Voortgang van het Klimaatakkoord en de Rol van Warmtepompen in de Verduurzaming van de Gebouwde Omgeving

Published by Redactie on september 30, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

De verduurzaming van de gebouwde omgeving is een centraal element in het klimaatbeleid van de Europese Unie en Nederland. Het Green Deal van de EU en het Klimaatakkoord Gebouwde Omgeving zijn kerninstrumenten voor het bereiken van de doelstellingen voor klimaatneutraal gedrag tegen 2050. In dit proces spelen warmtepompen een steeds belangrijkere rol als duurzame oplossing voor het verwarmen en koelen van gebouwen.

Deze bijdrage richt zich op de voortgang van het Klimaatakkoord Gebouwde Omgeving in Nederland, de strategische richting van de EU, en de rol van warmtepompen binnen dit kader. Aan de hand van actuele rapporten en beleidsdocumenten worden de huidige ontwikkelingen, uitdagingen en kansen voor de toepassing van warmtepompen bij renovatie en nieuwbouw besproken. Daarnaast wordt ingegaan op het beleidskader voor het verduurzamen van gebouwen, inclusief financiële ondersteuning, regelgeving en technische richtlijnen.

Het Klimaatakkoord Gebouwde Omgeving: Voortgang en Strategie

In oktober 2020 informeerde minister Ollongren van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) de Tweede Kamer over de voortgang van het Klimaatakkoord Gebouwde Omgeving. Deze brief geeft een overzicht van de actuele ontwikkelingen, met een nadruk op de stapsgewijze verduurzaming van de woningbouw. De minister stelt dat een wijkgerichte aanpak niet noodzakelijkerwijs in één stap naar aardgasvrij hoeft te worden gerealiseerd. In plaats daarvan kan de verduurzaming stapsgewijs worden ingevuld door middel van woningisolatie en hybride warmteoplossingen.

Een belangrijk punt is dat de voorgestelde stapsgewijze aanpak tot nu toe weinig vertegenwoordiging heeft gevonden in de aanvragen voor de Proeftuinen aardgasvrije wijken. Daarom legt de derde uitvraag voor deze proeftuinen de nadruk op stapsgewijze oplossingen met een groot CO2-besparingspotentieel. Dit betekent dat in de toekomst meer aandacht zal worden besteed aan intermediaire stappen in de overgang naar een aardgasvrije wijk.

Daarnaast wordt overwogen om een nationaal isolatieprogramma op te zetten binnen de bestaande regelingen. Dit programma kan worden gekoppeld aan het programma “Renovatiegolf” uit de Europese Green Deal, wat een synergie kan vormen tussen nationale en Europese doelstellingen.

Betaalbaarheid en Financiële Ondersteuning

Een van de grote uitdagingen bij de verduurzaming van woningen is de betaalbaarheid. De verduurzaming van woningen vraagt om significante investeringen, niet alleen voor particulieren, maar ook voor overheidsprojecten. Daarom is er in de periode 2021–2023 een uitbreiding van 45 miljoen euro in de begroting van BZK voor de ondersteuning van verduurzaming door eigenaar-bewoners. Dit geldt met name voor isolatie en (hybride) warmtepompen. Daarnaast zijn er 30 miljoen euro beschikbaar voor innovatieprojecten in het kader van de MOOI-regeling.

De bankensector speelt ook een rol bij het verduurzamen van gebouwen. Deze sector zet in op het verduurzamen van hun leningportefeuilles en stimuleert verduurzaming bij zowel nieuwe als bestaande klanten. Dit betekent dat er financiële incentie kan zijn voor eigenaren om investeringen in energie-efficiëntie te doen, zoals warmtepompinstallaties of isolatieverbeteringen.

Leidraad Transitievisie Warmte

De Leidraad voor de transitievisie warmte heeft in september 2020 een vernieuwde versie van hun richtlijnen gepubliceerd. In deze vernieuwde versie zijn extra isolatieniveaus meegenomen in de strategievarianten, waarbij woningen bij een lager isolatieniveau toch comfortabel verwarmd kunnen worden. Dit geeft ruimte voor flexibiliteit bij de uitvoering van verduurzamingsprojecten, afhankelijk van de specifieke omstandigheden van een woning of wijk.

Daarnaast is er een nieuwe strategie toegevoegd aan de Leidraad, waarin waterstof als energiedrager een rol speelt. Volgens de huidige verwachtingen zal waterstof tot 2030 geen significante rol spelen in de verduurzaming van de gebouwde omgeving. Toch is het belangrijk dat gemeenten alvast kunnen inschatten welke buurten in de toekomst kansrijk zijn voor waterstof of groengas. Dit betekent dat er reeds nu voorbereidingen kunnen worden getroffen om waterstofnetwerken op te bouwen waar het technisch en economisch haalbaar is.

De wettelijke verankering van de transitievisies in de Omgevingswet en de afsluitbevoegdheid voor gemeenten vraagt om extra tijd en zorgvuldige afweging. Dit duidt op de complexiteit van het beleidskader en de noodzaak voor juridische en technische voorbereidingen.

Energieprestaties van Gebouwen in het Kader van de Green Deal

De Europese Commissie heeft in oktober 2020 als onderdeel van de Green Deal twee belangrijke strategieën gepubliceerd: de Renovatiegolfstrategie en de EU-strategie voor de integratie van het energiesysteem. In deze strategieën wordt benadrukt dat de uitrol van hernieuwbare energie in gebouwen, de elektrificatie van verwarming (bijvoorbeeld via warmtepompen) en de uitrol van oplaadpunten voor elektrische voertuigen centrale pijlers zijn van het klimaatbeleid.

De Renovatiegolfstrategie richt zich op het verhogen van de energie-efficiëntie van gebouwen in Europa. De doelstelling is om het energieverbruik van gebouwen met 30 procent te verminderen tegen 2030 en bijna alle gebouwen klimaatneutraal te maken tegen 2050.

De elektrificatie van verwarming speelt hierin een belangrijke rol. In 2027 zal het ETS-systeem (Emissiehandelssysteem) worden aangepast, waardoor CO2-uitstoot uit gebouwen, wegtransport en enkele andere sectoren onder het ETS 2-systeem vallen. Dit betekent dat emissierechten moeten worden gekocht voor het uitstoten van broeikasgassen, waardoor een prijs op CO2 ontstaat. Dit kan bedrijven stimuleren om hun CO2-uitstoot te verminderen en te investeren in CO2-beperking, waaronder ook warmtepompen.

Energie-audits en Verplichtingen voor Grote Ondernemingen

De energie-efficiëntierichtlijn EED (Energy Efficiency Directive) legt verplichtingen vast voor het uitvoeren van energie-audits. Een energie-audit geeft inzicht in het energieverbruik van een gebouw en de mogelijkheden voor energiebesparing. Deze audits moeten om de vier jaar worden uitgevoerd en zijn verplicht voor ‘grote ondernemingen’. Overheidsbedrijven kunnen ook onder deze verplichting vallen als zij vallen onder de definitie van grote onderneming.

Energie-audits zijn een belangrijk hulpmiddel voor het identificeren van verbetermogelijkheden in het energieverbruik van gebouwen. Voor particuliere huiseigenaren kan een energie-audit leiden tot besparingen en betere prestaties van het klimaatbeheer van de woning. Voor woningen die verduurzaamingsprojecten overwegen, zoals warmtepompen of isolatieverbeteringen, kan een energie-audit een essentieel onderdeel zijn van het planningproces.

Warmtepompen in de Praktijk: Verplichtingen en Kansen

De EPBD-richtlijn (Energieprestatie van Gebouwen) stelt specifieke eisen aan verwarming, airconditioning en waterverwarming in gebouwen. Deze richtlijn is onderdeel van de EU-strategie om het energieverbruik van gebouwen te verminderen en hun CO2-uitstoot te verlagen.

De Richtlijn energie-efficiëntie (2023/179) bevat afspraken over het bevorderen van hoogrenderende warmtekrachtkoppeling en efficiënte stadsverwarming en -koeling. Hierbij is hernieuwbare energie, afvalwarmte en warmte uit warmtekrachtkoppeling centraal. In het kader van de Green Deal wordt het gebruik van warmte uit warmtekrachtkoppeling geleidelijk afgebouwd. Vanaf 2050 mag volgens het voorstel alleen hernieuwbare energie en afvalwarmte worden gebruikt.

Gemeenten met meer dan 45.000 inwoners moeten lokale verwarmings- en koelingsplannen opstellen, conform artikel 25, lid 4 van de EED. Deze plannen moeten aandacht besteden aan de elektrificatie van verwarming, inclusief het gebruik van warmtepompen, en moeten worden ingevoerd in Nederlands recht tegen 11 oktober 2025.

Nieuwe Normen voor Nieuwbouw: BENG naar ZEB

In 2021 werden nieuwe (overheids-)gebouwen verplicht om bijna energieneutraal te zijn (BENG). In 2024 is de gewijzigde EPBD-richtlijn ingevoerd, waarin de BENG-eisen worden vervangen door de norm voor Zero Emission Buildings (ZEB). Deze gebouwen mogen geen emissies uit fossiele brandstoffen uitstoten en hebben een zeer lage energievraag, die volledig moet worden voorzien door hernieuwbare energie, indien technisch haalbaar.

Vanaf 2028 moeten alle nieuwe overheidsgebouwen voldoen aan de eisen voor zero-emission buildings. Uiteindelijk moet het gehele nationale gebouwenbestand — zowel publieke als particuliere gebouwen — tegen 2050 uitstootvrij zijn. Dit betekent dat de toekomstige woningbouw en renovatieprojecten zich moeten aanpassen aan de eisen van energie-efficiëntie en emissiereductie, waarbij warmtepompen een cruciale rol spelen.

De Richtlijn hernieuwbare energie (RED, 2023/2413) legt vast dat minstens 49% van het energieverbruik in gebouwen in 2030 afkomstig moet zijn uit hernieuwbare energie. Dit is een belangrijk doelstelling dat kan worden behaald door het toepassen van warmtepompen in combinatie met zonnestroom of windenergie.

Dashboard Duurzaamheid: Monitoring en Inzicht

Het CBS heeft in december 2023 het Green Deal Dashboard gelanceerd, dat inmiddels is hernoemd naar Dashboard Duurzaamheid. Het dashboard geeft beleidsmakers, onderzoekers, journalisten en burgers inzicht in de stand van klimaat, natuur en milieu in Nederland. Het dashboard bevat grafieken over een breed spectrum van thema’s, waaronder klimaat en weer, energie en broeikasgassen, circulaire economie, natuur en biodiversiteit, verduurzaming en economie, en sinds eind augustus ook milieu en perceptie en gedrag.

De informatie in het Dashboard Duurzaamheid is afkomstig van interne en externe bronnen, waaronder De Nederlandsche Bank en het KNMI. Het dashboard biedt een overzicht van de voortgang op het gebied van klimaatneutraal gedrag en duurzaamheidsdoelen, en kan dienen als instrument voor beleidsmakers en professionals om beslissingen te onderbouwen.

Het dashboard speelt ook een rol bij het monitoren van de toepassing van warmtepompen in de woningbouw. Door te meten hoeveel woningen zijn geïsoleerd of uitgerust met warmtepompen, kan worden gevolgd hoe ver de verduurzaming van de gebouwde omgeving vooruitgaat. Dit geeft inzicht in de effectiviteit van beleidsmaatregelen en financiële ondersteuning.

Kansen voor Warmtepompen in de Praktijk

Warmtepompen bieden een duurzame en efficiënte oplossing voor het verwarmen en koelen van gebouwen. In vergelijking met traditionele verwarmingsmethoden zoals aardgas of elektrische verwarming, hebben warmtepompen een hogere energie-efficiëntie. Ze werken door warmte uit de lucht, grond of oppervlaktewater op te tillen en gebruiken deze om gebouwen te verwarmen.

In het kader van de Green Deal en het Klimaatakkoord Gebouwde Omgeving wordt de elektrificatie van verwarming gestimuleerd. Dit betekent dat warmtepompen een centrale rol spelen bij de verduurzaming van de woningbouw. Door de toepassing van warmtepompen kunnen woningen aardgasvrij worden gemaakt en kunnen CO2-uitstoot en energiekosten worden verlaagd.

In de praktijk zijn er verschillende soorten warmtepompen beschikbaar, waaronder lucht-water, grond-water en water-water warmtepompen. De keuze voor een bepaalde warmtepomp hangt af van factoren zoals de omgeving, het type woning en de energievoorziening. In het kader van renovatieprojecten kan het installeren van een warmtepomp een belangrijk onderdeel zijn van het verduurzamingsplan.

Uitdagingen bij de Implementatie van Warmtepompen

Ondanks de voordelen van warmtepompen zijn er ook uitdagingen bij de implementatie. Een van de grootste uitdagingen is de initieel hoge investering. Het aanschaffen en installeren van een warmtepomp is kostbaarder dan traditionele verwarmingsmethoden. Daarom is financiële ondersteuning vanuit regelingen zoals de MOOI-regeling of het programma Renovatiegolf van groot belang.

Een andere uitdaging is de technische kennis die nodig is voor het installeren en onderhouden van warmtepompen. Het vereist een goed begrip van het klimaatbeheer van een woning en de interactie tussen de warmtepomp en andere systemen zoals isolatie, luchtdichtheid en zonnestroom. Daarom is het belangrijk dat professionals in de bouw- en woningbouwsector worden getraind in de toepassing van warmtepompen.

Daarnaast is er de uitdaging van de beschikbaarheid van energie. Warmtepompen werken met elektriciteit, en de duurzaamheid van deze energie is van belang. Daarom is het belangrijk dat woningen worden verbonden met hernieuwbare energiebronnen zoals zonnestroom of windenergie. Dit kan worden bereikt door zonnepanelen te installeren of verbinding te maken met een groene stroomlevering.

De Toekomst van Warmtepompen en de Verduurzaming van de Gebouwde Omgeving

De rol van warmtepompen in de verduurzaming van de gebouwde omgeving is in de toekomst nog verder te vergroten. Met de invoering van de Zero Emission Buildings-norm tegen 2028 en het doel van een klimaatneutrale gebouwde omgeving tegen 2050, zullen warmtepompen een steeds belangrijkere rol gaan spelen.

Daarnaast wordt de elektrificatie van verwarming gestimuleerd door beleidsmaatregelen zoals het ETS 2-systeem, waarbij CO2-uitstoot wordt geprijsd en emissiereductie wordt aangemoedigd. Dit betekent dat woningeigenaren financieel worden gestimuleerd om over te stappen op warmtepompen en andere energie-efficiënte oplossingen.

In combinatie met andere duurzame maatregelen zoals isolatie, luchtdichtheid en zonnestroom kunnen warmtepompen een integrale oplossing vormen voor het verduurzamen van woningen. Dit maakt ze een essentieel onderdeel van het klimaatbeleid en de Green Deal-strategie.

Conclusie

De verduurzaming van de gebouwde omgeving is een essentieel onderdeel van het klimaatbeleid van Nederland en de Europese Unie. Het Klimaatakkoord Gebouwde Omgeving en de Green Deal-strategie bieden een kader voor de verduurzaming van woningen en het verminderen van CO2-uitstoot. In dit kader spelen warmtepompen een centrale rol als duurzame oplossing voor verwarming en koeling van gebouwen.

De voortgang in Nederland toont aan dat de verduurzaming stapsgewijs kan worden ingevuld, met aandacht voor isolatie, hybride warmteoplossingen en de elektrificatie van verwarming. Financiële ondersteuning, beleidsmaatregelen en technische richtlijnen zijn essentieel voor de uitvoering van verduurzamingsprojecten.

In de toekomst zullen warmtepompen een nog grotere rol spelen in de woningbouw, met name in combinatie met andere duurzame maatregelen zoals zonnestroom en isolatie. Dit betekent dat woningeigenaren, bouwprofessionals en beleidsmakers zich voorbereiden op de toekomstige normen en doelstellingen van het klimaatbeleid.