Geluidshinder door warmtepompen: Rechtelijke en praktische kaders in het Activiteitenbesluit

Published by Redactie on september 28, 2025 | Category warmtepomp

In de huidige energietransitie speelt de warmtepomp een steeds belangrijkere rol bij woningbouw en renovatieprojecten. Echter, de toepassing van warmtepompen met buitenunits leidt in sommige gevallen tot geluidshinder, wat juridisch en praktisch gecompliceerd kan worden. Het Activiteitenbesluit en het Bouwbesluit vormen hierbij de kern van de regelgeving. Dit artikel behandelt de huidige juridische kaders, praktijkvoorbeelden en maatregelen om geluidshinder te voorkomen of te beheersen, gebaseerd op recente uitspraken en praktijkrapportages.

Inleiding

De juridische en technische regelgeving rond warmtepompen en geluidshinder is in de afgelopen jaren verder verduidelijkt. Het Activiteitenbesluit en het Bouwbesluit bepalen het juridisch kader voor de toepassing van warmtepompen, inclusief de geluidsbelasting die deze installaties kunnen veroorzaken. Bovendien speelt het begrip "geluidsvoorschriften in de omgevingsvergunning" een rol bij de bouwvergunning. De praktijk leert echter dat het niet alleen om wettelijke normen gaat, maar ook om de daadwerkelijke geluidsmetingen en de invloed op het woon- en leefklimaat van buren.

In dit artikel worden de relevante juridische kaders en praktische toepassingen besproken, inclusief recente uitspraken en adviezen uit het domein van milieubeheer en geluidstechnologie.

Juridisch kader: Activiteitenbesluit en Bouwbesluit

De rol van het Activiteitenbesluit

Het Activiteitenbesluit is een belangrijk juridisch instrument dat de uitvoering van activiteiten regelt die mogelijk negatief kunnen zijn voor de omgeving. In het kader van warmtepompen is artikel 2.17 van het Activiteitenbesluit van toepassing. Dit artikel stelt dat de geluidsbelasting op de gevel van buren maximaal 35 dB(A) mag zijn, zowel overdag als ’s nachts. Deze norm is vrij streng, vooral gezien het feit dat warmtepompen meestal overdag draaien.

Een voorbeeld hiervan komt uit een geluidsrapport waaruit bleek dat de geluidsbelasting op de gevel van buren bij een warmtepompinstallatie minder dan 35 dB(A) was. De gemeente was hiervoor verantwoordelijk en had deze norm opgenomen in de omgevingsvergunning. De Afdeling beoordeelde dit in het voordeel van de gemeente. Een belangrijke opmerking is dat de Raad van State geen rekening houdt met laagfrequent geluid in haar oordelen. Hierdoor kan dit type geluidshinder juridisch lastiger aan te tonen zijn.

De rol van het Bouwbesluit

Het Bouwbesluit bevat normen rond geluid in de woningbouw. Sinds april 2021 geldt een nieuwe geluidsnorm van 40 dB(A) op de perceelsgrens. Deze norm is relevant bij het uitvoeren van bouwvergunningen en het bepalen van de geluidsbelasting als gevolg van buitenunits van warmtepompen. De norm geldt echter alleen voor één warmtepomp, niet voor meerdere. Hierdoor is er ruimte voor cumulatie van geluid, wat tot een onaanvaardbaar woon- en leefklimaat kan leiden.

Een uitspraak van de Raad van State uit 2021 benadrukt dat gemeenteraden bij het opstellen van bestemmingsplannen geen verwijzingen mogen maken naar deze norm zonder een akoestisch onderzoek. Dit betekent dat het risico van geluidscumulatie bij meerdere warmtepompen juridisch moet worden ingeschat en uitgesproken.

Omgevingsvergunning en bouwvergunning

Een belangrijke juridische kwestie die vaak rijst is of het plaatsen van een warmtepomp buitenunit een omgevingsvergunning vereist. Artikel 2 van bijlage II van het Bouwbesluit bevat een lijst met bouwactiviteiten die geen omgevingsvergunning nodig hebben. Hieronder vallen bijvoorbeeld kleine bouwwerken in het achtererfgebied. Echter, wanneer de installatie van een warmtepomp geluidshinder kan veroorzaken, kunnen geluidsvoorschriften worden opgenomen in de omgevingsvergunning.

De Raad van State oordeelde in 2021 dat het verbannen van geluidsvoorschriften in een bouwvergunning niet mogelijk is. Dit betekent dat geluidsbelasting niet automatisch kan worden verwerkt in de vergunningproces van de activiteit "bouwen", maar dat het op basis van het Activiteitenbesluit moet worden beoordeeld. De geluidsvoorschriften zijn dan niet gerelateerd aan het bouwen, maar aan het voorkomen van geluidsoverlast.

Praktijkvoorbeelden en juridische uitspraken

Voorbeeld 1: School in het westen van het land

In een praktijkvoorbeeld is sprake van geluidshinder veroorzaakt door buitenunits van warmtepompen bij een school. De omwonenden woonden op 45 meter afstand en klagen over laagfrequent en tonaal geluid. Onderzoek met meetapparatuur toonde aan dat de installatie 6 tot 11 dB(A) meer geluid produceerde dan toegestaan in de avond- en nachtperiode. Ook bleek dat de installatie, alhoewel hij op papier voldoet aan de specificaties, in de praktijk toch tonaal geluid op 315 Hz uitzond. Dit getal viel buiten de normen.

In dit geval werd overwogen om een geluidisolerende omkasting aan te brengen als alternatief voor een constructiefout. Deze oplossing toont aan dat het technisch mogelijk is om geluidshinder te beheersen, maar dat het niet vanzelfsprekend is dat dit ook juridisch vereist is.

Voorbeeld 2: Kort geding tussen zwembadeigenaar en buren

In een ander voorbeeld starten buren een kort geding tegen de eigenaar van een zwembad wegens geluidshinder van een warmtepomp. De geluidsmetingen op de erfgrens bleken boven de 50 dB(A) uit te komen, terwijl de wettelijke norm 40 dB(A) is. Bovendien werd tonaal geluid en trillingen gemeten, wat in de praktijk lastiger is te vermijden.

De buren gebruikten niet alleen professionele geluidsmetingen, maar ook privémetingen met mobiele telefoons en een Datalogger. Deze meetwaarden bleken indicatief en afwijkend minder dan 1 dB van de professionele apparatuur. Dit betekent dat ook eenvoudige middelen tot geluidsmetingen kunnen worden gebruikt om geluidshinder aan te tonen.

Tijdens het kort geding kwam men overeen dat de zwembadeigenaar spoedig een omkisting zou plaatsen bij de warmtepomp. Tussen 22:00 en 8:00 zou de warmtepomp tijdelijk worden uitgeschakeld, totdat de omkisting geplaatst was. De warmtepomp zou daarna in het najaar en de winter worden ingeregeld met trial and error. Als de maatregelen voldoende bleken, zou het kort geding worden ingetrokken. Anders zou het worden hervat.

Technische aspecten van geluidshinder door warmtepompen

Geluidsbelasting en normen

De wettelijke normen voor geluidsbelasting door warmtepompen zijn duidelijk geregeld. In de praktijk is het echter vaak lastig om aan te tonen dat deze normen worden overschreden. De Raad van State benadrukt dat geluidsvoorschriften niet in de bouwvergunning kunnen worden opgenomen, maar dat het Activiteitenbesluit de relevante norm is. Dit betekent dat het juridisch verantwoord is om geluidsbelasting te beoordelen op basis van de norm van 35 dB(A) op de gevel of 40 dB(A) op de perceelsgrens.

Een complicatie is dat deze normen alleen van toepassing zijn op één warmtepomp. Wanneer meerdere warmtepompen in de buurt worden geplaatst, kan er sprake zijn van cumulatieve geluidsbelasting. Deze belasting is niet opgenomen in de wettelijke normen, maar kan wel leiden tot een onaanvaardbaar woon- en leefklimaat. In dat geval is het aan te tonen dat de cumulatieve geluidsbelasting groter is dan de wettelijke norm.

Tonaal en laagfrequent geluid

Een ander technisch aspect is het verschil tussen tonaal en laagfrequent geluid. Tonaal geluid is geluid op een specifieke frequentie, wat vaak lastiger is te vermijden. Laagfrequent geluid is geluid met een lage frequentie, wat vaak als brom of trilling wordt ervaren. Beide soorten geluid kunnen last veroorzaken, maar zijn juridisch lastiger aan te tonen. De Raad van State heeft expliciet gesteld dat er geen regels zijn voor laagfrequent geluid, waardoor dit juridisch moeilijk aan te tonen is.

In de praktijk is het echter duidelijk dat tonaal geluid vaak lastiger is te vermijden. Een voorbeeld is een warmtepomp die tonaal geluid produceert op 315 Hz. Dit getal valt buiten de wettelijke normen en kan last veroorzaken. Geluidisolerende omkasten of trillingsdempende steunen kunnen hierin een oplossing bieden, maar zijn niet standaard opgenomen in de normen.

Energie- en geluidsontwikkelingen in de energietransitie

Ontwikkeling van warmtepompinstallaties

In de afgelopen jaren zijn warmtepompen steeds stiller geworden. Dit is een gevolg van technologische ontwikkelingen in de energietransitie. Bovendien zijn er nu warmtepompen zonder buitenunit beschikbaar, zoals lucht/water warmtepompen. Deze varianten vereisen meer binnenruimte, maar verminderen de geluidsbelasting aan de buitenkant. De vraag is echter of deze varianten snel worden toegepast, gezien het technische en ruimtelijke uitdagingen kunnen opleveren.

De Raad van State heeft benadrukt dat het aan de gemeente ligt om te bepalen of een warmtepompinstallatie juridisch acceptabel is. De geluidsbelasting is een belangrijk criterium bij deze beoordeling. Hierbij is het belangrijk om te onthouden dat het niet gaat om het type warmtepomp of de specificaties van de fabrikant, maar om de daadwerkelijke geluidsbelasting op de perceelsgrens.

Praktische maatregelen om geluidshinder te beheersen

Geluidisolerende omkasten

Een veelvoorkomende oplossing voor geluidshinder is het gebruik van geluidisolerende omkasten. Deze omkasten worden meestal vanaf de fabrikant geleverd of aanvullend geïnstalleerd. In de praktijk is dit een effectieve manier om geluidshinder te verminderen, maar is het niet altijd juridisch verplicht. In de uitspraak van de Raad van State is aangegeven dat geluidsvoorschriften niet in de bouwvergunning kunnen worden opgenomen, maar dat het Activiteitenbesluit de relevante norm is.

Trillingsdempende steunen

Trillingsdempende steunen zijn een andere technische oplossing om geluidshinder te verminderen. Deze steunen worden vaak gebruikt bij industriële installaties, maar ook in de woningbouw. In de praktijk zijn ze effectief om trillingen en geluid te verminderen. In het voorbeeld van de zwembadeigenaar werd besloten om deze steunen te gebruiken bij een omkisting. Hierdoor kon de geluidsbelasting worden beheerst, zodat het kort geding zou kunnen worden ingetrokken.

Tijdsbeperking van de warmtepomp

Een andere maatregel is de tijdsbeperking van de warmtepomp. In het voorbeeld van de zwembadeigenaar werd besloten om de warmtepomp tussen 22:00 en 8:00 uit te zetten. Dit is een eenvoudige en effectieve manier om geluidshinder te verminderen, vooral in de nachtperiode. Deze maatregel is niet juridisch verplicht, maar kan wel effectief zijn bij het voorkomen van klachten van buren.

Conclusie

De juridische kaders rond geluidshinder door warmtepompen zijn duidelijk, maar in de praktijk is het vaak complex. Het Activiteitenbesluit en het Bouwbesluit vormen het juridische kader voor de toepassing van warmtepompen, inclusief de geluidsbelasting. De Raad van State heeft benadrukt dat geluidsvoorschriften niet in de bouwvergunning kunnen worden opgenomen, maar dat het Activiteitenbesluit de relevante norm is.

In de praktijk is het belangrijk om rekening te houden met cumulatieve geluidsbelasting, tonaal en laagfrequent geluid, en de daadwerkelijke geluidsbelasting op de perceelsgrens. Technische oplossingen zoals geluidisolerende omkasten en trillingsdempende steunen kunnen hierin helpen, maar zijn niet standaard opgenomen in de normen.

De energietransitie leidt tot snelle technologische ontwikkelingen in de warmtepompindustrie. Warmtepompen worden steeds stiller, en er zijn nu varianten zonder buitenunit beschikbaar. Hoewel deze ontwikkelingen veelbelovend zijn, is het nog onduidelijk of ze snel worden toegepast. Het is belangrijk om hierop te letten, gezien de juridische en praktische kaders rond geluidshinder nog verder verduidelijkt moeten worden.