Warmtepomp en energieverbruik: Factoren, rendement en praktische toepassing

Published by Redactie on september 29, 2025 | Category warmtepomp

Een warmtepomp is tegenwoordig een populaire keuze voor duurzame verwarming en warmwaterproductie. Het gebruik van een warmtepomp heeft een aanzienlijke impact op het energieverbruik van een woning. Het rendement van deze systemen hangt af van verschillende factoren, waaronder het type warmtepomp, de seizoensprestatiefactor (SPF), de COP (Coefficient of Performance), en de combinatie met andere systemen zoals vloerverwarming of zonnepanelen. In deze artikel geven we een gedetailleerde uitleg over hoe het energieverbruik van een warmtepomp in de praktijk werkt, welke factoren van invloed zijn, en wat de voordelen zijn van het kiezen voor een warmtepomp in de woningbouw.

Wat beïnvloedt het energieverbruik van een warmtepomp?

Het energieverbruik van een warmtepomp wordt bepaald door meerdere variabelen. De belangrijkste zijn:

Het type warmtepomp (lucht-water, grond-water, water-water, brine-water, etc.)
De seizoensprestatiefactor (SPF)
De warmtebehoefte van het huis
De aanvoertemperatuur van het verwarmingssysteem
De COP en SCOP (Seasonal Coefficient of Performance)
De aanwezigheid van aanvullende energiebronnen zoals zonnepanelen

Het type warmtepomp

De efficiëntie van een warmtepomp hangt sterk af van het type dat wordt gebruikt. De meest voorkomende soorten zijn lucht-water, grond-water, water-water en brine-water warmtepompen. Elke variant heeft zijn eigen kenmerken en toepassingsgebied.

Lucht-water warmtepomp haalt warmte uit de buitenlucht. Het is een veelgebruikte oplossing in nieuwbouw en renovatieprojecten. Het rendement kan variëren afhankelijk van de buitentemperatuur. In Nederland is de SPF meestal rond de 4 tot 5.
Grond-water en water-water warmtepompen gebruiken warmte uit de bodem of grondwater. Deze systemen hebben vaak een hoger SPF dan lucht-water warmtepompen, omdat de bodem temperatuur minder fluctueert. Ze zijn echter duurder en vereisen vaak een dure installatie.
Brine-water warmtepomp werkt op vergelijkbare wijze als een grond-water warmtepomp, maar gebruikt een gesloten systeem met glycol om warmte op te tillen. De efficiëntie is vergelijkbaar met grond-water systemen, maar de installatie vereist vaak meer ruimte.

Alle warmtepompen moeten voldoen aan de Europese richtlijnen en worden uitgerust met een energielabel en technische documentatie. Het maximum nominaal vermogen is beperkt tot 70 kW, wat geschikt is voor woningen tot ongeveer 300 m².

Seizoensprestatiefactor (SPF)

De SPF is een maatstaf voor het rendement van een warmtepomp over het hele jaar. Het geeft aan hoeveel kWh warmte de warmtepomp per kWh elektriciteit levert. Hoe hoger de SPF, hoe efficiënter de warmtepomp. Bijvoorbeeld, een SPF van 4 betekent dat de warmtepomp 4 kWh warmte produceert voor elke 1 kWh stroom die het verbruikt.

De SPF is theoretisch berekend op basis van standaardwaarden zoals kamertemperatuur, ventilatie, warmwaterverbruik en klimaatzones. In de praktijk kan het echter variëren, afhankelijk van de specifieke omstandigheden van het huis en de regio. Het is daarom belangrijk om bij de aankoop van een warmtepomp niet alleen de SPF te bekijken, maar ook de SCOP, die het jaarlijkse rendement onder werkelijke omstandigheden weergeeft.

COP en SCOP

De COP (Coefficient of Performance) is een maat voor het rendement van een warmtepomp op een bepaalde moment. Het geeft aan hoeveel warmte (in kWh) wordt geleverd per kWh elektriciteit. Bijvoorbeeld, een COP van 5 betekent dat 5 kWh warmte gegenereerd wordt met 1 kWh stroom.

De SCOP (Seasonal Coefficient of Performance) is een uitbreiding van de COP, die het rendement van de warmtepomp over het hele jaar weergeeft. Het is een betere maatstaf dan SPF, omdat het rekening houdt met seizoensgebonden variaties in buitentemperatuur en warmtebehoefte. De SCOP geeft een realistisch beeld van het energieverbruik en is daarom vaak verplicht in technische documentatie.

Het is belangrijk om bij de aankoop van een warmtepomp te kijken naar zowel de COP als de SCOP. Een warmtepomp met een hoge SCOP is efficiënter in de praktijk en zorgt voor lagere energiekosten.

Aanvoertemperatuur van het verwarmingssysteem

De efficiëntie van een warmtepomp hangt ook af van de aanvoertemperatuur van het verwarmingssysteem. Hoe lager de aanvoertemperatuur, hoe efficiënter de warmtepomp werkt. Vloerverwarming, die werkt met aanvoertemperaturen van ongeveer 35°C, is daarom ideaal voor het combineren met een warmtepomp. Radiatoren, die temperaturen tot 70°C nodig hebben, vereisen een hogere aanvoertemperatuur en zijn daardoor minder efficiënt.

Daarom wordt het combineren van een warmtepomp met vloerverwarming sterk aanbevolen. In oudere gebouwen of in gevelen waar vloerverwarming niet mogelijk is, kan een hybride warmtepomp of bivalente oplossing een betere keuze zijn. Deze systemen combineren een warmtepomp met een elektrische of gasgestookte verbruikseenheid, die op actief wordt als de warmtepomp niet efficiënt genoeg werkt bij lage buitentemperaturen.

Praktisch energieverbruik en combinaties

In de praktijk is het energieverbruik van een warmtepomp vaak aanzienlijk lager dan bij conventionele verwarmingssystemen. Een volledig elektrische warmtepomp kan tot 80% van het gasverbruik vervangen, terwijl een hybride oplossing 50-70% besparing biedt. Dit maakt warmtepompen een aantrekkelijke keuze, zeker in combinatie met duurzame energiebronnen zoals zonnepanelen.

Zonnepanelen en warmtepompen

Het combineren van een warmtepomp met zonnepanelen kan het energieverbruik verder verminderen. Zonnepanelen genereren elektriciteit, die kan worden gebruikt om de warmtepomp te voeden. Dit zorgt voor een lager netbehoef aan elektriciteit en een hogere zelfvoorzieningsgraad. In combinatie met een slimme meter en een opslagbatterij kan de energie zelfs efficiënter worden ingezet, bijvoorbeeld door te verwarmen op momenten dat er voldoende zon is.

Vloerverwarming en warmtepomp

De combinatie van vloerverwarming en warmtepomp is niet alleen efficiënt, maar ook comfortabel. Vloerverwarming verspreidt warmte gelijkmatig over de ruimte, wat leidt tot een hoger thermisch comfort. Omdat vloerverwarming werkt met lage aanvoertemperaturen, is het een ideale keuze voor warmtepompen. Het rendement van de warmtepomp is in dit geval maximaal.

Warmtepomp en warmwaterproductie

De COP van warmtepompen voor warmwaterproductie is vaak lager dan die voor ruimteverwarming. Dit komt door het hogere temperatuurverschil tussen de warmtebron en de gewenste eindtemperatuur van het warmwater. Toch kan een warmtepompboiler een aanzienlijke besparing bieden in vergelijking met een traditionele elektrische waterverwarming. In combinatie met een warmtepomp voor ruimteverwarming kan dit tot een efficiënte en duurzame oplossing leiden.

Deel- en vollastverbruik

Het verbruik van een warmtepomp varieert afhankelijk van of het systeem werkt op deellast of vollast. De COP is vaak hoger bij vollast (bijvoorbeeld bij -10°C buitentemperatuur), maar in de praktijk is het meest voorkomende geval deellast (bijvoorbeeld bij 7°C). In Nederland is de deellast situatie het meest voorkomend, omdat de buitentemperaturen vaak rond 7°C liggen.

Daarom is het belangrijk om bij de aankoop van een warmtepomp te kiezen voor een systeem dat het beste rendement heeft bij de meest voorkomende buitentemperatuur. Een warmtepomp die goed werkt op deellast is meestal efficiënter in de praktijk en zorgt voor lagere energiekosten. In uitzonderlijke gevallen, zoals bij extreme vorst, kan een elektrisch back-up element worden ingezet om aan de warmtebehoefte te voldoen, maar dit is een uitzondering.

Energieverbruik bij ontdooicyclus

Lucht-water warmtepompen kunnen bij lage buitentemperaturen (tussen -2 en 5°C) aanvriezen. Daarom wordt het ontdooicyclus automatisch uitgevoerd, waarbij de verwarmingsrichting omgekeerd wordt om de buitenteil te ontdooien. Dit proces verbruikt extra energie en kan de SPF negatief beïnvloeden. De “integrated value” van een warmtepomp rekening houdt met dit soort praktische verliezen en geeft daarom een eerlijker beeld van het energieverbruik dan de theoretische SPF. Niet alle fabrikanten geven deze waarde op, dus het is belangrijk om dit te checken bij de aankoop.

Energiebesparing en CO2-reductie

Een warmtepomp biedt niet alleen een efficiënter verwarmingssysteem, maar ook een aanzienlijke reductie in CO2-uitstoot. Omdat het gebruik van een warmtepomp grotendeels afhankelijk is van elektriciteit, kan het gebruik van duurzame energiebronnen zoals zonnepanelen of windenergie het CO2-gehalte verder verminderen. In combinatie met een energie-efficiënte woning (bijvoorbeeld met goede isolatie en dubbele glas) kan een warmtepomp bijdragen aan een nul-energiehuis.

Kostenefficiëntie en terugverdientijd

De investering in een warmtepomp kan aanzienlijk zijn, maar de energiekosten zijn meestal lager dan bij een conventionele cv-ketel. De terugverdientijd van een warmtepomp hangt af van de COP, de SPF en de energieprijzen. Een warmtepomp met een hoge COP heeft een korte terugverdientijd, omdat het minder elektriciteit verbruikt. Daarnaast zijn er vaak subsidies en belastingaftrekken beschikbaar voor de installatie van een warmtepomp, wat de aanschafkosten kan verlagen.

Conclusie

Een warmtepomp is een efficiënte en duurzame keuze voor verwarming en warmwaterproductie. Het energieverbruik van een warmtepomp hangt af van het type, de SPF, de COP, de aanvoertemperatuur van het verwarmingssysteem, en de combinatie met andere systemen zoals zonnepanelen of vloerverwarming. Een warmtepomp met een hoge SPF en SCOP is meestal het efficiëntst in de praktijk. Door de juiste keuze te maken op basis van de meest voorkomende buitentemperatuur en warmtebehoefte, kan een woning aanzienlijk besparen op energiekosten.

De combinatie van een warmtepomp met vloerverwarming en zonnepanelen kan leiden tot een nul-energiehuis, waarbij het energieverbruik volledig duurzaam is. De investering in een warmtepomp is daarom niet alleen gunstig voor de portemonnee, maar ook voor het milieu.

Bronnen

energiegebruik