SPF van een warmtepomp: verklaring, betekenis en toepassing in de praktijk

Published by Redactie on september 29, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

De SPF (Seizoensprestatiefactor) is een essentieel concept bij warmtepompen en speelt een cruciale rol in de beoordeling van hun energie-efficiëntie. Deze waarde geeft een representatief beeld van het jaarlijks rendement van een warmtepomp, rekening houdend met variaties in klimaat, seizoenen, en het gebruik van aanverwante apparatuur zoals circulatiepompen en afgiftesystemen. Voor zowel particuliere huiseigenaren als professionals in de bouwsector is het begrijpen van de SPF belangrijk om verstandige keuzes te maken bij renovatieprojecten of de aankoop van verwarmingssystemen.

Deze artikel behandelt de betekenis van de SPF, legt uit hoe deze waarde wordt berekend, en bespreekt de toepassing ervan in de praktijk. Aan de hand van diverse bronnen uit de Nederlandse markt worden ook concreet voorbeelden van SPF-waarden voor verschillende warmtepomptypen gegeven. Daarnaast wordt het verschil uitgelegd tussen SPF en COP, en wordt de rol van SPF in het energielabelingssysteem voor warmtepompen toegelicht.

Wat is de SPF van een warmtepomp?

De SPF, of Seizoensprestatiefactor, is een maat voor het gemiddelde rendement van een warmtepomp over een gehele kalenderjaar. In tegenstelling tot COP (Coefficient of Performance), die een momentopname geeft van het rendement bij een bepaalde buitentemperatuur, is de SPF een langere-termijnmaat die rekening houdt met seizoensgebonden temperatuurvariaties, het gebruiksgedrag van de warmtepomp, en de invloed van bijbehorende apparatuur zoals circulatiepompen en afgiftesystemen.

De SPF geeft dus een realistisch beeld van het rendement van de warmtepomp in de echte wereld. Dit maakt het een betrouwbaarere indicator voor het energieverbruik en de kosten dan een statische COP-waarde.

De SPF is gedefinieerd als het quotiënt van de hoeveelheid warmte die gedurende een jaar wordt opgewarmd (in kWh) gedeeld door de hoeveelheid elektriciteit die daarbij verbruikt wordt (ook in kWh). Hoe hoger de SPF, hoe efficiënter de warmtepomp.

Hoe wordt de SPF bepaald?

De SPF wordt bepaald door de warmte-opbrengst van de warmtepomp over een volledig jaar te delen door het totale energieverbruik in die periode. Dit houdt in dat zowel de verwarmings- als de koelcapaciteit van de warmtepomp in rekening worden genomen (bij systemen die dit ondersteunen).

De SPF is daardoor een zinvolle indicator voor het energie-efficiëntiebeleid en de duurzaamheid van warmtepompen. Het rendement wordt niet alleen bepaald door de technische eigenschappen van de warmtepomp zelf, maar ook door de manier waarop het systeem is geïntegreerd in het gebouw. Factoren die de SPF kunnen beïnvloeden zijn:

De buitentemperatuur in de regio
De interne warmtevraag van het gebouw
Het type afgiftesysteem (bijvoorbeeld vloerverwarming versus radiatoren)
De efficiëntie van de circulatiepompen in het systeem
De mate van isolatie van het gebouw

Daarom is het belangrijk dat de SPF niet alleen als technische specificatie wordt beschouwd, maar ook als een maat die afhankelijk is van de context waarin de warmtepomp gebruikt wordt.

SPF versus COP: het verschil

Hoewel zowel SPF als COP het rendement van een warmtepomp aangeven, zijn deze twee parameters van aardelijk verschillende aard. De COP (Coefficient of Performance) geeft een momentopname van het rendement bij een bepaalde buitentemperatuur, meestal 7 °C. Dit is een nuttige maat voor het begrijpen van het rendement onder ideale omstandigheden, maar het biedt geen representatief beeld van het jaarlijks rendement.

De SPF daarentegen is een gemiddelde waarde over het hele jaar, gebaseerd op het werkelijke gebruik en de omstandigheden in de regio. Het is dus een betrouwbaardere indicator voor het energieverbruik in de praktijk.

Een COP-waarde van 5 betekent dat de warmtepomp 5 kWh aan warmte produceert met 1 kWh elektriciteit. Een SPF van 3,2 betekent dat over het hele jaar gemiddeld 3,2 kWh aan warmte wordt geproduceerd per kWh elektriciteit. Het verschil tussen deze waarden is dus belangrijk bij het inschatten van het daadwerkelijke rendement in de echte wereld.

SPF-waarden van verschillende warmtepomptypen

Er zijn verschillende typen warmtepompen die elk een andere SPF kunnen behalen, afhankelijk van de bouwvorm, het klimaat, en de integratie in het gebouw. Hieronder worden enkele voorbeelden gegeven van SPF-waarden voor populaire warmtepompvarianten in Nederland, op basis van de beschikbare gegevens:

1. Lucht-water warmtepomp (SPF 3,2)

Deze variant is de meest voorkomende in de woningbouw en is goedkoper dan de water-water varianten. De SPF van een lucht-water warmtepomp ligt gemiddeld op 3,2, wat over het gehele klimaat van Nederland representatief is.

De lucht-water warmtepomp maakt gebruik van een buiten-unit om warmte uit de lucht op te nemen en deze via een binnen-unit te distribueren. De verwarmingswater wordt meestal opgeslagen in een boilervat, wat zorgt voor warm water voor de doucher. Omdat de warmte lager is dan bij een CV-ketel (35-40 °C versus 60-80 °C), is het belangrijk om het afgiftesysteem aan te passen. Convectoren met ingebouwde ventilatoren zijn vaak een betere keuze dan traditionele radiatoren.

2. Lucht-lucht warmtepomp (SPF 4,0)

Een lucht-lucht warmtepomp, ook wel vaak aangeduid als airconditioning, verwarmt en koelt de lucht in een gebouw. Deze variant is vooral geschikt voor kleinere woningen of appartementen met weinig ruimteverschillen. De SPF van een lucht-lucht warmtepomp ligt rond de 4,0, wat hoger is dan de SPF van de lucht-water variant.

De reden voor deze hogere SPF is het feit dat deze systemen direct lucht verwarmen of afkoelen en geen warm water nodig hebben. Ze zijn dus efficiënter in het geven van warmte, maar ze leveren geen warm tapwater. Daarom is het nodig om een aparte warmtewisselaar of elektrische boiler aan te schaffen.

3. Bodem-water warmtepomp (SPF 4,0)

Een warmtepomp die gebruikmaakt van bodemwarmte haalt warmte uit de grond via een bodemlus (verticaal of horizontaal). De SPF van deze warmtepompen ligt rond de 4,0, afhankelijk van de lengte en diepte van de bodemlus en de grondstructuur.

De efficiëntie van deze warmtepomp hangt sterk af van de bouwvoorwaarden. Een diepe boring van 120 meter kan bijvoorbeeld efficiënter zijn dan meerdere korte boringen. Dit heeft te maken met de warmtecapaciteit van de grond en de thermische geleiding van de bodemlagen.

SPF en energielabeling van warmtepompen

Sinds 26 september 2015 geldt een labelplicht voor warmtepompen. Bij de levering van een warmtepomp dient het energielabel aanwezig te zijn, en moet dit ook vermeld zijn in reclame- en promomateriaal. Het doel van deze labelplicht is om de consument te helpen een energiebewuste keuze te maken en om minimum eisen inzake energieverbruik te stellen.

Het energielabel van een warmtepomp bevat meestal de SPF of SCOP (Seizoengebonden Coëfficiënt van Prestatie), afhankelijk van het type systeem. Deze waarde geeft een maat voor het energie-efficiëntiebeleid en het daadwerkelijke rendement in de praktijk.

Het labelingsysteem is echter niet altijd eenvoudig voor consumenten. Het gebruik van energieklasseletters (A tot G) en toegevoegde plussen (zoals A+++) kan verwarrend zijn. Onderzoek toont aan dat het onthouden van meerdere plussen minder logisch is dan de eenvoudige herkenning van een klasseletter. Toch is het energielabelingssysteem een belangrijk instrument om energie-efficiëntie te stimuleren.

SPF en de bepaling van het E-peil van een gebouw

De SPF-waarde is ook een van de parameters die wordt gebruikt bij het bepalen van het E-peil van een gebouw. Het E-peil is een maat voor het energieverbruik van een woning per vierkante meter per jaar, en geeft een indicatie van de energieprestatie van het gebouw.

Door de SPF van de warmtepomp te kennen, kan worden ingeschat hoe groot de energieimpact van het verwarmingsstelsel is. Een hogere SPF betekent dat minder elektriciteit nodig is om dezelfde hoeveelheid warmte te produceren, wat leidt tot een lager E-peil en dus een betere energielabeling van het gebouw.

SPF en hernieuwbare koude

De Europese Unie heeft in de Gedelegeerde Verordening (EU) 2022/759 een rekenmethode vastgesteld voor het bepalen van de hoeveelheid hernieuwbare koude. Ook hier wordt gebruikgemaakt van de SPF, ofwel SPFp (Seizoengebonden prestatiefactor in termen van primaire energie). Deze waarde geeft een maat voor de efficiëntie van het koelsysteem.

Koude die volledig uit hernieuwbare bronnen is afkomstig, telt als volledig hernieuwbaar bij een SPFp van 6,0 of hoger. Bij een SPFp tussen 1,4 en 6,0 telt de koude slechts gedeeltelijk als hernieuwbaar. Nederland heeft ervoor gekozen om proceskoeling niet mee te tellen, omdat deze vaak onder uitzonderingen valt zoals koeling in koel- of vrieshuizen of koeling in vervoermiddelen.

SPF en het klimaat in Nederland

Omdat de SPF afhankelijk is van het klimaat, is het belangrijk om de SPF-waarde van een warmtepomp aan te passen aan de regio waarin het systeem gebruikt wordt. In Nederland is een SPF-waarde van 3,2 tot 4,0 representatief voor een gemiddeld klimaat.

In regio’s met een kouder klimaat, zoals het noorden van Scandinavië, ligt de SPF meestal lager dan in warmere regio’s zoals Spanje. Dit heeft te maken met de minder warme buitentemperaturen in de winter, waarin de warmtepomp minder efficiënt werkt.

Daarom is het verstandig om de SPF-waarde van een warmtepomp te kiezen op basis van de verwachtingen voor het klimaat in de regio. Dit helpt om het energieverbruik te optimaliseren en de werkelijke prestaties van de warmtepomp in rekening te brengen.

SPF en het kiezen van een warmtepomp

Het kiezen van een warmtepomp is niet alleen een kwestie van technische specificaties, maar ook van het begrijpen van hoe de SPF werkt in de praktijk. Een warmtepomp met een hogere SPF is efficiënter en draagt bij aan een lager energieverbruik en een betere energielabeling van het gebouw.

Voor particuliere huiseigenaren is het belangrijk om de SPF-waarde te vergelijken bij verschillende warmtepompmodellen. Dit kan worden gedaan aan de hand van het energielabel en eventueel via vergelijkingswebsites. Voor professionals in de bouwsector is het ook belangrijk om de SPF-waarde te begrijpen om het juiste systeem te adviseren en te installeren.

Conclusie

De SPF is een cruciale maat voor het begrijpen van het energie-efficiëntiebeleid bij warmtepompen. Het geeft een realistisch beeld van het rendement van een warmtepomp over het hele jaar en helpt bij het kiezen van een verstandig verwarmingssysteem. In tegenstelling tot COP, die een momentopname geeft, is de SPF een representatieve waarde die rekening houdt met variaties in klimaat, seizoenen, en het gebruiksgedrag van de warmtepomp.

De SPF is ook een essentieel onderdeel van het energielabelingssysteem en helpt bij het bepalen van het E-peil van een gebouw. Daarnaast speelt de SPF een rol in het beleid rond hernieuwbare koude en het kiezen van efficiënte koelsystemen.

Voor zowel particuliere huiseigenaren als professionals in de bouwsector is het begrijpen van de SPF van belang om verstandige keuzes te maken bij renovatieprojecten of de aankoop van verwarmingssystemen. Door de SPF-waarde van een warmtepomp te vergelijken, kunnen huiseigenaren ervoor kiezen om een systeem te installeren dat zowel efficiënt is als duurzaam.