnaast is de levensduur van een warmtepomp circa 15 jaar, wat langer is dan die van een traditionele cv-ketel, maar korter dan die van een gasleiding of warmtenet.

Invloed van buitentemperatuur

De efficiëntie van een warmtepomp is ook afhankelijk van de buitentemperatuur. In zeer koude weersomstandigheden is de warmteopbrengst lager, wat het verbruik van elektriciteit omhoog kan duwen. Dit maakt warmtepompen minder geschikt in regio’s met extreme kou, tenzij ze worden aangevuld met een hybride systeem (bijvoorbeeld een aanvullende elektrische verwarming).

Wat zegt de sector?

De sectororganisatie ODE Vlaanderen erkent dat de huidige verhouding tussen elektriciteit en gasprijs ongunstig is voor warmtepompen. De sector vraagt om een herziening van de stroomprijs, met name de taksen en niet-energetische kosten die de stroomfactuur bevat. Zij stellen dat warmtepompen in goed geïsoleerde woningen met zonnepanelen een goed alternatief zijn, maar dat dit ook moet gelden voor minder geïsoleerde woningen.

Vergeleken met stadsverwarming

In bron 6 wordt de keuze tussen warmtepomp en stadsverwarming besproken. Stadsverwarming is een centrale verwarmingsvorm waarbij warmte via buizen wordt geleverd naar woningen. De voor- en nadelen zijn afhankelijk van de locatie en de isolatie van de woning. Volgens Jansen is verwarmen met stadsverwarming duurder dan met een warmtepomp, omdat er verlies is bij transport.

Toch zijn er ook nadelen aan een warmtepomp. Zo is er minder keuzevrijheid, en is de investering in een warmtepomp (plus eventuele subsidie) op lange termijn meestal rendabel. De levensduur van een warmtepomp is echter beperkt tot circa 15 jaar, wat betekent dat er binnen enkele jaren opnieuw wordt geïnvesteerd.

Subsidiebeleid en financiële stimulansen

In Nederland en Vlaanderen zijn er diverse subsidiesystemen voor warmtepompen. In 2023 kregen 107.000 huiseigenaren een subsidie voor de aankoop van een warmtepomp. Bron 4 meldt dat de regering subsidies verstrekt om de overgang naar gasvrij verwarmen te stimuleren.

Een warmtepomp kost in de orde van 6.000 euro, maar met een subsidie van 3.000 euro kan de investering in vier tot vijf jaar worden terugverdiend. Dit geldt vooral in combinatie met zonnepanelen. De subsidie is dus een belangrijke stimulus, maar moet gezien worden in het licht van de langere levensduur van een gasleiding of warmtenet.

Wat zijn de toekomstverwachtingen?

Hoewel warmtepompen vandaag een centrale rol spelen in de energietransitie, is het verloop van de overgang nog onzeker. De Rekenkamer waarschuwt dat het doel van 500.000 nieuwe aansluitingen op warmtenetten in 2030 mogelijk niet gehaald wordt. De groei van warmtepompen beïnvloedt dit doel negatief, omdat minder mensen bereid zijn om op warmtenetten over te stappen.

Toch is de sector optimistisch. Volgens Jansen verwacht hij dat de komende jaren steeds meer mensen hun aansluiting op het warmtenet zullen verbreken om over te stappen op een warmtepomp. Dit is vooral het geval in wijkprojecten waarbij 70% van de bewoners instemming moet geven voor het aanleggen van een warmtenet. Bij groeiende populariteit van warmtepompen is het waarschijnlijk dat minder wijkprojecten zullen doorgaan.

Conclusie

Warmtepompen zijn theoretisch een efficiënte en duurzame oplossing voor gasverwarming. Ze halen warmte uit de buitenlucht en gebruiken elektriciteit om deze te verplaatsen naar een woning. Dit leidt tot aanzienlijke CO2-reducties en kan in combinatie met zonnepanelen zelfs volledig duurzaam zijn. Echter, de praktijk leert dat er ook beperkingen en uitdagingen zijn.

De huidige stroomprijzen, de technische vereisten van de woning, de levensduur van de warmtepomp en de invloed op warmtenetten zijn belangrijke factoren die moeten worden meegenomen in de keuze voor een warmtepomp. Bovendien is de rendabiliteit van warmtepompen in de voorbije jaren twijfelachtig gebleven in vergelijking met fossiele verwarming.

Toch blijft de warmtepomp een belangrijk instrument in de energietransitie, zowel in Nederland als in Vlaanderen. De sector vraagt om een herziening van de stroomprijs en subsidies om de rentabiliteit te verbeteren. Voor eigenaren van goed geïsoleerde woningen met zonnepanelen is een warmtepomp een aantrekkelijke keuze. Voor minder geïsoleerde woningen is de keuze complexer.

In het licht van de huidige ontwikkelingen lijkt het zo dat warmtepompen een rol zullen blijven spelen in de energietransitie, maar niet de enige oplossing zijn. Het aanleggen van warmtenetten en de verbetering van isolatie in bestaande woningen zijn ook essentiële onderdelen van een duurzame toekomst.

Bronnen

waardeloze