Nieuwbouw, Blokverwarming en Warmtepompen: Uitdagingen en Kansen in de Warmtetransitie

Published by Redactie on oktober 2, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

In de huidige context van duurzame energie en CO2-reductie spelen zowel blokverwarming als warmtepompen een belangrijke rol in de verwarming van woningen. Beide systemen worden ondersteund door rijkssubsidies en behoren tot de kernmaatregelen om Nederland tegen 2050 aardgasvrij te maken. In de nieuwbouw wordt vaak gekozen voor een collectief verwarmingsysteem, zoals blokverwarming, terwijl warmtepompen in bestaande woningen steeds vaker worden ingezet als alternatief voor gas.

Dit artikel biedt een overzicht van de technische werking, voordelen en nadelen van blokverwarming, een vergelijking met warmtepompen, en de huidige uitdagingen bij de uitrol van warmtenetten en individuele oplossingen. De betrouwbaarheid van de informatie is gebaseerd op de gegevens uit twee betrouwbare bronnen: MijnDELTA en Bouweninstallatiehub.nl, die duidelijke uitleg geven over het functioneren van blokverwarming en de huidige problemen rondom overheidsbeleid en subsidieverdeling.

Wat is Blokverwarming?

Blokverwarming is een centrale verwarmingsoplossing waarbij meerdere woningen of flats worden verwarmd via één gemeenschappelijke warmtebron. Deze bron kan bijvoorbeeld een cv-ketel op gas zijn of een aansluiting op een stadsverwarmingssysteem dat gebruikmaakt van restwarmte van industrie, elektriciteitscentrales of aardwarmte.

In tegenstelling tot individuele cv-systemen, die per woning een gasketel bevatten, is bij blokverwarming de verwarmingsinstallatie geconcentreerd in één centraal punt, meestal op het terrein van de woningbouwmaatschappij of in een aparte ruimte. Het verwarmde water wordt via buizen naar de afzonderlijke woningen geleid, waar het door een afleverset wordt verdeeld. Deze afleverset bevat een warmtewisselaar die de warmte verder levert naar de radiatoren en warmwaterpunten in de woning.

Het systeem is efficiënt omdat het water hergebruikt kan worden. Na het afkoelen stroomt het water weer terug naar de centrale installatie, waar het opnieuw opgewarmd wordt. Hierdoor wordt minder energie verloren en wordt minder water verspild, wat het systeem duurzamer maakt dan klassieke individuele verwarmingssystemen.

Werking van Blokverwarming

Het functioneren van blokverwarming is gebaseerd op een centrale warmtebron die water opwarmt. Dit water stroomt via een netwerk van buizen naar de woningen. In elke woning is een afleverset aanwezig die de warmte opneemt en deze verder levert naar de radiatoren of warmwaterpunten. De temperatuur in de woning wordt geregeld via een thermostaat en dergelijke apparaten, net zoals bij een klassieke gasketel.

Een belangrijk aspect van blokverwarming is de meettechniek die verbonden is aan de afleverset. Deze meettechniek registreert hoeveel warmte per woning wordt verbruikt. Op basis van deze metingen worden de energiekosten verdeeld over de huurders of eigenaren. Dit zorgt voor een eerlijke verdeling van de kosten, maar het is ook een kwetsbare plek in het systeem.

De sensoren kunnen bijvoorbeeld beïnvloed worden door verkeerde instellingen of technische problemen. Dit leidt tot onnauwkeurige metingen en daardoor tot een onjuiste verdeling van kosten. Om dit te voorkomen is het belangrijk dat de meettechniek regelmatig gecontroleerd en onderhouden wordt.

Voordelen van Blokverwarming

1. Centrale onderhoudsbeheersing

Een van de voornaamste voordelen van blokverwarming is de centrale onderhoudsbeheersing. Omdat het verwarmingsapparaat zich op één plek bevindt, is het onderhoud eenvoudiger en goedkoper dan bij individuele systemen. Dit betekent ook dat eventuele problemen sneller opgelost kunnen worden.

2. Duurzamere oplossing

Blokverwarming is vaak een duurzamere oplossing dan individuele verwarmingssystemen. Het hergebruik van warm water en het feit dat het systeem minder energie verbruikt, zorgt voor een lagere CO2-uitstoot. Deze uitstoot is echter alleen laag als de warmtebron geen aardgas gebruikt. In gevallen waarbij het verwarmingsapparaat op gas werkt, is de duurzaamheid beperkt. Daarnaast speelt ook de elektriciteitsbron een rol: hoe groener de stroom is die gebruikt wordt voor het aandrijven van de warmtewisselaar en andere apparatuur, hoe duurzamer het systeem.

3. Energiekosten beperkt

Volgens de Warmtewet, die geldt in Nederland, zijn de kosten voor warmte via een blok- of stadsverwarmingssysteem niet hoger dan bij gebruik van een huidige cv-ketel op gas. Hierdoor zijn de kosten voor de huurder of eigenaar beperkt. De warmteprijs is gekoppeld aan de gasprijs, en voor warmtebedrijven geldt een maximaal rendement. Dit verhindert dat huurders of eigenaren te veel moeten betalen.

4. Eenvoudiger beheer

Het centrale karakter van blokverwarming betekent dat het beheer van het systeem eenvoudiger is. Er is geen noodzaak om individueel onderhoud aan te vragen of bij te werken. Bovendien is het voor woningbouwmaatschappijen of beheerders makkelijker om het systeem te beheren en te onderhouden.

Nadelen van Blokverwarming

1. Onnauwkeurige kostenverdeling

Hoewel het idee is dat huurders of eigenaren alleen voor hun eigen verbruik moeten betalen, is in de praktijk vaak sprake van onnauwkeurige kostenverdeling. Dit gebeurt wanneer de meettechniek niet goed werkt of verkeerd is afgesteld. Hierdoor kan het gebeuren dat huurders meer of minder betalen dan ze daadwerkelijk verbruiken. Dit is vooral problematisch in grotere collectieve woningbouwmaatschappijen.

Een alternatief is om de kosten vast te leggen in vaste maandbedragen, ongeacht het werkelijke verbruik. Dit heeft echter het nadeel dat huurders die weinig energie verbruiken toch een hoge premie moeten betalen.

2. Beperkte flexibiliteit

Bij blokverwarming is het moeilijker om individueel te kiezen voor een andere verwarmingsoplossing, zoals een warmtepomp. Omdat het systeem collectief is, is het niet eenvoudig om een woning los te koppelen van het systeem. Dit kan belemmerend werken voor eigenaren die een individuele oplossing willen uitproberen of verbeteren.

3. Afhankelijkheid van de leverancier

De kosten en het functioneren van blokverwarming zijn sterk afhankelijk van de energieleverancier. De tarieven kunnen per energieleverancier en per regio verschillen. Daarnaast is het systeem afhankelijk van de betrouwbaarheid van de centrale installatie. Moeilijkheden bij de centrale installatie kunnen leiden tot storingen in meerdere woningen tegelijk.

Warmtepompen: Een Alternatief voor Nieuwbouw?

Hoewel blokverwarming een veelgebruikte oplossing is in de nieuwbouw, zijn warmtepompen in de afgelopen jaren ook sterk in opkomst. Deze oplossing is vooral populair bij individuele woningen in bestaande wijken. De Algemene Rekenkamer stelt vast dat het aantal woningen dat een warmtepomp installeert, de laatste zeven jaar sneller is toegenomen dan het aantal woningen dat op een warmtenet is aangesloten.

Wat is een warmtepomp?

Een warmtepomp is een technologie die warmte uit de lucht, grond of water haalt en deze gebruikt om woningen te verwarmen. Deze oplossing is aardgasvrij en kan aanzienlijk bijdragen aan de CO2-reductie. In combinatie met groene elektriciteit is de warmtepomp een duurzame en efficiënte verwarmingsoptie.

Voordelen van warmtepompen

Aardgasvrij: warmtepompen gebruiken geen gas en zijn dus een essentieel onderdeel van de transitie naar een gasvrije toekomst.
Flexibel: per woning kan gekozen worden voor een individuele warmtepomp, wat de huurder of eigenaar meer keuzevrijheid biedt.
Lange levensduur: een warmtepomp heeft een langere levensduur dan een klassieke cv-ketel en kan jarenlang efficiënt functioneren.
Subsidiegevoelig: warmtepompen zijn een subsidiegevoelige maatregel binnen het kader van de Nederlandse CO2-reductieplannen.

Nadelen van warmtepompen

Hoge investeringskosten: de aanschaf van een warmtepomp is duurder dan een klassieke cv-ketel, ook al zijn er subsidies beschikbaar.
Afhankelijk van elektriciteitsprijs: de kosten voor het bedrijven van de warmtepomp zijn afhankelijk van de elektriciteitsprijs. Bij hoge stroomprijzen kan het rendement dalen.
Voorwaarden voor installatie: de warmtepomp vereist een bepaalde isolatiegraad en bouwtechnische voorwaarden, wat in sommige bestaande woningen beperkt kan zijn.

Rijkssubsidies en de Warmtetransitie

Zowel blokverwarming als warmtepompen zijn ondersteund door rijkssubsidies. Het doel van deze subsidies is om de warmtetransitie te versnellen en Nederland tegen 2050 aardgasvrij te maken. De Algemene Rekenkamer heeft echter een belangrijk probleem geïdentificeerd: de subsidies voor warmtepompen en warmtenetten overlappen elkaar. Hierdoor kan het gebeuren dat subsidies ondoelmatig worden ingezet, vooral in wijken waar zowel warmtenetten als individuele warmtepompen worden ingezet.

In bepaalde gemeenten zoals Deventer, Gorinchem, Groningen en Heeg is dit probleem al duidelijk zichtbaar. De Rekenkamer stelt dat de minister van Klimaat en Groene Groei niet goed in beeld heeft hoeveel overlap er precies is in het land. Dit zorgt ervoor dat subsidies soms niet op de meest efficiënte manier worden ingezet.

Aanleg van warmtenetten

De Algemene Rekenkamer concludeert dat warmtenetten in veel gevallen de meest efficiënte oplossing zijn voor groene verwarming. Het Planbureau voor de Leefomgeving heeft al vastgesteld dat warmtenetten in een derde van de gebouwde omgeving de meest kosteneffectieve oplossing zijn. Deze netten kunnen worden gevoed door restwarmte van industrie, aardwarmte of biomassa.

Er zijn nu ongeveer 500 warmtenetten in Nederland met een totaal van 515.000 aansluitingen. Veel gemeenten, vooral steden, hebben plannen voor uitbreiding of voor het aanleggen van nieuwe netten. Echter, sinds eind 2023 steken veel projecten de lucht in, omdat het niet rendabel is om dergelijke netten te exploiteren. De uitkomst van de nieuwe warmtewet en de parlementaire behandeling daarvan zullen beslissend zijn voor de toekomst van warmtenetten.

De groei van warmtenetten in kijkt

De groei van warmtenetten in Nederland is relatief beperkt. In 2023 is het aantal nieuwe aansluitingen met 11.000 toegenomen, maar dit is verre van het doel van 500.000 nieuwe aansluitingen tegen 2030. De rijksoverheid heeft voor 2024 ten minste € 1,1 miljard beschikbaar gesteld voor subsidies om de warmtetransitie te stimuleren. De Rekenkamer adviseert om te kijken naar andere financieringsvormen, omdat subsidies voor warmtenetten vaak niet rendabel zijn in de praktijk.

Overlap met warmtepompen

Het probleem van subsidies wordt nog verergert door de snelle groei van warmtepompinstallaties. In sommige wijkprojecten zijn zowel warmtenetten als individuele warmtepompen tegelijkertijd aan het worden ingezet. Dit leidt tot overlap in subsidies en minder doelmatige gebruik van middelen. De Rekenkamer concludeert dat deze overlapping een risico vormt voor de financiële haalbaarheid van warmtenetten, vooral in wijken met gemengde bouw.

Casussen uit de Praktijk

1. De Zuidlanden, Leeuwarden

In de wijk De Zuidlanden in Leeuwarden is 46% van de woningen aangesloten op een warmtenet, en heeft 20% een subsidie gekregen voor een warmtepomp. De rest van de woningen heeft nog steeds een cv-ketel of een andere verwarmingsoplossing. Deze wijk is een voorbeeld van hoe zowel collectieve als individuele oplossingen naast elkaar worden ingezet. De overheid wil hiermee de transitie versnellen, maar de overlapping in subsidies zorgt voor complicaties.

2. Witbrant, Tilburg

In de wijk Witbrant in Tilburg is de deelname aan collectieve stadsverwarming veel hoger: 85% van de woningen zijn aangesloten op een warmtenet. Slechts 10% heeft een individuele warmtepomp. Dit is een typisch voorbeeld van een wijk waar het warmtenet de hoofdrol speelt. Hier is het duidelijk dat de collectieve oplossing het meest efficiënt is.

Kansen en Uitdagingen in de Nieuwbouw

In de nieuwbouw wordt vaak gekozen voor blokverwarming of een aansluiting op een warmtenet. Dit heeft de voordelen van centrale beheersing en duurzamere oplossingen. Echter, de snelle groei van warmtepompen en de subsidies daarvoor zorgen voor problemen. De vraag is dan ook of het in de toekomst nog rendabel is om collectieve verwarmingssystemen aan te leggen.

Er zijn ook wijkprojecten waar gewoonweg geen warmtenet (gepland) is. Dit kan door bouwtechnische of financiële beperkingen het geval zijn. In dergelijke gevallen is een individuele warmtepomp vaak de enige haalbare oplossing.

Wat betekent dit voor de nieuwbouw?

Voor nieuwbouwprojecten is het belangrijk om vroegtijdig te beslissen of er gekozen wordt voor een collectieve verwarmingsoptie of voor individuele systemen. In het geval van blokverwarming is het verstandig om rekening te houden met de meettechniek en kostenverdeling. In gevallen waar warmtepompen worden ingezet, is het belangrijk om rekening te houden met de investeringskosten en de elektriciteitsverbruik.

Conclusie

Zowel blokverwarming als warmtepompen zijn essentiële onderdelen van de warmtetransitie in Nederland. Beide systemen worden ondersteund door rijkssubsidies en zijn essentieel voor het behalen van het doel van een gasvrije toekomst tegen 2050. Blokverwarming biedt voordelen zoals centraal beheer, duurzaamheid en beperkte kosten, maar heeft ook nadelen zoals onnauwkeurige kostenverdeling en beperkte flexibiliteit.

Warmtepompen zijn een sneller groeiende oplossing, vooral in bestaande woningen, maar hebben hun nadelen in de vorm van hoge investeringskosten en afhankelijkheid van elektriciteitsprijzen. De huidige uitdaging ligt in de overlapping van subsidies en het financiële risico dat dit met zich meebrengt voor warmtenetten.

Voor de nieuwbouw is het dus belangrijk om zorgvuldig te kiezen tussen collectieve en individuele verwarmingsopties. De keuze moet gebaseerd zijn op technische, financiële en duurzame overwegingen. In de komende jaren zullen de uitkomst van de warmtewet en de keuzes van de overheid en woningbouwmaatschappij bepalend zijn voor de toekomst van warmtenetten en de warmtetransitie in Nederland.