Keuzevrijheid in duurzaam verwarmen: warmtepompen in de Nederlandse woningmarkt

Inleiding

De keuzevrijheid bij duurzame verwarming in Nederland heeft recentelijk een belangrijke wending gekregen. De nieuwe Nederlandse regering heeft besloten om de verplichting vanaf 2026 te schrappen dat huishoudens bij de vervanging van hun cv-ketel over moeten stappen op een hybride warmtepomp. Dit besluit, genomen binnen het kader van het hoofdlijnenakkoord van de nieuwe coalitie, betekent dat eigenaren nu meer vrije hand hebben bij de keuze van hun verwarmingssysteem. Toch blijft een warmtepomp – zowel hybride als volledig elektrisch – een sterke optie voor energiebesparing en een lagere CO2-uitstoot.

In dit artikel zullen we de veranderingen en gevolgen van deze beslissing bespreken, de technische en milieuaspecten van warmtepompen toelichten, en uitleggen hoe de keuzevrijheid beïnvloedt op de toekomstige energietransitie in Nederland. We zullen ook de diverse typen warmtepompen en hun geschiktheid voor verschillende situaties uiteenzetten, rekening houdend met factoren zoals isolatiegraad, grondgesteldheid en geluidseisen.

De verplichting vanaf 2026 schrappen

In 2022 kondigde toenmalig minister Hugo de Jonge aan dat alle huishoudens vanaf 2026 verplicht zouden worden om bij vervanging van hun cv-ketel over te stappen op minimaal een hybride warmtepomp. Deze maatregel was bedoeld om de energietransitie in Nederland te versnellen en de markt voor warmtepompen te stimuleren. Door de verplichting werd er een duidelijke richting uitgestippeld voor de toekomstige verwarmingssystemen van de woningbouw.

De nieuwe regering, samengesteld uit PVV, NSC, VVD en BBB, heeft dit beleid nu herzien. In plaats van verplichtingen wil de coalitie kiezen voor een aanpak die meer ruimte biedt voor individuele keuzes en tegelijkertijd duurzaamheid stimuleert. Volgens een woordvoerder van de VVD wil men mensen niet dwingen tot grote investeringen. "We willen mensen niet dwingen tot grote investeringen," aldus de woordvoerder. "In plaats daarvan kiezen we voor een aanpak die keuzevrijheid centraal stelt en tegelijkertijd duurzaamheid stimuleert."

Dit betekent dat vanaf 2026 huishoudens zelf kunnen kiezen of ze bij vervanging kiezen voor een traditionele cv-ketel, een hybride warmtepomp of een volledig elektrische warmtepomp. De regering hoopt dat deze aanpak leidt tot een natuurlijke groei van de markt voor duurzame verwarming, zonder dat er een juridische verplichting nodig is.

De beslissing om de verplichting te schrappen heeft zowel voor- als nadelen. Aan de ene kant biedt het meer flexibiliteit en vermijdt het eventuele wettelijke complicaties of technische uitdagingen. Aan de andere kant kan het leiden tot vertraging in de overgang naar duurzame verwarmingsopties, wat de klimaatdoelen voor 2030 en 2050 in gevaar kan brengen.

Warmtepompen en klimaatimpact

Een warmtepomp is een energie-efficiënt systeem dat warmte uit de lucht, bodem of grondwater haalt en deze gebruikt om een woning te verwarmen. De klimaatimpact van een warmtepomp hangt af van verschillende factoren, waaronder het type koudemiddel dat wordt gebruikt, de energiebron waarop de warmtepomp draait, en de efficiëntie van het systeem.

Een belangrijke factor is het koudemiddel. Traditionele warmtepompen gebruiken vaak fluorkoolwaterstoffen (F-gassen), zoals R410A of R134a, die een sterk broeikaseffect hebben. Deze stoffen kunnen bij lekken of onjuiste afvoer grote schade aanrichten aan de klimaatdoelen. Nieuwere warmtepompen gebruiken echter steeds vaker natuurlijke koudemiddelen, zoals propaan, isobutaan, CO2 of ammoniak. Deze stoffen hebben een veel lager broeikaseffect en zijn dus een klimaatvriendelijker keuze.

Daarnaast speelt de duurzaamheid van de elektriciteit een rol. Als de warmtepomp draait op groene stroom – afkomstig uit duurzame bronnen zoals wind- of zonnepanelen – is de klimaatwinst nog groter. In dat geval produceert de warmtepomp vrijwel geen CO2-uitstoot tijdens het gebruik.

Ook de efficiëntie van de warmtepomp is belangrijk. Warmtepompen werken meestal met een COP (Coefficient of Performance) van 3 of hoger. Dit betekent dat voor elke 1 kWh elektriciteit er 3 kWh warmte wordt geproduceerd. Hoe hoger de COP, hoe efficiënter de warmtepomp en hoe lager de energiekosten.

Typen warmtepompen en geschiktheid

Er zijn verschillende typen warmtepompen, elk met hun eigen voordelen en beperkingen. De keuze van het juiste type hangt af van factoren zoals de beschikbare ruimte, de isolatiegraad van de woning, de grondgesteldheid en eventuele geluidseisen.

1. Lucht-water warmtepomp

De lucht-water warmtepomp haalt warmte uit de lucht en levert deze via een warmtewisselaar aan de verwarmingsinstallatie. Deze warmtepomp is geschikt voor vrijwel alle woningen, zolang er voldoende ruimte is voor de buitenunit. Ze is relatief eenvoudig te installeren, maar heeft wel een buitenunit die geluid kan veroorzaken. De efficiëntie van deze warmtepomp hangt sterk af van de buitentemperatuur; bij lage temperaturen kan de COP dalen.

2. Bodem-water warmtepomp

De bodem-water warmtepomp haalt warmte uit de bodem via grondstaven of grondloop. Deze warmtepomp is meestal efficiënter dan de lucht-water variant, omdat de bodem temperatuur relatief stabiel is. Ze is echter durender en vereist aardwerken, wat niet altijd mogelijk is in bebouwde kom. Ook is deze warmtepomp niet geschikt voor woningen met een zwakke grondgesteldheid of waar aardwerken niet verlaatbaar zijn.

3. Monobloc warmtepomp

De monobloc warmtepomp combineert de buiten- en binnenunit in één geheel, wat de installatie eenvoudiger maakt. Deze warmtepomp is geschikt voor woningen met ruimte op de oprit of in een tuin. De monobloc is minder geschikt voor woningen met hoge isolatiegraad, omdat de warmteproductie beperkt is.

4. Hybride warmtepomp

De hybride warmtepomp combineert een warmtepomp met een traditionele cv-ketel. Deze oplossing is geschikt voor woningen waarbij de warmtepomp alleen op hogere temperaturen niet voldoende warmte kan leveren. De cv-ketel zorgt dan voor extra warmte bij lage buitentemperaturen. Deze oplossing is populair bij woningen met hoge warmtebehoeften of slechte isolatie.

Keuzevrijheid en subsidies

Ondanks het schrappen van de verplichting blijven warmtepompen een aantrekkelijke optie, vooral gezien de beschikbare subsidies en de groeiende markt. De overheid biedt subsidies aan voor het aanbesteden van duurzame verwarmingssystemen, zoals warmtepompen en aansluiting op warmtenetten. Deze subsidies kunnen het aanschafkostenverloop significant verlagen en de terugverdientijd van een investering in een warmtepomp verkorten.

Het is belangrijk om bij het kiezen van een warmtepomp te rekening houden met de subsidievoorwaarden. Niet alle subsidies zijn toepasbaar op elk type warmtepomp of in elke situatie. Het is daarom verstandig om te overleggen met een onafhankelijke adviseur of installateur die ervaring heeft met subsidies en financiële voorwaarden.

Geluidsnormen en geluidsoverlast

Een van de bekendere nadeelen van een warmtepomp is geluidsoverlast, vooral bij de buitenunit van lucht-water warmtepompen. Hoewel de meeste warmtepompbezitters geen problemen ervaren, is het belangrijk om rekening te houden met de geluidsnormen en eventuele buitengeluiden.

De wettelijke norm voor geluid van een warmtepomp op de grens met buren is 45 dB overdag en 40 dB ’s nachts. Dit is vergelijkbaar met zacht gefluister in een stille kamer. De afstand tot de buuren maakt in dit opzicht weinig uit, zolang het geluid op de grens onder deze norm blijft.

Om geluidsoverlast te voorkomen is het verstandig om de buitenunit op een afstand van minimaal 1,5 meter van de woning en 3 meter van de buurgrens te plaatsen. Ook is het verstandig om warmtepompen te kiezen die ontworpen zijn voor laag geluidsniveau. Sommige modellen, zoals monoblock warmtepompen, produceren weinig tot geen geluid.

Conclusie

De keuzevrijheid die nu is ingevoerd betreffende warmtepompen biedt huishoudens meer flexibiliteit bij het kiezen van hun verwarmingssysteem. Ondanks het schrappen van de verplichting vanaf 2026 blijven warmtepompen een sterke optie voor duurzaam verwarmen, met een aantrekkelijke COP, lage energiekosten en beschikbare subsidies. De keuze van het juiste type warmtepomp hangt af van factoren zoals isolatiegraad, beschikbare ruimte, grondgesteldheid en geluidseisen.

Ondanks de groeiende populariteit van warmtepompen is het belangrijk om te beseffen dat de energietransitie in Nederland ook afhankelijk is van andere maatregelen, zoals verbetering van de isolatie van woningen, toepassing van duurzame stroom en het uitbreiden van warmtenetten. De keuzevrijheid die nu is ingevoerd kan een stimulans zijn voor de markt, maar het is aan de individuele huishoudens om de juiste keuze te maken voor hun situatie.

Bronnen

1. Nieuwe regering schrapt verplichting voor warmtepomp in 2026 – wat betekent dit voor Nederland?
2. Duurzaam verwarmen met een warmtepomp
3. Duurzaam verwarmen met een warmtepomp in Limburg
4. Technische Unie – Warmtepompen
5. Eindhoven Druurzaam – Warmtepomp, de norm vanaf 2026