Energiepositieve woning bouwen zonder warmtepomp: alternatieven en oplossingen voor duurzaam wonen

Published by Redactie on september 29, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

Een energiepositieve woning is een bouwresultaat waarbij het gebouw meer energie produceert dan het verbruikt. Traditioneel wordt dit vaak bereikt met behulp van warmtepompen, maar zoals blijkt uit diverse voorbeelden in de beschikbare bronnen, zijn er ook andere, innovatieve manieren om tot een energiepositieve woning te komen, zonder deze technologie. In dit artikel bespreken we de mogelijkheden, technieken en strategieën voor het realiseren van een energiepositieve woning zonder het gebruik van een warmtepomp, met uitleg over alternatieve verwarmingssystemen, slimme energiebeheeroplossingen en duurzame energieopwekking. De focus ligt op praktische voorbeelden, bouwtechnische aspecten en maatschappelijke trends, alles gebaseerd op de gegevens uit de bronnen.

Wat is een energiepositieve woning?

Een energiepositieve woning produceert meer energie dan ze verbruikt. Dit wordt vooral bereikt via duurzame energieopwekking zoals zonnestroom en thermische zonne-energie, gecombineerd met een hoog isolatiepeil, slimme energiebeheersystemen en efficiënte verwarming en koeling. In de bronnen worden meerdere voorbeelden genoemd van woningen die deze status bereiken via innovatieve technieken en strategische bouwmethodes.

Een energiepositieve woning is niet per se automatisch gasloos, maar gezien de huidige beleidsrichtlijnen en milieudoelen wordt steeds vaker gekozen voor een gasvrije oplossing. De Rijksoverheid heeft al in 2018 besloten dat nieuwbouwwoningen standaard gasvrij moeten worden, wat betekent dat traditionele CV-ketels en verwarmingsmethodes die op fossiele brandstoffen werken, steeds minder aan de orde zijn.

Energiepositiviteit zonder warmtepomp: alternatieven

Hoewel warmtepompen vandaag de dag de meest gebruikte duurzame verwarmingsoptie zijn, zijn ze niet de enige manier om een woning energiepositief te maken. In sommige gevallen kan het ook efficiënter of beter aansluiten bij de doelstellingen van een bouwproject om alternatieve oplossingen te kiezen. We bespreken nu enkele van deze alternatieven, gebaseerd op de beschikbare bronnen.

1. Zonnepanelen en thermische zonne-energie

Zonnepanelen zijn een essentiële bouwsteen voor energiepositiviteit. In de praktijk wordt vaak gekozen voor een combinatie van zonnestroom en thermische zonne-energie. In de bron van Gertjan Brand in Nieuwleusen wordt bijvoorbeeld gebruikgemaakt van zonnepanelen voor elektriciteitsopwekking en thermische zonnepanelen voor warmte. Dit zorgt ervoor dat zowel elektriciteit als warmte op een duurzame manier worden opgewekt, zonder de behoefte aan een warmtepomp.

Peter uit de bron over de duurzame B&B heeft bijvoorbeeld 22 zonnepanelen op het dak geïnstalleerd, waarvan acht thermische panelen. Hierdoor kan hij zijn warmtebehoefte volledig op een duurzame manier dekken. Dit is een goed voorbeeld van hoe thermische zonnepanelen een essentiële rol kunnen spelen in het verwarmen van een woning zonder het gebruik van een warmtepomp.

2. Slimme energiebeheersystemen

Een slimme energiebeheeroplossing is een essentieel onderdeil van een energiepositieve woning, ook zonder warmtepomp. In de bron over Gertjan Brand wordt beschreven hoe hij gebruikmaakt van het WUBBO-systeem. Dit systeem stelt elektriciteit, warmte en energieopslag slim op elkaar af te stemmen. Het zorgt ervoor dat zonne-energie optimaal wordt gebruikt, bijvoorbeeld door eerst elektrische auto’s op te laden of huishoudelijke apparaten aan te zetten, voordat het overschot op een andere manier wordt opgeslagen of gebruikt.

Zo’n systeem zorgt voor een efficiënter gebruik van de opgewekte energie en helpt bij het verlagen van de netbeheerkosten. Het is dus mogelijk om zonder warmtepomp een energiepositieve woning te realiseren, mits het energiebeheer goed is uitgevoerd.

3. Goede isolatie als basis

Voor elke energiepositieve woning is een hoog isolatiepeil de basis. In de beschikbare bronnen wordt herhaaldelijk benadrukt dat isolatie essentieel is voor het verlagen van de warmteverliezen en het verminderen van de energiebehoefte. Gertjan Brand benadrukt bijvoorbeeld dat goede isolatie de basis is van zijn duurzame woning.

In de praktijk betekent dit dat vloeren, muren, daken en ramen volledig geïsoleerd moeten worden. Ook is het verantwoord om te kiezen voor hoog isolerend glas, zoals triplereglas of glas met warmtestroomisolatie. Deze maatregelen zorgen ervoor dat minder energie nodig is voor verwarming of koeling, wat betekent dat een warmtepomp overbodig kan zijn.

4. Vloerverwarming en infraroodpanelen

Vloerverwarming is een efficiënte manier om warmte gelijkmatig te verdelen over de ruimte. In de bron over de B&B van Peter wordt gebruikgemaakt van infraroodpanelen. Deze panelen verwarmen objecten en lichaamsmassen direct, in plaats van de lucht. Dit is een efficiëntere manier van verwarming in vergelijking met traditionele radiatoren, en kan een goede alternatieve oplossing bieden voor het verwarmen van een woning zonder warmtepomp.

Infraroodpanelen zijn bovendien relatief snel te installeren en kunnen eenvoudig op elektriciteit werken. Ze zijn dus een interessante optie voor woningen die op een elektrisch energiebeheer zijn gebaseerd.

5. Warmteterugwinning en ventilatie

Een andere technologie die niet afhankelijk is van een warmtepomp is warmteterugwinning via ventilatie. In de bron over hoogleraar Van den Dobbelsteen wordt genoemd dat warmteterugwinning steeds vaker wordt ingezet bij nieuwbouwprojecten. Deze technologie zorgt ervoor dat de warmte uit de uitlaatlucht wordt opgevangen en opnieuw gebruikt voor de binnenlucht, wat het verwarmingsefficiëntie verhoogt.

Dit soort systemen kan worden gecombineerd met zonnepanelen en een hoog isolatiepeil om tot een energiepositieve woning te komen. Het is dus mogelijk om zonder warmtepomp te werken, mits het ventilatiesysteem goed is ontworpen en uitgerust met warmteterugwinning.

6. Opslag van energie

Een andere technologie die essentieel is voor energiepositiviteit zonder warmtepomp is energieopslag. In de bron over Gertjan Brand wordt beschreven dat hij gebruikmaakt van elektrische auto’s en accu’s om energie op te slaan. Op die manier kan het overschot van zonne-energie worden opgeslagen en gebruikt wanneer het nodig is.

Energieopslag kan ook via batterijen of warmtebatterijen plaatsvinden. Deze technologieën maken het mogelijk om de opgewekte energie op te slaan en op te gebruiken op momenten dat de zon niet schijnt of er weinig wind is. Dit zorgt voor meer flexibiliteit en betrouwbaarheid in het energiebeheer, zonder dat er een warmtepomp nodig is.

Duurzame energieopwekking: alternatieven

Naast zonnestroom zijn er nog andere manieren om duurzame energie op te wekken in een woning. In de bronnen wordt genoemd dat Peter, de eigenaar van de duurzame B&B, ook een aandeel heeft in een lokale windmolen. Hierdoor wekt hij drie keer meer energie op dan hij verbruikt. Dit is een goed voorbeeld van hoe een woning energiepositief kan worden door gebruik te maken van regionale duurzame energiebronnen.

Andere alternatieven zijn bijvoorbeeld:

Micro-windturbines op het dak van de woning, hoewel deze in Nederland weinig geschikt zijn vanwege de lage windsnelheden in de meeste regio's.
Biomassa of pellets als alternatieve verwarmingsbron, maar dit is niet gasloos en kan dus afwijken van de duurzaamheidseisen.
Geothermie of aardwarmte, maar dit vereist ingrijpende grondwerken en is niet altijd praktisch voor individuele woningen.

De meest toegankelijke en praktische oplossing blijft zonnestroom, gecombineerd met thermische zonne-energie en slimme opslagoplossingen.

Energiegebruik optimaliseren

Bij het bouwen van een energiepositieve woning zonder warmtepomp is het belangrijk om het energieverbruik zo efficiënt mogelijk te maken. Dit kan door:

Slimme apparatuur in te zetten, zoals slimme thermostaten, verlichtingssystemen en apparaten die alleen werken wanneer het nodig is.
Elektrische apparatuur te gebruiken die energiezuinig is, zoals LED-verlichting, energiezuinige koelkasten en wasmachines.
Passieve koeltechnieken te gebruiken in de zomer, zoals schaduwvorming, ventilatie en thermische massa, om het gebruik van actieve koeling te verminderen.

In de praktijk kan dit bijvoorbeeld betekenen dat zalen en kantoren extra worden geventileerd of gekoeld, terwijl de warmte uit deze ruimtes gebruikt wordt voor het verwarmen van het warmwater. Dit is een strategie die Gertjan Brand toepast en die effectief kan zijn bij het optimaliseren van energiebeheer.

Overwegingen bij het bouwen van een energiepositieve woning zonder warmtepomp

Er zijn een aantal belangrijke overwegingen bij het bouwen van een energiepositieve woning zonder warmtepomp. Deze omvatten zowel technische als financiële aspecten.

Technische overwegingen

Isolatiepeil: Zoals al genoemd, is een hoog isolatiepeil essentieel. Het is belangrijk om te investeren in vloer-, muur- en dakisolatie.
Ventilatie met warmteterugwinning: Dit zorgt voor efficiënter gebruik van warmte en helpt bij het verlagen van de verwarmingseffort.
Elektrische infrastructuur: Aangezien de woning volledig op elektriciteit draait, is het belangrijk om de elektriciteitsaansluiting te dimensioneren voor zowel huishoudelijke apparaten als elektrische auto's en opslag.
Elektrische verwarming: Vloerverwarming of infraroodpanelen zijn betere alternatieven dan traditionele radiatoren, aangezien ze efficiënter werken en minder energie verbruiken.

Financiële overwegingen

Investeringen in zonnepanelen en opslag: Deze kunnen aanzienlijk zijn, maar het rendement is vaak binnen enkele jaren behaald.
Aanvullende subsidies en kredieten: De overheid biedt vaak subsidies voor duurzame bouwprojecten. Het is verstandig om deze mogelijkheden te onderzoeken.
Onderhoudskosten: Elektrische systemen hebben doorgaans lagere onderhoudskosten dan gasgebaseerde systemen.

Maatschappelijke en beleidsondersteuning

De overgang naar gasvrije en energiepositieve woningen wordt steeds meer gesteund door beleid en maatschappelijke voorbeelden. De Rijksoverheid heeft reeds besloten dat nieuwbouw gasvrij moet zijn, en gemeenten over de hele landen zijn aan het experimenteren met duurzame energieoplossingen.

Daarnaast is er een groeiend bewustzijn onder huiseigenaren en bouwbedrijven over de voordelen van energiepositiviteit. Dit zorgt voor meer investeringen in duurzame technologieën en een snellere overgang naar een gasvrije toekomst.

Conclusie

Een energiepositieve woning kan zonder warmtepomp worden gerealiseerd, mits de juiste technieken en strategieën worden toegepast. Zonnepanelen, thermische zonne-energie, slimme energiebeheersystemen en goede isolatie zijn essentiële bouwstenen voor dit soort projecten. Daarnaast kunnen alternatieve verwarmingsopties zoals infraroodpanelen en vloerverwarming efficiënter werken dan traditionele systemen en kunnen ze worden gebruikt in combinatie met elektrische opslagoplossingen.

Hoewel warmtepompen vandaag de dag vaak worden gepromoot als de standaardoplossing voor duurzame verwarming, zijn ze niet de enige manier om tot een energiepositieve woning te komen. In veel gevallen kan het efficiënter zijn om te kiezen voor zonnepanelen, thermische energie en slimme energiebeheeroplossingen. Dit is zeker het geval bij nieuwbouwprojecten, waar het mogelijk is om vanaf het begin te denken in duurzame en elektrische oplossingen.

De overgang naar gasvrije en energiepositieve woningen wordt versterkt door beleid, maatschappelijke voorbeelden en technologische ontwikkelingen. Het is dus een realistische en haalbare doelstelling, ook zonder het gebruik van een warmtepomp.