Warmtepompen voor verwarming: Efficiëntie, kosten en toepassingen in bestaande woningen

Published by Redactie on september 30, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

De overstap naar elektrische verwarmingssystemen zoals warmtepompen wordt steeds urgenter gezien de stijgende energiekosten en de verplichte CO₂-reductie doelstellingen in Nederland. In dit artikel analyseren we op basis van recente discussies en praktische ervaringen de toepasbaarheid van warmtepompen, met een nadruk op heteluchtverwarming en de beperkingen in bestaande woningen. De focus ligt op het rendement, de kosten, de technische vereisten, en alternatieven zoals hybride systemen. Aan de hand van feiten en concrete voorbeelden wordt beoordeeld of warmtepompen een haalbare en efficiënte oplossing zijn voor verwarming in bestaande woningen.

Warmtepompen en hun toepassing in de woningbouw

Warmtepompen zijn technische installaties die warmte uit de omgeving (zoals lucht, grond of water) opnemen en deze gebruiken om een woning te verwarmen. De efficiëntie van een warmtepomp wordt meestal uitgedrukt in COP (Coefficient of Performance), wat het verhoudinggetal is tussen de geleverde warmte en de ingezette elektrische energie. In de praktijk betekent dit dat een COP van 4 bijvoorbeeld inhoudt dat er 4 kWh warmte wordt geleverd voor 1 kWh elektriciteit.

Er zijn verschillende typen warmtepompen, waarbij lucht-water en lucht-lucht de meest voorkomende vormen zijn in woningbouwprojecten. In de bronmateriaal wordt vooral aandacht besteed aan lucht-water warmtepompen, die vaak worden gebruikt in combinatie met vloerverwarming of lage-temperatuur-radiatoren (LVT-radiatoren). Deze systemen zijn ontworpen om te werken bij lage uitvoer temperaturen (meestal rond de 35 tot 45 graden Celsius), waardoor het rendement van de warmtepomp aanzienlijk beter is dan bij klassieke ketels die werken bij temperaturen van 60 graden of hoger.

Een belangrijk verschil tussen lucht-water en bodem-water warmtepompen is de stabiliteit van de bronwaarde. Aardwarmtepompen gebruiken grondwater of koelvloeistof, die in de winter een constante temperatuur van ongeveer 11 graden Celsius behouden. Dit zorgt voor een hogere COP, ook bij koudere buitentemperaturen. Luchtwarmtepompen daarentegen zijn afhankelijk van de buitentemperatuur, wat het rendement in de winter aanzienlijk verlaagt.

De keuze tussen een luchtwarmtepomp en een aardwarmtepomp houdt dus niet alleen rekening met de initiële investeringskosten, maar ook met het rendement en de prestaties in verschillende weersomstandigheden. De aardwarmtepomp is qua efficiëntie superieur, maar vereist een grotere inzet in de voorbereiding en installatie.

Heteluchtverwarming en warmtepompen

Hoewel de meeste discussies en ervaringen gericht zijn op lucht-water warmtepompen, zijn er ook beperkte vermeldingen over het gebruik van lucht-lucht warmtepompen, ook wel bekend als airco’s. Deze worden soms als alternatief aangemerkt voor traditionele verwarmingssystemen, vooral in bestaande woningen waar grotere ingrepen niet gewenst zijn.

Lucht-lucht warmtepompen zijn goedkoper in aanschaf en vereisen minder ruimte, maar hebben een aantal beperkingen. Ze werken op basis van directe luchtcirculatie en zijn daarom minder geschikt voor uniforme verwarming van ruimtes. De luchtstroom kan ongemakkelijk zijn, vooral in woonkamers of slaapkamers, en het comfort is vaak minder dan bij vloerverwarming of lage-temperatuur-radiatoren.

Daarnaast is het rendement van lucht-lucht warmtepompen afhankelijk van de buitentemperatuur en de vereiste uitvoertemperatuur. Bij lagere buitentemperaturen daalt het rendement, wat de werkelijke besparing op energiekosten kan verminderen. Dit maakt ze minder geschikt als enige verwarmingssysteem in koude winters.

Een alternatief dat in de discussies voorkomt, is het gebruik van hybride systemen. Hierbij werkt de warmtepomp als primaire verwarming, terwijl een elektrische CV-ketel als back-up dient bij extreme koudte. Dit kan een manier zijn om de voordelen van een warmtepomp te behouden, zonder het risico van tekortkomingen bij lage buitentemperaturen.

Kosten en terugverdientijd

De kostenaanpak van een warmtepompinstallatie is een cruciale factor voor iedere woningeigenaar die overweegt om de overstap te maken. De initiële investering varieert afhankelijk van het type warmtepomp en de vereisten van de woning. Een luchtwarmtepomp voor een gemiddelde woning kost tussen de €10.000 en €15.000, inclusief installatie. Aardwarmtepompen zijn aanzienlijk duurder, met een aanschafprijs die vaak boven de €20.000 ligt, vooral als er boringen nodig zijn voor de bodembron.

Naast de aanschafkosten is er ook rekening te houden met de elektriciteitsaansluiting. In de discussies wordt vermeld dat een 3x35A aansluiting nodig is voor een moderne warmtepompinstallatie. De kosten voor het opkoppelen van een driefasen aansluiting kunnen snel oplopen tot duizenden euro's, afhankelijk van de huidige aansluiting en de vereisten van de installateur.

De terugverdientijd van een warmtepomp hangt af van het rendement, de energiekosten en de huidige verwarmingssituatie. In de praktijk is het rendement van een warmtepomp meestal tussen COP 3 en COP 6, afhankelijk van de buitentemperatuur. Dit betekent dat voor elke euro aan elektriciteit, tussen de 3 en 6 euro aan verwarming wordt geleverd. De opbrengst in besparing hangt echter ook af van de huidige verwarming (bijvoorbeeld gas of elektriciteit).

Een klant die al acht jaar een warmtepomp gebruikt, meldt dat hij tevreden is met de prestaties. Dit suggereert dat in de juiste omstandigheden en met een goed geïnstalleerde warmtepomp, de opbrengst positief kan zijn. Echter, er zijn ook kritische kijkers die benadrukken dat de terugverdientijd meestal langer is dan 10 jaar, wat problematisch kan zijn gezien de levensduur van een warmtepomp.

Technische uitdagingen in bestaande woningen

Een van de grootste uitdagingen bij het installeren van een warmtepomp in een bestaande woning is de compatibiliteit met het huidige verwarmingssysteem. Bestaande woningen zijn vaak ontworpen voor hoge-temperatuurverwarming, met radiatoren die werken bij temperaturen van 60 tot 80 graden Celsius. Warmtepompen zijn meest efficiënt bij lage-temperatuurverwarming, wat betekent dat ze vaak niet direct compatibel zijn met bestaande systemen.

In de discussies wordt herhaald dat een warmtepomp in bestaande woningen niet effectief kan werken zonder ingrepen op de verwarmingssystemen. Het is daarom vaak nodig om de woning aan te passen voor lage-temperatuurverwarming, zoals het installeren van vloerverwarming of het vervangen van radiatoren met LVT-radiatoren. Deze aanpassingen kunnen kosten en inspanning vereisen, wat de aantrekkelijkheid van warmtepompen in bestaande woningen kan verminderen.

Daarnaast is het ook belangrijk om te overwegen of de woning voldoende geïsoleerd is. Warmtepompen werken het beste in goed geïsoleerde woningen, omdat minder warmte verloren gaat en de verwarmingssysteem minder hoeft te werken. In bestaande woningen kan de isolatie vaak verbeterd worden, maar dit vereist vaak een uitgebreide renovatie.

Rendement in verschillende seizoenen

Een van de voornaamste kritiekpunten op luchtwarmtepompen is het seizoensonafhankelijke rendement. In de zomer, wanneer de buitentemperatuur hoger is, is het rendement van een warmtepomp aanzienlijk hoger dan in de winter. Dit is te zien bij Triple Solar, waar een jaarlijkse COP van boven 5 wordt genoemd voor ruimteverwarming bij temperaturen onder de 35 graden Celsius. In de winter daalt het rendement echter aanzienlijk, met een COP rond de 3 of lager, afhankelijk van de buitentemperatuur.

Een klant die een Panasonic warmtepomp gebruikt, meldt dat de warmtepomp bij extreem koude buitentemperaturen (onder nul graden) licht hoorbaar is, wat suggereert dat het rendement daalt bij lage temperaturen. Daarnaast moet de warmtepomp in koude weersomstandigheden werken met een hogere elektriciteitsverbruik, wat de besparing op energiekosten kan verminderen.

Aardwarmtepompen daarentegen blijven relatief stabiel in rendement gedurende het hele jaar, omdat de bodemtemperatuur constant blijft. Dit maakt ze een betere optie voor een consistente en efficiënte verwarming, maar het hogere investeringsbedrag moet hier tegen afgezet worden.

Alternatieven en hybride systemen

In de discussies komt ook vaak het idee van hybride verwarmingssystemen aan de orde. Een hybride systeem bestaat uit een warmtepomp als primaire verwarming en een elektrische CV-ketel als back-up. Dit is een populaire keuze voor woningeigenaren die niet willen afhankelijk zijn van de prestaties van de warmtepomp bij extreme koudte.

De elektrische CV-ketel is goedkoper in aanschaf en vereist geen grotere ingrepen in de woning. Echter, de elektriciteitskosten kunnen aanzienlijk stijgen, vooral in koude winters. In de discussies wordt vermeld dat een elektrische ketel aangesloten kan worden op een 3x35A aansluiting, wat een vermogen van maximaal 24.150 W biedt. Dit is voldoende voor een elektrische ketel met een vermogen van 10 kW of hoger, afhankelijk van de benodigde warmtecapaciteit.

Hybride systemen zijn dus een compromis tussen efficiëntie en flexibiliteit. Ze voegen de voordelen van een warmtepomp toe aan de betrouwbaarheid van een elektrische ketel, zonder de woning volledig te renoveren.

Toekomstige ontwikkelingen en regulaties

In de discussies wordt ook aandacht besteed aan toekomstige ontwikkelingen op het gebied van energievoorziening en elektriciteitsnetwerken. Er is sprake van dat de standaard elektriciteitsaansluiting in de toekomst verlaagd kan worden van 3x40A naar 3x35A, gezien de verwachting dat de vraag naar gas zal afnemen. Dit zou betekenen dat elektrische verwarmingssystemen standaard geschikt zullen zijn voor de meeste woningen, zonder extra investeringen in de elektriciteitsaansluiting.

Daarnaast wordt er ook gespeculeerd over de rol van Thorium-centrales en Russische elektriciteitscentrales in de toekomstige energievoorziening. Hoewel dit niet direct gerelateerd is aan warmtepompen in woningen, wijst het wel op de bredere context van energievoorziening en de impact op elektrische verwarmingssystemen.

Conclusie

De overstap naar elektrische verwarmingssystemen zoals warmtepompen biedt aanzienlijke voordelen in termen van energieefficiëntie en CO₂-reductie. Echter, de toepassing van warmtepompen in bestaande woningen brengt een aantal technische en economische uitdagingen met zich mee. De keuze voor een warmtepomp moet dus zorgvuldig worden overwogen, rekening houdend met de huidige situatie van de woning, de aansluiting en de verwachtingen inzake energiekosten.

Hybride systemen bieden een realistische oplossing voor woningeigenaren die niet volledig willen afhankelijk zijn van een warmtepomp, terwijl aardwarmtepompen een betere optie zijn voor consistente prestaties in koude winters. De keuze hangt dus af van de individuele situatie, de bereidheid tot investeren en de verwachtingen rondom energievoorziening in de toekomst.