Warmtepompen en hun milieu-impact: een diepgaand overzicht van het doctoraatsonderzoek van Yanaika Decorte

Published by Redactie on september 29, 2025 | Category warmtepomp

In de huidige energietransitie spelen warmtepompen een centrale rol. Ze worden vaak gepresenteerd als een duurzame alternatief voor gasverwarming. Echter, recente publicaties en het doctoraatsonderzoek van Yanaika Decorte aan de Universiteit Gent roeren de aandacht voor de werkelijke milieu-impact van warmtepompen. Dit onderzoek wijst op een complex beeld dat boven en buiten de klimaatimpact gaat. Voor zowel woningeigenaren, handwerkers en professionals in de bouwsector is het belangrijk om deze nuances te begrijpen.

In deze artikel zullen we de kernvragen van het onderzoek analyseren, de methodologie bekijken, en de implicaties voor de toekomstige energiebeleid en renovatiepraktijk toelichten.

Het doctoraatsonderzoek van Yanaika Decorte

Het doctoraatsonderzoek, begeleid door professor Nathan Van Den Bossche aan de Universiteit Gent, richt zich op de totale milieu-impact van warmtepompen vergeleken met moderne gasketels. De studie bekijkt de levenscyclus van beide systemen over een periode van zestig jaar, inclusief productie, installatie, gebruik en afvoer.

De kernconclusie van het onderzoek is dat de totale milieu-impact van warmtepompen niet kleiner is dan die van moderne gasketels. Hoewel warmtepompen op papier een lager CO₂-gehalte tonen, wordt dit voordeel volledig gecompenseerd wanneer rekening wordt gehouden met de productie- en installatieimpact van de warmtepomp.

Methodologie en bereik

Het onderzoek gebruikt een levenscyclusanalyse (LCA) om de milieuvoetafdruk van warmtepompen en gasketels te beoordelen. De studie bevat een gedetailleerde inventarisatie van grondstoffengebruik, energieverbruik, CO₂-uitstoot, en afvalproducten. De analyse houdt rekening met zowel directe klimaatimpact als bredere ecologische factoren zoals materialenverbruik en afval.

De levensduur van 60 jaar is een cruciale parameter. Het is immers van belang om de opbrengst van de energiebesparing gedurende het gebruik tegen te stellen aan de impact van productie en afvoer. Deze aanpak biedt een realistischer beeld dan analyses die zich enkel richten op het klimaataspect.

Klimaatvoordeel van warmtepompen

Ondanks de bredere milieu-impact blijft een belangrijk voordeel van warmtepompen hun positieve invloed op de klimaatimpact. Volgens het onderzoek is de klimaatvoetafdruk van warmtepompen 30 tot 50% lager dan die van moderne gasketels. Dit voordeel komt voort uit de feiten dat warmtepompen elektriciteit gebruiken in plaats van fossiele brandstoffen en dat ze energie uit de omgeving halen in plaats van te verbranden.

Climafed, de Belgische federatie voor klimaattechnologieën, benadrukt in een opinieartikel dat dit klimaatvoordeel niet mag worden genegeerd. De technologische vooruitgang heeft warmtepompen in de afgelopen jaren efficiënter gemaakt, en dit helpt bij het bereiken van de CO₂-reductiedoelen van de EU en België.

Bredere ecologische impact

De bredere ecologische impact van warmtepompen is echter aanzienlijk. De studie toont aan dat de productie en installatie van warmtepompen vier keer meer milieuimpact veroorzaakt dan bij een condensatieketel. De reden hiervoor is het aanzienlijke gebruik van materialen zoals koper, kunststoffen en koelmiddelen. Deze grondstoffen zijn energie-intensief te produceren, en hun afkomst en afvalverwerking zijn vaak met milieuproblemen belast.

Professor Van Den Bossche benadrukt in de publicaties dat het geen zin heeft om een goed werkende condensatieketel te vervangen door een warmtepomp als deze niet aanzienlijk duurzamer is over de levensduur. Dit betekent dat de keuze voor een warmtepomp niet enkel gebaseerd mag worden op het klimaataspect, maar ook op de bredere ecologische en economische impact.

Kostenvergelijking: warmtepomp versus gasketel

Daarnaast wijzen meerdere bronnen op dat de installatiekosten van warmtepompen twee tot drie keer hoger zijn dan die van een gasketel. Dit is vooral het geval bij woningen die niet geïsoleerd zijn of waar een extra aangepaste installatie nodig is. Voor woningeigenaren die reeds over een goed functionerende gasketel beschikken, is de aantrekkingskracht van een warmtepomp dus niet alleen afhankelijk van de milieu-impact, maar ook van de financiële haalbaarheid.

Deze kostenfactoren zijn belangrijk voor het beleid. Het verplicht stellen van warmtepompen vanaf 2026 in Vlaanderen stuit op kritiek, aangezien het niet alleen om milieuimpact gaat, maar ook om de financiële belasting op de consument. Het is van belang om te overwegen of het beleid aansluit bij de werkelijkheid van de woningeigenaar en de technische mogelijkheden.

Technologische vooruitgang en toekomstprognoses

Hoewel het onderzoek van Decorte aantoont dat de huidige warmtepompen in het kader van de levenscyclusanalyse niet significant duurzamer zijn dan gasketels, benadrukt Climafed dat de technologische vooruitgang een essentieel aspect is. De warmtepompindustrie is in rap ontwikkeling, en de komende jaren kunnen we verwachten dat de milieu-impact van warmtepompen zal dalen door:

Gebruik van duurzamere materialen
Verbeterde efficiëntie van de warmtepompinstallatie
Innovaties in recycling en afvalbeheer
Toepassing van groene energie

Climafed benadrukt dat het niet zinvol is om technologieën te verwerpen op basis van huidige analyses, aangezien de technologie zich snel ontwikkelt. De toekomstige impact van warmtepompen kan dus aanzienlijk anders zijn dan de huidige.

Implicaties voor beleid en praktijk

Het onderzoek heeft duidelijke gevolgen voor het beleid, zowel voor overheidsinstellingen als voor de woningbouwsector. De volgende punten zijn van belang:

1. Beleid moet realistisch en kosteneffectief zijn

Het beleid van de Vlaamse regering om warmtepompen verplicht te stellen voor nieuwe woningen vanaf 2026 moet worden beoordeeld op basis van een realistische analyse van milieu- en kostenfactoren. Het is belangrijk om te voorkomen dat woningeigenaren worden gedwongen om duurzamere alternatieven te kiezen zonder dat er een aanzienlijke milieuwinst is.

2. Opleiding en ondersteuning van professionals

De bouwsector moet worden voorzien van voldoende kennis en middelen om warmtepompen efficiënt te installeren. De studie benadrukt dat de milieu-impact gedeeltelijk wordt veroorzaakt door inefficiënte installaties. Het is dus belangrijk dat installateurs en bouwbedrijven goed opgeleid zijn om te zorgen voor een optimale prestatie van de warmtepomp.

3. Stimuleren van innovatie in materialen en technologie

De warmtepompindustrie moet worden gestimuleerd om innovaties in duurzame materialen en recyclingprocessen te ontwikkelen. Dit is cruciaal om de bredere ecologische impact van warmtepompen te verlagen en hun positieve rol in de energietransitie te bevestigen.

4. Informatie en transparantie voor woningeigenaren

Woningeigenaren moeten worden voorzien van duidelijke en objectieve informatie over de voordelen en nadelen van warmtepompen. Het is belangrijk dat ze weten dat het niet altijd zinvol is om een goed werkende gasketel te vervangen, zolang er geen aanzienlijke milieuwinst is.

De rol van het klimaataspect in de energietransitie

Hoewel het klimaataspect niet het enige criterium mag zijn voor het kiezen van een verwarmingssysteem, is het wel een belangrijk aspect in de energietransitie. Het is de enige factor waarop warmtepompen momenteel duidelijk beter presteren dan gasketels. Deze positieve invloed op CO₂-uitstoot maakt warmtepompen een essentieel instrument in de strijd tegen klimaatverandering.

Het klimaataspect moet echter worden verenigd met andere milieu- en economische doelstellingen. Dit betekent dat beleid en praktijk niet enkel gericht moeten zijn op CO₂-reductie, maar ook op het verminderen van grondstoffengebruik, energieconsumptie en afvalproductie.

Samenvattend: een nuancering is noodzakelijk

Het doctoraatsonderzoek van Yanaika Decorte biedt een belangrijke aanvulling op het huidige debat over warmtepompen. Het benadrukt dat het niet voldoende is om enkel te kijken naar de klimaatimpact, maar dat de bredere milieu-impact eveneens moet worden meegewogen. Deze bredere impact maakt de positieve klimaatvoordeel grotendeels irrelevant, tenzij technologische innovaties deze impact kunnen verminderen.

Voor woningeigenaren is het belangrijk om te begrijpen dat het kiezen voor een warmtepomp niet altijd de duurzamste keuze is. Het hangt af van de huidige staat van het verwarmingssysteem, de geografische ligging, de isolatie van het huis, en de beschikbaarheid van groene elektriciteit.

Voor professionals in de bouwsector is het essentieel om deze informatie mee te nemen in hun advies. Het is niet alleen een technisch vraagstuk, maar ook een ecologisch en economisch dilemma.

Voor beleidsmakers is het duidelijk dat het beleid niet enkel gericht moet zijn op het verplicht stellen van warmtepompen, maar dat het ook moet gericht zijn op het stimuleren van innovatie, de verbetering van de efficiëntie, en de voorziening van subsidies voor woningeigenaren die de energietransitie willen ondersteunen.

Conclusie

Het doctoraatsonderzoek van Yanaika Decorte geeft een realistisch beeld van de milieu-impact van warmtepompen. Hoewel warmtepompen in termen van klimaatimpact aanzienlijk beter presteren dan gasketels, verdwijnt dit voordeel wanneer rekening wordt gehouden met de bredere ecologische impact. Dit betekent dat het kiezen voor een warmtepomp niet altijd de duurzamste keuze is.

Het onderzoek benadrukt de noodzaak van een nuancering in het debat over warmtepompen. Het is belangrijk om te erkennen dat technologische vooruitgang de milieu-impact van warmtepompen in de toekomst kan verminderen. Tot die tijd is het essentieel om de huidige realiteit te erkennen en te werken aan een balans tussen klimaatdoelen, ecologische impact en economische haalbaarheid.

Bronnen

doctoraatsonderzoek