Grondgebonden warmtepompen voor individuele woningen: Toepassing, voordelen en praktische aandachtspunten

Published by Redactie on september 30, 2025 | Category warmtepomp

In de huidige context van duurzame energievoorziening en het verlagen van het CO₂-voetafdruk van gebouwen, stijgt het gebruik van warmtepompen als alternatief voor traditionele verwarmingssystemen. Grondgebonden warmtepompen (GTW) zijn vanwege hun efficiëntie en milieuvriendelijkheid steeds vaker inzetbaar bij individuele woningen, zoals vrijstaande huizen, dubbele woningen of appartementen in nieuwbouwprojecten. Dit artikel bevat een gedetailleerde uitleg over de toepassing van kleine individuele grondgebonden warmtepompen, hun voordelen, uitdagingen, en relevante praktische aandachtspunten voor bouwers, renovateurs en bewoners.

Inleiding

De transitie naar duurzame energie is in volle gang, en grondgebonden warmtepompen zijn daarin een centrale technologie. Ze werken door warmte uit de bodem te halen, die vervolgens gebruikt wordt voor verwarming en warm water. Deze technologie is geschikt voor individuele woningen, maar vereist wel een zorgvuldige planning en uitvoering. De bronnen die ter beschikking staan, tonen aan dat het gebruik van grondgebonden warmtepompen technisch haalbaar is, maar dat juridische, technische en economische aspecten wel een rol spelen bij de implementatie.

Wat is een grondgebonden warmtepomp?

Een grondgebonden warmtepomp is een systeem dat warmte uit de bodem opwekt via een warmtewisselaar, doorgaans een boring of een horizontale buisgracht. Deze warmte wordt daarna door een warmtepomp omgezet in een hogere temperatuur, die gebruikt kan worden voor het verwarmen van een woning of het opwekken van warm water. De bodem fungeert hierbij als een stabiele warmtebron met een constante temperatuur, wat resulteert in een hoge seizoensafhankelijkheid en een aanzienlijke energie-efficiëntie.

Toepassing bij individuele woningen

Grondgebonden warmtepompen zijn vooral geschikt voor woningen met een goed geïsoleerd bouwvolume, zoals nieuwbouwprojecten of herstelde woningen met een hoog energieprestatieniveau. In de praktijk wordt vaak gekozen voor individuele GTW’s per woning, maar er zijn ook gevallen waarin een gedeelde bodembron wordt gecombineerd met meerdere warmtepompen, zoals in een mini-warmtenet. Deze oplossing is vooral technisch haalbaar bij nieuwbouwprojecten met vergelijkbare bouwkenmerken en verbruiksprofielen.

Voordelen van grondgebonden warmtepompen

Grondgebonden warmtepompen bieden meerdere voordelen in vergelijking met traditionele verwarmingssystemen:

Hoge energie-efficiëntie: Omdat de bodem een stabiele warmtebron is, kunnen GTW’s een hoge COP (Coefficient of Performance) behalen, wat betekent dat ze relatief weinig elektriciteit nodig hebben om veel warmte op te wekken.
Duurzaam en milieuvriendelijk: GTW’s gebruiken geen fossiele brandstoffen en produceren geen directe CO₂-uitstoot.
Lage onderhoudskosten: In vergelijking met traditionele verwarmingssystemen is de onderhoudsbehoefte van GTW’s laag, vooral op de lange termijn.
Lange levensduur: De boringen en buisgrachten van een grondgebonden systeem hebben een levensduur van meerdere decennia, waardoor het systeem langdurig rendabel kan zijn.
Geen externe afhankelijkheid van gas: De overgang naar GTW’s draagt bij aan de ontkoppeling van de energievoorziening van gasnetwerken.

Deelgebonden bodem: Mini-warmtenetten

Mini-warmtenetten zijn kleinschalige collectieve warmtenetten die meestal aansluitingen hebben voor 2 tot 12 woningen. Deze oplossing combineert de voordelen van collectieve warmtevoorziening met de flexibiliteit van individuele warmtepompen per woning. In nieuwbouwprojecten met eengezinswoningen of appartementen is het mogelijk om een gedeelde bodembron te realiseren, waarbij meerdere GTW’s via één bodembron warmte halen.

Technische haalbaarheid

Mini-warmtenetten zijn technisch haalbaar, met name bij nieuwbouwprojecten die vergelijkbare bouwkenmerken en verbruiksprofielen hebben. In dergelijke gevallen is het mogelijk om de bodembron efficiënter in te zetten, aangezien het totale warmteverbruik van de woningen in balans is. De boringen kunnen dieper worden gemaakt, waardoor er meer warmteopslag beschikbaar is, terwijl de bovengrondse installatie compact blijft.

Juridische en administratieve aandachtspunten

Wanneer een mini-warmtenet wordt aangelegd, moet rekening worden gehouden met juridische aspecten. De bodembron is vaak in gedeeld eigendom en moet juridisch goed worden geregeld. Boringen en leidingen die op gemeentegrond komen, moeten worden geregistreerd bij het Kadaster. In woningbouwverenigingen of vennootschappen met eigenaars (VvE’s) is het gebruik van een gedeelde bodembron meestal onder te brengen in de splitsingsakte.

Uitdagingen bij bestaande woningen

Bij bestaande woningen, met name oudere woningen die verschillen in isolatie en verbruik, is het gebruik van een mini-warmtenet lastiger. Verschillen in isolatiegraad en energiegebruik maken het moeilijker om een standaardoplossing toe te passen. In dergelijke gevallen is het vaak beter om per woning een individueel GTW-systeem in te zetten, zodat de energiebehoefte van elke woning op maat kan worden ingevuld.

Uitvoeringsfasen van een grondgebonden warmtepompsysteem

Het ontwerpen en realiseren van een grondgebonden warmtepompsysteem voor een individuele woning of een mini-warmtenet verloopt in verschillende fasen. Deze fasen zijn belangrijk om zowel de technische als juridische aspecten correct te beheren.

Programmafase

In deze fase wordt de energiebehoefte van de woning bepaald. Hierbij wordt rekening gehouden met het isolatie-niveau, het type woning en het verwachtingsverbruik van de bewoners. Op basis van deze gegevens kan worden berekend hoeveel warmtecapaciteit nodig is voor een GTW. De programmafase is essentieel om het systeem goed te dimensioneren.

Ontwerpfase

Tijdens de ontwerpfase wordt het GTW-systeem op papier uitgewerkt. Dit omvat het ontwerp van de bodembron (boring of buisgracht), de warmtepompinstallatie en het afgiftesysteem. Hierbij moet rekening worden gehouden met het aansluitvermogen van de warmtepomp in verhouding tot het totale vermogen van het mini-warmtenet, indien van toepassing.

Uitwerkingsfase

De uitwerkingsfase omvat de detailberekeningen en de voorbereiding van de bouwplannen. In deze fase wordt het GTW-systeem uitgewerkt tot een uitvoerbaar bouwplan. Het is belangrijk om hierbij de technische specificaties van de warmtepomp, het buffer- en boiler-systeem en het aansluitvermogen nauwkeurig te bepalen.

Realisatiefase

In de realisatiefase wordt het GTW-systeem fysiek aangelegd. Dit omvat het boorken van de bodembron, het leggen van de buizen en het monteren van de warmtepompinstallatie. Het is essentieel dat deze fase wordt uitgevoerd door gecertificeerde specialisten, aangezien de correcte uitvoering van het systeem van groot belang is voor de efficiëntie en de levensduur van het systeem.

Beheerfase

Na de realisatie volgt de beheerfase, waarin het GTW-systeem in gebruik wordt genomen en regelmatig gecontroleerd en onderhouden wordt. De bewoners moeten hierbij goed geïnformeerd worden over het systeem, zodat ze het correct kunnen gebruiken en eventuele problemen snel kunnen signaleren.

Kwalificatie en certificering

Om grondgebonden warmtepompsystemen te ontwerpen en uitwerken, is het verplicht om gecertificeerd te zijn volgens BRL 6000-21. Dit is een Nederlandse kwaliteitsnorm voor het ontwerpen en uitvoeren van GTW-systemen. Deze certificering garandeert dat de installateur voldoet aan de huidige kwaliteitsnormen en technische eisen. Opleidingen voor het ontwerpen en uitvoeren van GTW-systemen worden onder andere aangeboden door Wasco, een installatiebedrijf dat geaccrediteerd is door InstallQ.

Kosten en rendement

Hoewel grondgebonden warmtepompen in de beginfase relatief duur zijn, zijn ze op lange termijn vaak rendabel. De investeringskosten zijn afhankelijk van het type woning, de grootte van het systeem en de complexiteit van de bodembron. In nieuwbouwprojecten met een mini-warmtenet kunnen de kosten per woning worden gedeeld, wat de kostendruk per woning vermindert.

Financiële ondersteuning

In Nederland zijn er subsidies en leningen beschikbaar om de overgang naar duurzame energie te faciliteren. De Energiebedrijf Nederland (Eneco), Nuon en andere energiebedrijven bieden vaak financieringsmogelijkheden aan voor GTW-systemen. Daarnaast zijn er programma’s van de overheid, zoals de Nationale Aanpak Energiebesparing (NAE) en het Energieakkoord, die financiële ondersteuning bieden voor duurzame energieprojecten.

Samenwerking met gemeenten en andere partijen

Het ontwikkelen van een mini-warmtenet of het implementeren van GTW’s in een nieuwbouwproject vereist vaak samenwerking met gemeenten, energiebedrijven en bouwbedrijven. Gemeenten kunnen een rol spelen bij het faciliteren van projecten, zoals het aanbieden van technische adviezen of het faciliteren van de juridische regeling van gedeelde bodembronnen. In sommige gevallen kiezen gemeenten ervoor om een warmtenet uit te rollen via een grootschalig project, terwijl in andere gevallen de focus ligt op individuele GTW’s of kleinschalige collectieve oplossingen.

Conclusie

Grondgebonden warmtepompen zijn een efficiënte en duurzame oplossing voor het verwarmen van individuele woningen. Ze zijn technisch haalbaar, met name in nieuwbouwprojecten, en kunnen goed worden ingezet in combinatie met mini-warmtenetten. Het ontwerpen en uitvoeren van GTW-systemen vereist een zorgvuldige aanpak, zowel op het vlak van de energiebehoefte, als van de juridische regelingen en de uitvoering. Het is belangrijk om rekening te houden met het isolatie-niveau van de woning, de verbruiksprofielen van de bewoners en de beschikbaarheid van gedeelde bronnen. Met de juiste planning en uitvoering kunnen GTW’s een belangrijke bijdrage leveren aan de energietransitie en het verlagen van het CO₂-voetafdruk van gebouwen.