Invloed van de radiatorcapaciteit op de COP van een warmtepomp: een diepgaand overzicht

Published by Redactie on september 30, 2025 | Category warmtepomp

Een warmtepomp is een technologie die steeds vaker wordt ingezet bij de verduurzaming van woningen en gebouwen. Het rendement van een warmtepomp wordt vaak uitgedrukt in de Coefficient of Performance (COP), een maat voor het energieverbruik in verhouding tot de afgegeven warmte. Een hoge COP betekent een efficiënter systeem. De COP van een warmtepomp is niet alleen afhankelijk van de kwaliteit van de technologie zelf, maar ook van de bouwconstructie en het afgiftesysteem, zoals het type en de capaciteit van de radiatoren.

In dit artikel wordt de invloed van de radiatorcapaciteit op de COP van een warmtepomp nader onderzocht aan de hand van concrete gegevens uit de bouwsector en energietransitieprojecten. Het artikel richt zich op zowel technische aspecten als praktische toepassingen, met een focus op hoe veranderingen in radiatorcapaciteit en isolatiegraad de energieopbrengst van een warmtepomp beïnvloeden. Daarnaast wordt ingegaan op de rol van hybride systemen en eventuele kanttekeningen.

Inleiding: warmtepompen en hun energie-efficiëntie

Een warmtepomp gebruikt een relatief kleine hoeveelheid elektriciteit om warmte op te wekken uit de omgeving – de lucht, de grond of het water. De COP geeft aan hoeveel warmte er wordt opgewekt per eenheid energie-inzet. Bijvoorbeeld: een COP van 4 betekent dat er 4 eenheden warmte worden afgegeven voor elke 1 eenheid elektriciteit die wordt verbruikt.

De COP hangt af van verschillende factoren, zoals:

Externe temperatuur (luchttemperatuur buiten)
Isolatiegraad van de woning
Radiatorcapaciteit en afgiftesysteem
Type warmtepomp (lucht-water, grond-water, etc.)
Regeltechniek en gebruikersgedrag

In de praktijk is de COP van een warmtepomp vaak hoger in de zomer dan in de winter, doordat de externe temperatuur lager is. Om dit te compenseren, worden vaak hybride warmtepompen (HWP) ingezet, die op koudere dagen een traditionele cv-ketel gebruiken om de benodigde warmte te leveren.

In dit artikel wordt uitgebreid ingegaan op hoe de radiatorcapaciteit invloed heeft op de COP en hoe bouweigeneurs deze factoren in overweging kunnen nemen bij de keuze voor een warmtepompinstallatie.

Invloed van de radiatorcapaciteit op de COP

Een warmtepomp verhit het water in een verwarmingssysteem tot een bepaalde temperatuur, meestal tussen de 30 en 55°C. De radiatorcapaciteit bepaalt hoeveel warmte die kan worden afgegeven aan de woning. Als de radiatoren niet voldoende warmte kunnen uitstralen, moet de warmtepomp een hogere watertemperatuur leveren om de gewenste kamerwarmte te bereiken. Dit heeft een negatief effect op de COP, omdat een hogere watertemperatuur betekent dat de warmtepomp harder moet werken, waardoor het energieverbruik toeneemt.

1. Radiatoren en het afgiftesysteem

In de SOURCE DATA wordt verwezen naar een methode om te testen of een warmtepomp voldoende warmte kan leveren. Dit gebeurt via een zogenaamde 50-graden test. Hierbij wordt de klokthermostaat ingesteld op een vaste temperatuur – bijvoorbeeld 19°C continu en 17,5°C ’s nachts – en wordt de cv-ketel op een maximale watertemperatuur van 50°C ingesteld. Dit simuleert de werking van een warmtepomp. Als het systeem op deze manier niet voldoende warmte kan leveren, duidt dat op een tekort aan radiatorcapaciteit of isolatie.

Een voldoende radiatorcapaciteit houdt in dat de radiatoren voldoende oppervlak en vermogen hebben om de benodigde warmte uit te stralen. Dit is afhankelijk van het type radiator, de grootte en de installatie. In nieuwbouw wordt vaak gebruikgemaakt van vloerverwarming, die een groter oppervlak biedt en dus een lagere watertemperatuur nodig heeft om voldoende warmte af te geven. In oude woningen is dit vaak niet mogelijk, waardoor een hoge watertemperatuur noodzakelijk is.

2. Isolatie en COP

Nebij het afgiftesysteem speelt ook de isolatiegraad van de woning een rol in de COP van een warmtepomp. Een goed geïsoleerde woning verliest minder warmte aan de omgeving, waardoor minder warmte hoeft te worden opgewekt. Dit heeft een positief effect op de COP.

In de SOURCE DATA wordt verwezen naar een basis-isolatiepakket, dat onder andere spouwmuurisolatie, vloer- of dakisolatie en isolerend glas bevat. Een aanvullend pakket omvat warmte-terugwinnende ventilatie en extra radiatorcapaciteit. Volgens de projectleider Fortuijn moet de isolatiewaarde van de woning minimaal een C of beter zijn.

Een woning met een hoge isolatiewaarde heeft een lage warmtebehoefte, wat betekent dat de warmtepomp minder vaak hoeft te werken en een hogere COP kan behalen. Daarnaast is een goed geïsoleerde woning vaak geschikt voor een LT- of ZLT-warmtenet, waarbij de warmtepomp de waterverwarming verder opwekt tot 55°C. In oude woningen is dit vaak niet mogelijk, waardoor een LT- of HT-warmtenet (met een externe bron) beter past.

3. Hybride warmtepompen en de invloed van radiatorcapaciteit

Een hybride warmtepomp (HWP) combineert een warmtepomp met een traditionele cv-ketel. In de meeste gevallen is dit een gas-aangedreven ketel, die op koudere dagen bijdraagt aan het verwarmen van de woning. Deze oplossing is vaak interessant voor woningen die niet volledig geïsoleerd zijn of waarvan de radiatorcapaciteit beperkt is.

In de SOURCE DATA wordt verwezen naar een aantal voorwaarden die moeten worden nageleefd om te bepalen of een HWP de juiste keuze is. Eén van deze voorwaarden is of de radiatorcapaciteit voldoet aan de verwarmingsbehoefte. Als dit niet het geval is, kan het nut van een HWP worden geminimaliseerd, omdat de cv-ketel op veel dagen de warmte moet leveren.

Een HWP kan echter nuttig zijn in situaties waarbij de radiatorcapaciteit gedeeltelijk voldoet, maar waarin het systeem op koudere dagen toch aanvullende warmte nodig heeft. In dergelijke gevallen springt de cv-ketel bij, wat het risico op onderverwarming vermindert.

Invloed van de radiatorcapaciteit op het energiegebruik en CO2-uitstoot

De COP van een warmtepomp beïnvloedt niet alleen het energieverbruik, maar ook de CO2-uitstoot, vooral als de elektriciteit uit duurzame bronnen komt. Een hogere COP betekent dat minder elektriciteit nodig is om een bepaalde hoeveelheid warmte te leveren, wat resulteert in een lagere CO2-uitstoot.

In de SOURCE DATA wordt opgemerkt dat een warmtepomp een milieuvoordeel biedt ten opzichte van een HR-ketel op gas, zolang de COP boven 180% ligt (COP = 1,8). Dit is vaak het geval, zeker als minder milieubelastende koelvloeistoffen worden gebruikt. Echter, als de radiatorcapaciteit onvoldoende is, moet de warmtepomp harder werken, wat kan leiden tot een lagere COP en dus een hogere CO2-uitstoot.

Een ander alternatief dat in de SOURCE DATA wordt genoemd, is de gebruik van een pelletkachel. Dit type verwarming heeft een lager rendement dan een warmtepomp, maar biedt wel een betere COP in de winter. Het nadeil is dat pelletkachels fijnstof uitstoten en in sommige gemeenten onder stookbeperkingen vallen. Een pelletkachel kan daarom een tijdelijke oplossing zijn, maar is in de langere termijn minder duurzaam dan een warmtepomp met voldoende radiatorcapaciteit.

Praktische stappen bij de keuze voor een warmtepomp

Als bouweigenaar of woningeigenaar wil je graag een warmtepomp installeren die efficiënt werkt en voldoende warmte levert. Daarbij is het belangrijk om rekening te houden met de radiatorcapaciteit en de isolatiegraad van de woning. Hieronder worden enkele praktische stappen beschreven die je kunt volgen:

Controleer de radiatorcapaciteit: Stel een klokthermostaat in op een vaste temperatuur (bijvoorbeeld 19°C continu en 17,5°C ’s nachts) en zet de cv-ketel op een maximale watertemperatuur van 50°C. Als je de gewenste kamerwarmte niet kunt bereiken, is de radiatorcapaciteit onvoldoende.
Controleer de isolatiegraad: Zorg dat de woning minimaal een isolatiewaarde C of beter heeft. Dit betekent dat spouwmuurisolatie, vloer- of dakisolatie en isolerend glas aanwezig zijn.
Beoordeel het afgiftesysteem: In nieuwbouw is vloerverwarming vaak een betere keuze dan radiatoren, omdat het lager op temperatuur werkt. In oude woningen is dit vaak niet mogelijk.
Evalueer de mogelijkheid van een hybride warmtepomp: Als de radiatorcapaciteit en isolatiegraad niet voldoen, kan een HWP een betere oplossing zijn. Controleer of het systeem voldoende warmte kan leveren in de koude maanden.
Controleer de ruimte voor de installatie: Zorg dat er voldoende ruimte is voor de installatie van de warmtepomp en dat er geen geluidsoverlast is.

1. De 50-graden test

De 50-graden test is een praktische methode om te testen of een warmtepomp voldoende warmte kan leveren. Hierbij wordt de cv-ketel op een maximale watertemperatuur van 50°C ingesteld en wordt de klokthermostaat ingesteld op een vaste temperatuur. Als het systeem op deze manier niet voldoende warmte kan leveren, duidt dat op een tekort aan radiatorcapaciteit of isolatie.

Deze test is vooral nuttig in oude woningen, waarbij het afgiftesysteem vaak minder efficiënt is. In dergelijke gevallen kan het nodig zijn om de radiatorcapaciteit te verbeteren of om over te stappen naar een hybride warmtepomp.

2. Isolatie en afgiftesysteem

Als de radiatorcapaciteit en isolatiegraad voldoen, is het mogelijk om een warmtepomp met een hoge COP te installeren. Echter, als de radiatorcapaciteit beperkt is, kan het nodig zijn om extra radiatoren te plaatsen of de bestaande radiatoren te vervangen. Dit kan een aanzienlijke investering zijn, maar het heeft een positief effect op de COP en het energieverbruik.

In de SOURCE DATA wordt verwezen naar een methode om te bepalen of het afgiftesysteem voldoet. Als het systeem niet voldoet, is het noodzakelijk om de radiatorcapaciteit te verbeteren of om een hybride warmtepomp te overwegen.

3. Regeltechniek en gebruikersgedrag

Naast de radiatorcapaciteit en isolatiegraad speelt ook de regeltechniek en het gebruikersgedrag een rol in de COP van een warmtepomp. Een warmtepomp werkt efficiënter als het systeem goed geregeld is en als de gebruiker een vaste temperatuur aanhoudt. Echter, niet iedereen is voorstander van een vaste temperatuur in de woning.

In de SOURCE DATA wordt verwezen naar een oplossing waarbij de woonkamer en badkamer worden verwarmd, terwijl de slaapkamer en studeerkamer op een lagere temperatuur worden gehouden. Dit kan een alternatief zijn voor een vaste temperatuur in de hele woning en kan ook helpen om de COP te verhogen.

Kanttekeningen en beperkingen

De informatie in de SOURCE DATA biedt een duidelijk overzicht van de invloed van de radiatorcapaciteit op de COP van een warmtepomp. Echter, zijn er ook enkele kanttekeningen en beperkingen die moeten worden genoemd:

Beperkte informatie over de exacte COP-waarden: De SOURCE DATA bevat geen uitgebreide informatie over de exacte COP-waarden van verschillende warmtepompen of afgiftesystemen. Dit maakt het moeilijk om een directe vergelijking te maken tussen verschillende oplossingen.
Weinig data over specifieke projecten: De SOURCE DATA verwijst naar een aantal projecten, zoals een warmtenet in ’s Hertogenbosch, maar bevat geen gedetailleerde informatie over de COP of de radiatorcapaciteit in deze projecten.
Onduidelijkheid over de invloed van geluidsoverlast en ruimtegebruik: In de SOURCE DATA wordt verwezen naar de invloed van geluidsoverlast en ruimtegebruik op de keuze voor een warmtepomp, maar het is niet duidelijk hoe deze factoren precies worden beoordeeld.

Hoewel deze kanttekeningen de betrouwbaarheid van de informatie beïnvloeden, biedt de SOURCE DATA toch een waardevolle basis voor het begrijpen van de invloed van de radiatorcapaciteit op de COP van een warmtepomp.

Conclusie

De radiatorcapaciteit speelt een belangrijke rol in de COP van een warmtepomp. Een voldoende radiatorcapaciteit zorgt ervoor dat de warmtepomp efficiënter werkt en een hogere COP kan behalen. In combinatie met een goede isolatiegraad en een geschikt afgiftesysteem kan een warmtepomp een duurzame en kostenefficiënte oplossing zijn voor de verwarming van een woning.

Echter, in oude woningen of woningen met een beperkte radiatorcapaciteit kan het nodig zijn om over te stappen naar een hybride warmtepomp of om de radiatorcapaciteit en isolatiegraad te verbeteren. De 50-graden test is een nuttige methode om te bepalen of het afgiftesysteem voldoet aan de verwarmingsbehoefte van de woning.

Samenvattend is de radiatorcapaciteit een essentieel onderdeel van de energie-efficiëntie van een warmtepomp. Door rekening te houden met deze factor en eventueel maatregelen te nemen, kunnen bouweigenaren ervoor zorgen dat hun warmtepomp zo efficiënt mogelijk werkt en bijdraagt aan een duurzame toekomst.