Nederland achterop in de verduurzaming: hoe warmtepompen een rol kunnen spelen in de energietransitie

Published by Redactie on oktober 2, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

Het gebruik van warmtepompen staat centraal in de inspanningen om de Nederlandse woningbouwsector duurzamer te maken. In de context van de overgang naar een koolstofarmere economie wordt de warmtepomp gezien als een essentieel instrument voor de verwarming van woningen en gebouwen. Tijdens het Nederlands Warmtepomp Congres, waar experts en professionals jaarlijks bij elkaar komen, worden de uitdagingen en mogelijkheden voor warmtepomptechnologie besproken. In 2018 bijvoorbeeld werd melding gemaakt van de snelle groei in vraag naar warmtepompen, mede veroorzaakt door het verbod op aardgas in nieuwbouw.

Toch zijn er ook kritische kijkers in de sector die wijzen op het feit dat Nederland achterop is in de verduurzaming. Hoogleraar Andy van den Dobbelsteen, die in 2018 hoofdspreker was op het Nederlands Warmtepomp Congres, benadrukte dat er minder wordt geluisterd naar wetenschappelijke kennis dan vroeger. Zijn betoog maakte duidelijk dat er niet alleen technische kansen zijn, maar ook culturele en politieke obstakels op de weg naar een duurzame toekomst.

Deze uitdagingen vatten we in deze artikel aan de hand van feiten en ontwikkelingen uit de afgelopen jaren. We ronden af met een kijk op de huidige stand van zaken, mogelijke oplossingen en de rol die warmtepompen kunnen spelen in de energietransitie van Nederland.

De huidige stand van zaken

Aantal warmtepompen in Nederland

In 2012 werd gemeld dat er ongeveer 60.000 warmtepompen in Nederland draaiden. Volgens Peter Wagener, een expert in energie en duurzame oplossingen, zou dit aantal in 2020 opgelopen kunnen zijn tot 500.000. Dit illustreert de groeiende aandacht voor warmtepompen, maar ook de uitdagingen die er nog zijn om dit doel te bereiken. In 2019 was er nog sprake van een tekort aan installateurs, wat betekent dat de huidige groeisnelheid niet automatisch kan worden aangehouden zonder maatregelen.

Voorbeelden van toepassing

Een opmerkelijk voorbeeld uit de praktijk is het project Schoenmakershoek in Etten-Leur. Hier zijn alle 1500 woningen uitgerust met een warmtepomp met bodemwarmtewisselaar. Dit project betrok negen leveranciers en gaf aan dat het op grote schaal mogelijk is om woningen op duurzame manieren te verwarmen. Tijdens het Najaarscongres van het Nederlands Platform Warmtepompen deelden drie leveranciers hun ervaringen, waarbij de vraag centraal stond: Welke lessen vallen er te trekken uit het project?

Subsidies en beleid

Het kabinet heeft in 2013 aangekondigd dat er 3 miljard euro beschikbaar was voor steun aan duurzame energieproductie in de regeling SDE+. Deze financiering is bedoeld om innovatie en schaalvergroting mogelijk te maken. In 2019 werd gemeld dat er 5.376 subsidieaanvragen voor hernieuwbare energieprojecten zijn ingediend via deze regeling, waarbij ruim 4,8 miljard euro werd aangevraagd. Dit duidt op een grote interesse van zowel particulieren als bedrijven in duurzame oplossingen.

Opleiding en personeelstekort

In 2018 werd een samenwerking aangegaan tussen de bodemenergiebranche, de warmtepompenbranche, de installatiebranche en de overheid om in de komende vijf jaar 6.000 monteurs op te leiden. Deze opleidingen zijn van belang om het huidige personeelstekort in de installatiebranche aan te pakken. Zonder voldoende kwalificaties en personeel is het moeilijk om het hoge aantal warmtepompen dat nodig is in 2020 te realiseren.

Kritiek en uitdagingen

Nederland loopt achteraan in verduurzaming

Hoogleraar Andy van den Dobbelsteen, hoofdspreker op het Nederlands Warmtepomp Congres in 2018, benadrukte dat Nederland op het vlak van verduurzaming achterop loopt. Zijn argument is dat de focus op technische oplossingen niet voldoende is zonder een culturele en politieke overgang. In zijn presentatie benadrukte hij dat er minder wordt geluisterd naar wetenschappelijke kennis dan vroeger. Dit is een belangrijke waarschuwing, omdat technologie alleen niet voldoende is om de doelen van de energietransitie te halen.

Scepticisme over klimaatverandering

Ook tijdens het congres werd gesproken over scepticisme over de opwarming van de aarde. Dit is een uitdaging in de context van de energietransitie, omdat het het belang van duurzame oplossingen zoals warmtepompen ondermijnt. Wetenschappelijke consensus bestaat, maar er is duidelijk een gap tussen wetenschap en beleid, en tussen beleid en praktijk.

Geluidsoverlast

Een praktische uitdaging die tijdens het congres werd besproken, is geluidsoverlast veroorzaakt door warmtepompen. In 2018 werd aangekondigd dat de geluidseisen voor warmtepompinstallaties in het Bouwbesluit zouden worden verankerd. Deze maatregel is bedoeld om geluidsoverlast te beperken, maar leveranciers en installateurs vrezen dat dit leidt tot extra administratieve lasten of beperkingen in de toepassing van warmtepompen.

Technische ontwikkelingen en innovatie

Hybride systemen

Een interessante technische ontwikkeling is de opkomst van hybride warmtepompen, die worden gebruikt in combinatie met zonnepanelen of andere duurzame bronnen. Deze systemen kunnen sneller verduurzaming realiseren, zoals onderzocht door ingenieursbureau DWA in 2017. In nieuwbouwwoningen is het gebruik van warmtepompen in combinatie met zonnepanelen volgens DWA altijd voordeliger dan gasverwarming. Dit maakt het hybride model een aantrekkelijke optie voor zowel woningbouwmaatschappijen als particuliere huiseigenaren.

R32-koudemiddel

In 2018 introduceerde Alklima de eerste warmtepomp in Nederland die gebruikmaakt van R32-koudemiddel. Dit koudemiddel is efficiënter en milieuvriendelijker dan traditionele alternatieven. De introductie van R32 in ‘hybride VRF-systemen’ duidt op technische vooruitgang en innovatie in de sector.

Monitoring en prestatieverbetering

In 2019 startte de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) een grootschalig monitoringstraject om de praktijkprestaties van warmtepompsystemen in woningen te meten. Deze monitoring is van essentieel belang voor het verbeteren van de efficiëntie en het vermijden van mogelijke prestatieproblemen in de praktijk.

De rol van woningcorporaties

Vestia en duurzame renovatie

Woningcorporatie Vestia is een voorbeeld van hoe woningbouwmaatschappijen een rol kunnen spelen in de verduurzaming van de bestaande woningvoorraad. In 2012 werd gemeld dat Vestia zijn focus verschuifte van nieuwbouw naar renovatie. In één van de projecten wilde Vestia de geisers uit woningen verwijderen en de warmtapwaterproductie collectief en duurzaam organiseren. Dit is een praktische toepassing van duurzame technologieën zoals warmtepompen en collectieve warmteproductie.

Toekomstige uitdagingen en kansen

Personeelstekort en opleiding

Hoewel er in 2018 een plan werd aangekondigd om 6.000 monteurs op te leiden, is er nog sprake van een personeelstekort. Deze kwestie kan worden aangepakt door samenwerking tussen de overheid, opleidingsinstituten en de sector. Binnen de sector zelf zijn er initiatieven op gang gekomen om het tekort aan warmtepompen- en zonneenergiemonteurs aan te pakken. Deze maatregelen zijn essentieel om de groeivoorzieningen te kunnen omzetten in praktijk.

Financiële kansen

De SDE+-regeling blijft een belangrijke bron van financiering voor duurzame projecten. In 2019 was het aantal aanvragen al zeer groot, wat aantoont dat er veel betrokkenheid is. Het is echter belangrijk om te vermelden dat subsidies niet altijd voldoende zijn om duurzame oplossingen voordelig te maken. Daarom zijn ook marktmechanismen, zoals de prijsontwikkeling van warmtepompen en zonnepanelen, belangrijk om de groei van duurzame technologieën te stimuleren.

Conclusie

Nederland staat op het randje van een energietransitie, waarbij warmtepompen een centrale rol spelen. Hoewel er sprake is van groei in de aantallen geïnstalleerde warmtepompen en innovatie in technologieën zoals hybride systemen en R32-koudemiddel, blijven er ook uitdagingen. Deze omvatten een personeelstekort, geluidsoverlast en een kritische kijk op klimaatverandering. Daarnaast wijst hoogleraar Andy van den Dobbelsteen erop dat Nederland op het vlak van verduurzaming achterop loopt.

De oplossing ligt niet alleen in technologie, maar ook in beleid, samenwerking en een brede maatschappelijke overgang. Woningcorporaties en particuliere huiseigenaren kunnen een rol spelen in de verduurzaming van de woningbouwsector. Opleiding en financiering zijn essentieel om de groeivoorzieningen in de praktijk te brengen.

Zowel experts als beleidsmakers moeten samenwerken om de energietransitie in Nederland een succes te maken. Warmtepompen zijn slechts een deel van de oplossing, maar een belangrijk onderdeel in de weg naar een duurzamere toekomst.