Geschiedenis van Winterswijk: Van oude wortels tot moderne ontwikkelingen

Published by Redactie on juli 5, 2025 | Category riolering

Winterswijk, gelegen in het oosten van de Achterhoek, heeft een rijke geschiedenis die teruggaat tot de vroege middeleeuwen. De stad ontstond aan de Whemerbeek en heeft zich in de loop der eeuwen ontwikkeld tot een centrum van cultuur, geschiedenis en natuur. De informatie die beschikbaar is in de bronnen legt uit hoe de stad zich heeft ontwikkeld, waarom bepaalde gebieden belangrijk zijn en hoe de historische context het huidige landschap beïnvloedt.

De oorsprong van Winterswijk

De oorsprong van Winterswijk ligt in de achtste eeuw. Het eerste spoor van bewoning dateert uit die tijd, en het ontstond aan de Whemerbeek. De eerste bewoners leefden in een boerderij, een voorloper van de hof aan de Whemerbeek. Deze hof werd gesticht door het Mauritiusstift uit Münster, vermoedelijk aan het einde van de twaalfde eeuw. De hof was het centrum van een gemeenschap, en de Jacobskerk op de Markt was er al in die tijd. De hof is later gelegen op de hoek van de Ratumsestraat met de Wheme.

In de middeleeuwen had Winterswijk een belangrijke positie. Het dorp was een van de grootste in de Achterhoek en had zeker de status van een belangrijk stadje, hoewel het geen stadsrechten kreeg. De reden hiervoor is onduidelijk, maar mogelijk was de afwezigheid van een kasteel een factor. De geschreven bronnen vanaf de zestiende eeuw bevestigen de bedrijvigheid in het dorp. Er waren veel herbergen, wat suggereert dat er veel handelaren doorheen trokken. De handelaren kwamen uit Westfalen en gingen op weg naar het westen van Nederland.

De geschiedenis van Winterswijk is ook zichtbaar in de oudste winkelstraten van het dorp. De kerk is een van de belangrijkste symbolen, maar ook de kleine en grote panden naast elkaar in de oude kern zijn van groot historisch belang. Deze kleinschalige bebouwing behoort tot het erfgoed.

De geologische geschiedenis van Winterswijk

De geologische geschiedenis van Winterswijk is uitgebreid en uniek. Het plekje op de aardkorst dat nu Winterswijk heet, heeft enorme afstanden afgelegd over de aardbol en kent mede daardoor een diverse geologische geschiedenis. Ruim 500 miljoen jaar geleden lag Winterswijk dicht bij de zuidpool, maar in een ander jonger geologisch tijdperk weer dicht bij de evenaar. Ook nu nog bewegen de aardplaten met een snelheid van enkele centimeters per jaar t.o.v. elkaar.

De aan de oppervlakte zichtbare geologische geschiedenis van Winterswijk begint zo'n 250 miljoen jaar geleden, toen Winterswijk op de breedtegraad lag van het huidige Noord-Afrika. Winterswijk was destijds onderdeel van het oercontinent Pangea, dat bijna alle toenmalige landmassa omvatte. Tijdens de laatste 250 miljoen jaar heeft Winterswijk regelmatig gedurende lange tijd in een ondiepe zee dichtbij de kust gelegen en, net zoals de rest van Nederland, tientallen miljoen jaren een droog en warm klimaat gekend. Maar er is een verschil met het overgrote deel van Nederland: In Winterswijk is van die geologische geschiedenis nog iets zichtbaar aan de aardoppervlakte.

In de periode van de Tertiaire, lag het gebied Winterswijk in een ondiepe zee, dichtbij de kustlijn. Fluctuaties in de zeespiegel zorgden ervoor dat het gebied regelmatig droogviel. Door de verticale bodembewegingen en het kouder wordende klimaat, waardoor op Antarctica en Groenland steeds meer water in ijs werd omgezet, trok de zee zich overwegend terug naar het westen. Nadat het Winterswijkse gebied droog kwam te liggen, werden de eerder afgezette bodemlagen afgezet door bodemerosie, zodat de hoogte van het plateau nooit meer dan enkele tientallen meters boven het toenmalige zeeniveau is uitgekomen. De huidige ligging van het Oost-Nederlands plateau is voor Nederlandse begrippen tamelijk hoog, rondom Winterswijk 20 tot 50m +NAP, en reikt op de stuwwallen van Oost-Twente tot 80m +NAP. De westrand van het Oost-Nederlands plateau is duidelijk zichtbaar als terreinverheffing op de N318 in Aalten ten westen van Winterswijk. Over een korte afstand wordt hier een hoogteverschil van 10m overwonnen. De plateaurand is zo steil en goed bewaard gebleven, omdat het de oostelijke oever van het stroomgebied van de oer-Rijn was en werd bedekt door riviergrind.

De rol van de natuur in de geschiedenis van Winterswijk

De natuur speelt een cruciale rol in de geschiedenis van Winterswijk. Het gebied is omringd door een betoverend Nationaal Landschap, waar de natuur zich van haar mooiste kant laat zien. Er is veel rust en ruimte, en er leven vele bijzondere planten en dieren. De steengroeve is een van de belangrijkste natuurlijke kenmerken van het gebied, en er worden nog altijd zeldzame geologische vondsten gedaan. Het landschap is ook een belangrijk deel van het culturele erfgoed van de regio.

De omgeving van Winterswijk is rijk aan natuurgebieden, waaronder 22.000 hectare aan unieke natuurgebieden. Hierin zijn tal van bezienswaardigheden en musea te vinden, en er zijn vele mogelijkheden voor recreatie, zoals wandelen, fietsen en vissen. De regio is ook een populair vakantiebestemming, met tal van vakantiehuizen, campings en sportverenigingen.

Emigratie en de sociale ontwikkelingen in Winterswijk

De geschiedenis van Winterswijk is ook gekoppeld aan emigratie. In de 19e eeuw was de emigratie een veelbesproken onderwerp in de buurtschappen van Winterswijk. Berichten van vertrokkenen waren gespreksonderwerp één. De prijzen rond 1848 waren een belangrijk onderdeel van de discussie. De emigratie naar Amerika nam toe, en veel families werden uit elkaar getrokken.

De Afscheiding, een religieuze stroming, had in Winterswijk een aanzienlijke aanhang. De eerste genotuleerde bijeenkomst van de Afgescheiden Gemeente in Winterswijk was op 12 december 1840. De Afscheiding vond steeds meer aanhang in de regio, en er ontstonden geheime bijeenkomsten. De emigratie naar Amerika was een belangrijk onderdeel van het geloof en de levenswijze van veel mensen.

De rol van de geschiedenis in het huidige landschap

De geschiedenis van Winterswijk is zichtbaar in het huidige landschap. Het dorp heeft een unieke combinatie van natuur, cultuur en geschiedenis. De historische gebouwen, zoals de kerk en de oude winkelstraten, zijn van groot belang voor het bezoekersaantal. De gemeente heeft samen met de Vereniging Monumentenbelangen initiatieven genomen om de geschiedenis van Winterswijk te versterken.

De reeks "Erfgoedreeks Winterswijk" is een voorbeeld van dit initiatief. Deel één van de reeks is een informatief boekje over de middeleeuwse wortels van Winterswijk. De gemeente neemt het initiatief, maar dit kan alleen met goede schrijvers en mensen, die er wat inzien. De reeks kan groeien tot tien delen, waarin de kennis over bepaalde onderwerpen terugkomt.

Conclusie

Winterswijk heeft een rijke geschiedenis die zich uitstrekt over honderen jaren. De stad is ontstaan aan de Whemerbeek en heeft zich in de loop der tijd ontwikkeld tot een centrum van cultuur, geschiedenis en natuur. De geologische geschiedenis van het gebied is uniek, en de natuur speelt een cruciale rol in de ontwikkeling van de regio. De geschiedenis van Winterswijk is zichtbaar in het huidige landschap, en de gemeente neemt actief deel aan het behoud en de versterking van het erfgoed.

Bronnen

geschiedenis