Grondwaterwarmtepompen: een duurzame verwarming oplossing voor kerken

Published by Redactie on september 30, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

Het verwarmen van kerken is een uitdaging, niet alleen vanwege de afmetingen en architectonische kenmerken van deze gebouwen, maar ook door hun historische waarde. Traditionele verwarmingssystemen zijn vaak niet geschikt voor zulke monumentale gebouwen en kunnen bovendien hoge energiekosten met zich meebrengen. In recente jaren is het gebruik van warmtepompen in opkomst geraakt als een duurzame en efficiënte alternatieve oplossing. In dit artikel focussen we op de grondwaterwarmtepomp als specifieke toepassing voor kerken. Deze technologie maakt gebruik van de constante temperatuur van het grondwater om zowel in de winter warmte te leveren als in de zomer koeling te bieden. De informatie in dit artikel is afgeleid uit recente casussen en technische beschrijvingen van warmtepompinstallaties, met een nadruk op praktische toepassingen in kerken en vergelijkbare monumentale gebouwen.

Wat is een grondwaterwarmtepomp?

Een grondwaterwarmtepomp gebruikt de natuurlijke warmte van grondwater om ruimtes te verwarmen en eventueel te koelen. In tegenstelling tot lucht-water warmtepompen, die afhankelijk zijn van de variabele buitentemperatuur, maakt een grondwaterwarmtepomp gebruik van de constante temperatuur van het grondwater, die ongeveer 8 tot 12 °C bedraagt. Dit maakt deze warmtepomp vooral geschikt voor grotere gebouwen met een hoge warmtevraag, zoals kerken.

Het systeem bestaat uit een gesloten leidingnet dat in het grondwater is geplaatst. Een vloeistof circuleert door deze leidingen en neemt warmte op of afhankelijk van de seizoenen. Deze warmte wordt vervolgens verwerkt door een warmtepomp, die de temperatuur verhoogt of verlaagt, zodat deze geschikt is voor verwarming via radiatoren of vloerverwarming of voor koeling via een afgiftesysteem.

Toepassing in kerken

Kerken zijn vaak grote, hoge gebouwen met complexe thermische eigenschappen. Traditionele verwarmingssystemen zijn hierin niet altijd efficiënt, omdat het kan zijn dat warmte niet gelijkmatig wordt verspreid of dat er verlies is vanwege slechte isolatie of grote ramen. Hierbij komt vaak ook het aspect van monumentenzorg, wat beperkingen kan opleggen op het soort verwarmingsinstallatie dat kan worden gebruikt.

Een grondwaterwarmtepomp biedt een interessante oplossing, omdat deze technologie niet alleen duurzaam is, maar ook in staat is om warmte gelijkmatig te verdelen. Wanneer deze warmtepomp wordt gecombineerd met een droogbouw vloerverwarmingssysteem, zoals het systeem van Jupiter, kan er sprake zijn van een efficiënt en monumentvriendelijk oplossing. Dit systeem heeft een lage opbouwhoogte en kan op bestaande vloeren worden geïnstalleerd zonder ingrijpende veranderingen.

Voordelen van grondwaterwarmtepompen in kerken

Duurzaamheid: Grondwaterwarmtepompen gebruiken een hernieuwbare energiebron (grondwater), waardoor er geen fossiele brandstoffen nodig zijn. Hierdoor is er een aanzienlijke CO₂-reductie mogelijk, iets dat steeds belangrijker wordt in het kader van duurzame ontwikkeling en energiebesparing.
Efficiëntie: Omdat de grondwaterwarmtepomp werkt op basis van een constante temperatuur, is de efficiëntie hoger dan bij warmtepompen die afhankelijk zijn van de buitentemperatuur. Dit leidt tot lager energieverbruik en dus lagere energiekosten.
Flexibiliteit: Grondwaterwarmtepompen kunnen zowel verwarmen als koelen. In de zomer kan het systeem worden omgezet om warmte uit het gebouw te onttrekken en deze af te voeren naar het grondwater, waardoor de kerkgeloften comfortabel blijven.
Monumentvriendelijk: Door de mogelijkheid om het systeem discreet in te bouwen en te combineren met droogbouw vloerverwarming, kan het gebruik van een grondwaterwarmtepomp worden gecombineerd met monumentenzorg. Dit is essentieel in kerken, waar architectonische integriteit vaak een belangrijk aspect is.
Lange levensduur en lage onderhoudskosten: Grondwaterwarmtepompen hebben een langere levensduur dan traditionele verwarmingssystemen. De onderhoudskosten zijn relatief laag, vooral wanneer het systeem goed is geïnstalleerd en geregeld wordt gecontroleerd.

Nadelen van grondwaterwarmtepompen in kerken

Hoewel grondwaterwarmtepompen veel voordelen bieden, zijn er ook een aantal nadelen die in overweging moeten worden genomen:

Hoge installatiekosten: De aanschaf en installatie van een grondwaterwarmtepomp zijn aanzienlijk duurder dan traditionele verwarmingssystemen. Dit komt vooral door de kosten van het aansluiten op grondwater, het graven van leidingen en de bouw van een gesloten leidingnet. Daarnaast is een vergunning vaak nodig, wat de totale kosten verder kan opdrijven.
Beperkte toepasbaarheid: Niet elke locatie is geschikt voor een grondwaterwarmtepomp. De aanwezigheid van grondwater op de juiste diepte is essentieel. Daarnaast moet het grondwater voldoende warmte kunnen leveren en afvoeren. In sommige gebieden kan dit vanwege geologische omstandigheden niet mogelijk zijn.
Technische complexiteit: De installatie van een grondwaterwarmtepomp is technisch complex. Het vereist kennis van grondwaterstromen, geotechniek en warmtewisseling. Het is daarom belangrijk om ervaren specialisten in te schakelen voor het ontwerp en de uitvoering van het systeem.
Afstand tot de warmtebron: Het efficiëntie van de warmtepomp kan worden beïnvloed door de afstand tussen de warmtebron (grondwater) en het gebouw. Hoe dichterbij het systeem, hoe efficiënter de warmteoverdracht.

Praktijkvoorbeeld: Lebuinuskerk in Deventer

Een concreet voorbeeld van de toepassing van een grondwaterwarmtepomp in een kerk is de Lebuinuskerk in Deventer. In dit project is een warmtepomp van MasterTherm gecombineerd met een droogbouw vloerverwarmingssysteem van Jupiter. Het systeem werd ontworpen om zowel duurzaam als efficiënt te zijn, afgestemd op de specifieke behoeften van een kerk.

Het Jupiter vloerverwarmingssysteem heeft een lage opbouwhoogte en is dus ideaal voor monumentale gebouwen. Het systeem verwerkt de warmte van de warmtepomp gelijkmatig over de vloer, waardoor er sprake is van een comfortabele temperatuurverdeling. Dit is belangrijk in kerken, waar grote ruimtes en hoge plafonds kunnen leiden tot ongelijke warmteverdeling.

De warmtepomp haalt warmte uit het grondwater en verwerkt deze tot een temperatuur die geschikt is voor verwarming. In de zomer kan het systeem ook worden omgezet om warmte uit de kerk te onttrekken en deze af te voeren naar het grondwater, wat een koel effect teweegbrengt.

Dit project toont aan dat een grondwaterwarmtepomp een haalbare en duurzame oplossing kan zijn voor kerken. Het vereist wel een goed ontwerp en samenwerking tussen verschillende partijen, zoals technische adviseurs, installateurs en monumentenzorg.

Technische aandachtspunten bij de keuze van een grondwaterwarmtepomp

Bij de keuze voor een grondwaterwarmtepomp zijn er verschillende technische aandachtspunten die moeten worden meegenomen in het ontwerp en de uitvoering van het systeem.

Warmtevraag van het gebouw: Het is belangrijk om de warmtevraag van het gebouw nauwkeurig te bepalen. Dit hangt af van factoren zoals de grootte van het gebouw, de isolatiegraad, het aantal ramen en de verlichting. Deze informatie is nodig om te bepalen welke capaciteit de warmtepomp moet hebben.
Afgiftesysteem: De keuze van een afgiftesysteem is essentieel voor de efficiëntie van de warmtepomp. In kerken is een vloerverwarmingssysteem vaak de beste keuze, omdat het warmte gelijkmatig verspreid en het comfortabel is. Een droogbouw vloerverwarmingssysteem is hierin een goede keuze, omdat het eenvoudig in te passen is en monumentvriendelijk is.
Grondwaterkwaliteit: De kwaliteit van het grondwater is belangrijk voor de werking van het systeem. Het water moet vrij zijn van schadelijke stoffen en de pH moet binnen bepaalde grenzen liggen. Dit is belangrijk om corrosie en slijtage van de leidingen te voorkomen.
Regelgeving: Het installeren van een grondwaterwarmtepomp is vaak onderhevig aan regelgeving, zoals het verplichte aanvragen van een vergunning. Het is daarom belangrijk om dit proces te verifiëren en eventueel professionele hulp in te schakelen.

Financiële aandachtspunten

Installatiekosten: De installatiekosten van een grondwaterwarmtepomp zijn relatief hoog. Dit komt vooral door de kosten van het aansluiten op grondwater, het graven van leidingen en het bouwen van een gesloten leidingnet. Daarnaast zijn er kosten voor de warmtepomp zelf, het afgiftesysteem en eventuele aanpassingen aan het gebouw.
Energiebesparing: Ondanks de hoge installatiekosten leidt een grondwaterwarmtepomp meestal tot een aanzienlijke energiebesparing. Dit komt vooral door de hoge efficiëntie van het systeem. In de praktijk kan dit leiden tot een terugverdientijd van 10 tot 15 jaar.
Subsidies: In sommige gevallen zijn er subsidies beschikbaar voor duurzame verwarmingssystemen. Dit kan de totale investering verlagen. Het is daarom belangrijk om te onderzoeken of er subsidies beschikbaar zijn voor het project.

Conclusie

Grondwaterwarmtepompen bieden een duurzame en efficiënte oplossing voor het verwarmen van kerken en andere monumentale gebouwen. Deze technologie maakt gebruik van de constante temperatuur van het grondwater om warmte te leveren en eventueel te koelen. In combinatie met een droogbouw vloerverwarmingssysteem is het een monumentvriendelijke oplossing die efficiënt werkt en lagere energiekosten oplevert.

Hoewel de installatiekosten relatief hoog zijn, leidt de gebruikte technologie in de praktijk tot een aanzienlijke energiebesparing. Daarnaast zijn er subsidies beschikbaar in sommige gevallen, wat de totale investering kan verlagen.

De toepassing van een grondwaterwarmtepomp vereist echter een goed ontwerp en samenwerking tussen verschillende partijen. Het is belangrijk om de warmtevraag van het gebouw nauwkeurig te bepalen en de juiste afgiftesystemen te kiezen. Daarnaast moet rekening worden gehouden met de kwaliteit van het grondwater en de regelgeving die van toepassing is.

In conclusie is een grondwaterwarmtepomp een veelbelovende oplossing voor kerken, mits het systeem goed wordt ontworpen en uitgevoerd. Het biedt een duurzame, efficiënte en monumentvriendelijke manier om deze gebouwen te verwarmen.