Bouwbesluit 2012 en geluidsoverlast van warmtepompen: Wat betekent het voor eigenaren en buren?

Published by Redactie on september 29, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

De opkomst van warmtepompen als duurzame oplossing voor de verwarming van woningen en gebouwen heeft geleid tot een snelle toename in aankoop en installatie. Echter, de geluidsproductie van deze installaties kan leiden tot geluidsoverlast, zowel voor de eigenaar als voor de buren. Het Bouwbesluit 2012 stelt hierover duidelijke normen, die van toepassing zijn op zowel nieuwbouw als bestaande woningen. In dit artikel wordt ingegaan op de relevante bepalingen van het Bouwbesluit 2012 ten aanzien van warmtepompen en geluidsoverlast, de praktische uitwerking van deze normen, en wat de rechtspraak heeft bepaald over de grenzen van geluidsoverlast veroorzaakt door warmtepompen. Op basis van juridisch en technisch onderzoek, evenals rechtspraak, worden de verantwoordelijkheden van eigenaren en installateurs belicht, evenals mogelijke oplossingen.

Normen uit het Bouwbesluit 2012

40 dB(A) op de perceelgrens

Het centrale bouwrechtelijke kader voor het beheersen van geluidsoverlast van warmtepompen is vastgelegd in artikel 3.8, tweede lid, van het Bouwbesluit 2012. Deze norm bepaalt dat een buitenunit van een warmtepomp mag maximaal 40 dB(A) geluid produceren op de perceelgrens van een aangrenzend perceel dat is bestemd voor wonen.

Deze norm geldt voor zowel nieuwbouw als bestaande woningen en is van toepassing op alle warmtepompen die gebruikmaken van een buitenunit. Het doel is om ervoor te zorgen dat de geluidsproductie van de installatie niet leidt tot hinder voor de omgeving, en met name voor de woonfunctie van buurwoningen.

De praktijk van het Bouwbesluit

In de praktijk is het echter vaak niet zo eenvoudig om deze norm te hanteren. Vooral in dicht bebouwde stads- of dorpssituaties, zoals smalle rijtjeswoningen, is de afstand tot de perceelgrens beperkt. Dit maakt het noodzakelijk om de locatie van de buitenunit zorgvuldig te kiezen, vaak in combinatie met technische maatregelen.

De afstand tot de perceelgrens speelt een cruciale rol. Hoe verder de warmtepomp van de perceelgrens geplaatst wordt, des te minder geluid zal op die grens terechtkomen. Dit is ook bevestigd door rechtspraak: in een uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State is geconcludeerd dat een afstand van 12 meter tussen de warmtepomp en de perceelgrens voldoende is om geluidshinder te voorkomen. Dit betekent dat in situaties waarin de perceelgrens dichterbij ligt, extra maatregelen nodig kunnen zijn.

Cumulatieve geluidsbelasting

Een belangrijk aspect dat vaak over het hoofd gezien wordt, is de cumulatieve geluidsbelasting. Het Bouwbesluit bepaalt de geluidsnorm voor één warmtepomp. Echter, in woonwijken waar meerdere warmtepompen in de buurt geplaatst worden, kan de totale geluidsproductie aanzienlijk stijgen. Dit is een kwestie die moet worden belicht bij het ontwerp van woonprojecten of bij het aanpassen van bestemmingsplannen. De Raad van State benadrukt in een uitspraak dat in dergelijke gevallen het cumulatieve geluidsniveau moet worden gemeten en beoordeeld om te voorkomen dat het woon- en leefklimaat aanneembaar blijft.

Technische oplossingen om aan de normen te voldoen

Om aan de norm van 40 dB(A) op de perceelgrens te voldoen, zijn verschillende technische maatregelen mogelijk:

1. Afstand tot de perceelgrens

De meest logische en effectieve oplossing is om de warmtepomp zo ver mogelijk van de perceelgrens te plaatsen. Hoe groter de afstand, hoe lager het geluidsniveau op de grens. Dit is ook wat de rechtspraak heeft benadrukt.

2. Geluiddempende kast

Een geluiddempende kast rondom de buitenunit kan het geluidsniveau verminderen. Deze kast dient niet alleen om het geluid te dempen, maar ook om trillingen en lage frequenties te beperken, die vaak lastiger zijn om te meten en te voorkomen.

3. Geluidarme installaties

De keuze van de warmtepomp zelf is ook van invloed. Er zijn op de markt warmtepompen met lage geluidsproductie, die op voorhand minder geluid produceren. In combinatie met een goede installatie en locatie kan dit een belangrijke bijdrage leveren aan het voldoen aan de norm.

4. Acoustische berekeningen

Voor zowel nieuwbouw als renovatieprojecten is het mogelijk om vooraf berekeningen te maken die tonen dat aan de geluidsnormen wordt voldaan. Dit is vooral relevant in complexe situaties waarin meerdere warmtepompen of andere geluidsbronnen aanwezig zijn. Deze berekeningen kunnen gebruikt worden bij het aanvragen van een bouwvergunning of bij een rechtszaak over geluidsoverlast.

Juridische aspecten en rechtspraak

1. Toepassing van het Bouwbesluit 2012 in rechtszaken

Hoewel het Bouwbesluit een duidelijke norm stelt, blijkt uit rechtspraak dat het aanhouden van de norm niet automatisch betekent dat er geen sprake is van onrechtmatige geluidsoverlast.

In een bekende zaak uit 2022 was sprake van een conflict tussen een eigenaar en een buurvrouw over een warmtepomp. De buurvrouw had last van geluidsoverlast, met name ’s nachts, en eiste dat de warmtepomp zou worden verwijderd. In de rechtspraak werd benadrukt dat de ernst, duur en aard van de overlast bepalend zijn, ongeacht of de norm van het Bouwbesluit is gehaald.

Het gerechtshof stelde onder meer vast dat de geluidsoverlast zich vooral ’s nachts voordoet, wat voor veel mensen minder te tolereren is dan overdag. Bovendien gaven de metingen aan dat het geluidsniveau boven de 50 dB(A) lag, met trillingen en lage frequenties, die lastiger zijn om te meten en te beheersen.

2. Cumulatieve geluidsbelasting in bestemmingsplannen

De Raad van State heeft in 2021 benadrukt dat gemeenten bij het ontwikkelen van bestemmingsplannen rekening moeten houden met de cumulatieve geluidsbelasting van meerdere warmtepompen. Het is niet voldoende om zich alleen te baseren op de norm van 40 dB(A) per warmtepomp, omdat het totaal van de geluidsproductie van meerdere installaties groter kan zijn dan toegestaan.

Dit betekent dat bij het ontwerpen van woonwijken of de herbestemming van bestaande gebouwen, een akoestisch onderzoek nodig is om te zorgen dat het woon- en leefklimaat aanvaardbaar blijft.

3. De rol van de gemeente en de omgevingsvergunning

Een vraag die vaak rijst is: heeft men een bouwvergunning nodig om een warmtepomp te installeren? In het Bouwbesluit is vastgelegd dat bepaalde bouwactiviteiten, zoals het plaatsen van een klein bouwwerk in een achtererf, geen omgevingsvergunning vereisen, mits de eisen zijn vervuld. Zo mag een bouwwerk dat niet hoger is dan 1 meter in het voor- of achtererfgebied zonder vergunning worden gebouwd of aangepast.

Echter, bij het plaatsen van een warmtepomp met een buitenunit kan het noodzakelijk zijn om een omgevingsvergunning aan te vragen, in het bijzonder als de installatie dicht bij een perceelgrens of een buurwoning staat. In dergelijke gevallen is het verstandig om met de gemeente overleg te hebben om te bepalen of een vergunning nodig is.

De praktijk van geluidsoverlast: Lessen uit rechtspraak

1. Geluidsoverlast is niet alleen een kwestie van het gehoor

In een rechtszaak is benadrukt dat de effecten van geluidsoverlast niet alleen bepaald worden door het geluidsniveau, maar ook door de tijd en duur van de overlast. Zo is er sprake van nachtoverlast als het geluid zich vooral in de avond- of nachtstunden voordoet, wat vaak ernstiger ervaren wordt door de buurman.

2. Trillingen en lage frequenties

Een andere kwestie die vaak onderbelicht wordt, is de invloed van trillingen en lage frequenties. Deze zijn moeilijker te meten en te beheersen dan het geluidsniveau zelf. Ze kunnen leiden tot slapeloosheid, hoofdpijn en andere gezondheidsproblemen. In rechtszaken is steeds vaker duidelijk dat deze aspecten een rol spelen bij het oordeel over het aanvaardbaarheid van de geluidsproductie.

3. De betekenis van geluidsmetingen en deskundigen

Een belangrijke rol in rechtszaken speelt de kwaliteit van de geluidsmetingen en de toetsing door een deskundige. Het gerechtshof legt hierbij de nadruk op de geloofwaardigheid van de metingen en het rapport. Als blijkt dat er sprake is van ernstige geluidsproductie, kan er sprake zijn van onrechtmatige hinder, zelfs als de normen van het Bouwbesluit zijn gehaald.

De toekomst van geluidsnormen

1. Internationale vergelijkingen

In buurlanden zoals Duitsland ligt de geluidsnorm voor warmtepompen op 50 dB(A). De vraag is of Nederland deze norm zou moeten herzien. In een toelichting op het ontwerpbesluit is benadrukt dat de huidige norm van 40 dB(A) niet alleen gericht is op het geluidsvermogen van de installatie zelf, maar ook op de manier waarop deze wordt toegepast en geplaatst. Dit maakt het mogelijk om aan de norm te voldoen met behulp van technische maatregelen.

2. De rol van de Minister van Volkshuisvesting

In het antwoord op een vragenreeks is benadrukt dat de Minister van Volkshuisvesting zich baseert op de wetgeving en rechtspraak bij het bepalen van geluidsnormen. De norm van 40 dB(A) is gebaseerd op de bescherming van het woon- en leefklimaat, en deze norm is daarmee in lijn met de doelen van duurzame ontwikkeling en wonen.

Conclusie

De installatie van warmtepompen is een belangrijk onderdeel van de transitie naar duurzame energie, maar het kan ook leiden tot geluidsoverlast voor buren. Het Bouwbesluit 2012 stelt duidelijke normen, met een maximum van 40 dB(A) op de perceelgrens. Deze norm is van toepassing op zowel nieuwbouw als bestaande woningen, en het is belangrijk om deze norm te hanteren bij het plaatsen van een warmtepomp.

In de praktijk blijkt echter dat het voldoen aan deze norm niet altijd voldoende is om conflicten met buren te voorkomen. De ernst, duur en aard van de geluidsproductie, en ook trillingen en lage frequenties, zijn relevante factoren bij de beoordeling van geluidsoverlast. De rechtspraak benadrukt dat de aanvaardbaarheid van geluidsoverlast afhankelijk is van de situatie en niet alleen van het gehaald normniveau.

Voor eigenaren is het verstandig om bij de installatie van een warmtepomp rekening te houden met de geluidsproductie, zowel door de locatie te kiezen als door de toepassing van geluiddempende maatregelen. Voor installateurs en bouwers is het belangrijk om akoestische berekeningen en meettechnieken toe te passen om aan de normen te voldoen.

De rol van de gemeente en de rechtspraak is essentieel bij de beoordeling van geluidsoverlast. De Raad van State benadrukt bijvoorbeeld dat de cumulatieve geluidsbelasting in bestemmingsplannen moet worden meegenomen, en dat het aanpassen van normen en het uitvoeren van akoestisch onderzoek noodzakelijk zijn om het woon- en leefklimaat te behouden.

De toekomst van geluidsnormen en het gebruik van warmtepompen zal verder moeten worden bepaald op basis van wetgeving, rechtspraak en technische ontwikkelingen. Tegenover de doelen van duurzaamheid en energiebesparing staat de bescherming van het woon- en leefklimaat, en deze balans moet zorgvuldig worden gehandhaafd.