Historisch prijsverloop en ontwikkeling van warmtepompen in Nederland

Published by Redactie on september 30, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

Het gebruik van warmtepompen in Nederland is in de afgelopen jaren sterk toegenomen, aangezwengeld door beleid en subsidies gericht op energietransitie en duurzaamheid. In dit artikel wordt ingegaan op het historisch prijsverloop van stadswarmte en kookgas, en op de snelle groei van het aantal warmtepompen in Nederland. De data die gebruikt worden, zijn afkomstig uit analyses van tariefstellingen en kostengroei van stadswarmte, evenals CBS-statistieken over het aantal warmtepompen in Nederland. De focus ligt op de economische aspecten van energiegebruik en de financiële impact op huishoudens die gekoppeld zijn aan stadswarmtenetwerken of kookgas.

Het artikel biedt een overzicht van de kostenontwikkeling van stadswarmte in de periode 2002 tot 2014, met een nadruk op het groeiende vastrecht. Verder wordt een korte analyserende kijk genomen naar de groei van warmtepompen in Nederland, met een recordaantal in 2023. Het doel is om inzicht te geven in de economische dynamiek van energiegebruik en de financiële belastingen die huishoudens hiermee te maken hebben, evenals het snelle verschuiven van energiebronnen in de richting van duurzame oplossingen.

De kostenontwikkeling van stadswarmte in Nederland

Invoering van de Warmtewet en impact op tarieven

In Nederland is de invoering van de Warmtewet op 1 januari 2014 een belangrijke mijlpaal geweest in het energiebeleid. De wet was bedoeld om consumenten die zijn aangesloten op stadswarmtenetwerken te beschermen tegen onredelijke tarieven en tariefstijgingen. Toch blijkt uit de beschikbare data dat de kosten voor stadswarmte sinds die tijd aanzienlijk zijn gestegen.

In de periode tussen 2002 en 2014 is het tarief voor stadswarmte fors gestegen. In de eerste jaarhelft van 2002 betaalden huishoudens ruim onder de 193 euro per jaar aan vastrecht voor stadswarmte, inclusief BTW. Tien jaar later, in de eerste jaarhelft van 2014, is dit bedrag gegroeid tot 440 euro. De gemiddelde jaarlijkse stijging in die periode, gemeten met de CAGR-methode, bedroeg 6,97% excl. BTW en 7,12% incl. BTW. Dit is een aanzienlijk verschil ten opzichte van de stijging van de all-in kWh-prijs, die gemiddeld 2,58% bedroeg.

De rol van vastrechten in de kostenstructuur

Een belangrijk aspect van de kostenstijging is de toename van de vastrechten. In 2002 lag het aandeel van het vastrecht in de totale kosten op ongeveer 21,9%. In 2014 was dit stijgen tot 34,3%. Dit betekent dat huishoudens die zuinig energie gebruiken – zoals huishoudens met een verbruik van 9 GJ/jaar – relatief meer last hebben van deze stijging. Hun totale jaarkosten zijn gestegen van 880 euro in 2002 tot 1.281 euro in 2014, wat overeenkomt met een gemiddelde jaarlijkse stijging van 3,17% (CAGR).

Voor huishoudens met hoger verbruik, zoals 50 GJ/jaar, is de stijging iets lager (CAGR van 2,82%), en voor huishoudens met verbruik van 125 GJ/jaar zelfs nog lager, namelijk 2,21%. Dit duidt op een patroon waarbij de zuinigste huishoudens het meest worden belast door de stijging van de vastrechten.

Invloed van de inflatie en marktontwikkelingen

De stijging van de kosten voor stadswarmte is ook vergeleken met de algemene inflatie. Terwijl de inflatie in de periode 2002–2014 aanzienlijk lager was dan de stijging van de stadswarmtekosten, is het vooral de stijging van de vastrechten die opvalt. De invoering van de Warmtewet had volgens de analyses uit de bronnen niet tot de verwachte besparing geleid. Sterker nog, de kosten zijn verder gegroeid, met name in de tweede jaarhelft van 2013 en verder in 2014.

Een van de redenen voor de stijging is de complexiteit van de kostenstructuur. Huishoudens die zowel op stadswarmte als op kookgas zijn aangesloten, zoals in sommige wijkprojecten in Leiden, worden geconfronteerd met meerdere vastrechtposten. In zo’n geval kunnen de kosten van het gasnetwerk alleen al oplopen tot vier vastrechtbedragen per maand. Daarnaast wordt er een vastrecht voor de levering door de gasleverancier gerekend, wat in 2014 op een bedrag van 3,75 euro per maand uitkwam, inclusief BTW.

Vastrechten en het gebruik van kookgas

In sommige wijkprojecten, zoals de Stevenshof in Leiden, zijn huishoudens zowel aangesloten op stadswarmte als op een kookgasnet. Hoewel kookgas op zich efficiënter is dan stadswarmte, leidt de aansluiting op het gasnetwerk tot extra vastrechten. Deze vastrechten zijn onder meer:

Periodieke aansluitvergoeding: ca. 1,88 euro per maand
Vastrecht transport: ca. 1,81 euro per maand
Capaciteitsvergoeding transport: ca. 4,23 euro per maand (voor G6 tot 500 Nm³)
Meetdienst jaaropname: ca. 2,04 euro per maand

Daarnaast moet ook het vastrecht levering door de leverancier worden betaald, zoals Vattenfall of NUON. Deze bedragen in 2014 gemiddeld 3,75 euro per maand. In totaal leidt dit tot een maandelijkse vastrechtlast van ruim 13 euro, exclusief eventuele variabele kosten. Voor een huishouden dat weinig gas verbruikt, zoals bijvoorbeeld enkel koken, is het verbruik vaak zo laag dat de kosten vooral uit vastrechten bestaan.

Alternatieven en mogelijke oplossingen

Een mogelijke oplossing voor huishoudens die met hoge vastrechten te maken hebben, is het afsluiten van de kookgasaansluiting. Hierdoor valt het vastrecht voor het gasnetwerk weg. Echter, dit brengt ook het risico met zich mee dat bepaalde compensatieposten, zoals van Vattenfall of NUON, verdwijnen. Hierdoor blijft het huishouden alleen met de stadswarmtekosten, die mogelijk nog steeds hoger liggen dan de combinatie van stadswarmte en kookgas.

In een hypothetische analyse is getoond dat het afsluiten van de kookgasaansluiting mogelijk een lichtere financiële last kan opleveren, maar dat het effect beperkt is. De kosten van stadswarmte blijven in elk geval hoog, met name door het groeiende aandeel van de vastrechten.

De snelle groei van warmtepompen in Nederland

Recordaantallen in 2023

In 2023 is het aantal warmtepompen in Nederland opnieuw gestegen tot ruim 2,3 miljoen, volgens CBS-gegevens. Dit is het gevolg van een recordaantal installaties in het afgelopen jaar, namelijk 465.448 nieuwe warmtepompen. De toename van het aantal warmtepompen is een gevolg van beleid, subsidies en het stijgende belang van duurzame energiebronnen.

Hoewel er elk jaar ook warmtepompen uit gebruik worden genomen, is het aantal huishoudens dat warmtepompen inzet, aanzienlijk groter geworden. In 2023 zijn bij woningen 6.394 warmtepompen uit gebruik genomen, en bij utiliteitsgebouwen, kassen en stallen 961. In vergelijking met 10 jaar eerder, toen jaarlijks nog maar zo’n 1.000 warmtepompen uit gebruik werden genomen, is het aantal fors toegenomen. Dit wijst op een snelle transitie naar warmtepompen als alternatief voor gasgebruik.

Groei van het aantal warmtepompen

De groei van het aantal warmtepompen is te verklaren door de overgang van gasgebruik naar duurzame oplossingen. Warmtepompen zijn energiezuinig en kunnen het gebruik van fossiele brandstoffen verminderen. Bovendien zijn er subsidies beschikbaar voor huishoudens die kiezen voor een warmtepomp in plaats van een gasgestookte verwarmingsinstallatie.

De overgang van gas naar warmtepompen is in volle gang, vooral in steden en gebieden waar er sprake is van stadsvernieuwing of energiebeleid gericht op duurzaamheid. Warmtepompen worden vaak geïnstalleerd in nieuwbouwprojecten of tijdens renovaties van bestaande woningen. In combinatie met zonnepanelen of een duurzame warmtebron kan een warmtepomp een volledig duurzame oplossing bieden.

Conclusie

De kostenontwikkeling van stadswarmte in Nederland heeft in de periode 2002 tot 2014 geleid tot aanzienlijke stijgingen, vooral in de vastrechten. Hoewel de invoering van de Warmtewet bedoeld was om consumenten te beschermen tegen onredelijke tarieven, is het tegendeel gebeurd. De stijging van de vastrechten heeft vooral zuinige huishoudens hard getroffen, aangezien hun verbruik lager is en het aandeel van de vastrechten in de totale kosten groter is.

In parallel daarmee is er een snelle groei van het aantal warmtepompen in Nederland. In 2023 is het aantal warmtepompen opnieuw gestegen tot ruim 2,3 miljoen. Dit is het gevolg van beleid en subsidies die gericht zijn op energietransitie en duurzaamheid. Warmtepompen worden steeds vaker gekozen als alternatief voor gas, en dit heeft geleid tot een afname van het aantal huishoudens dat afhankelijk is van gasnetwerken.

De ontwikkelingen rondom stadswarmte en warmtepompen laten zien dat de energiemarkt in Nederland onderhevig is aan grote veranderingen. Voor huishoudens die aangesloten zijn op stadswarmtenetwerken is het belangrijk om de kostenontwikkelingen nauwkeurig te volgen en te overwegen of een alternatief, zoals een warmtepomp, een betere oplossing kan zijn. Voor huishoudens die overwegen om te overstappen naar duurzame oplossingen zijn subsidies en beleidsmaatregelen een belangrijk aspect om in overweging te nemen.