Warmtepompen en Rijverwater: Duurzame Opwekking van Energie in Nieuwe Wijkprojecten

Published by Redactie on oktober 2, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

In de huidige transitie naar duurzame energie speuren gemeenten en bouwbedrijven naar innovatieve oplossingen om het klimaatdoel van Nederland te behalen. Eén van de meest veelbelovende technologieën hierin is de warmtepomp, een systeem dat warmte uit de omgeving (zoals lucht, grond of water) onttrekt en gebruikt om huizen te verwarmen. In het bijzonder wordt aandacht geschonken aan aquathermie, waarbij rijverwater als warmtebron dient. De informatie uit diverse betrouwbare bronnen laat zien dat de toepassing van warmtepompen die gebruik maken van rijverwater complex is, maar ook veel potentie biedt — zowel qua duurzaamheid als qua technische en economische haalbaarheid.

In dit artikel worden de technische principes, voordelen en nadele, praktische toepassingen, juridische kaders en toekomstige mogelijkheden van warmtepompen die gebruik maken van rijverwater besproken, met aandacht voor de huidige stand van zaken in Nederlandse nieuwbouwwijken.

Technische Principes van Warmtepompen

1. Lucht-waterwarmtepomp (LWP)

Een lucht-waterwarmtepomp gebruikt de warmte uit de buitenlucht om water te verwarmen, dat vervolgens kan worden gebruikt voor verwarming of warm tapwater. Deze warmtepompen zijn relatief eenvoudig in te richten, met lage aanschafkosten en goede rendementen in gematigde klimaten. De warmte wordt opgeslagen in grondlagen via een Warmte-Koude Opslag (WKO), wat vooral in de zomer van belang is, wanneer er weinig warmtevraag is en het systeem warmte kan opslaan voor later gebruik.

2. Aquathermie en water-waterwarmtepomp

Aquathermie verwijst naar het onttrekken van warmte uit oppervlaktewater, zoals rijvers, kanalen of meren. In dit proces wordt warm water uit een rivier of kanaal opgepompt, gefilterd en via een warmtewisselaar gebruikt om warmte te onttrekken. Deze warmte wordt vervolgens verwerkt door een water-waterwarmtepomp, die het water opwekt tot de gewenste temperatuur voor verwarming. In het geval van stilstaand water, zoals een plas of diepere waterpartij, wordt het water opgepompt, door een platenwisselaar geleid en opnieuw in het water teruggebracht, zodat de temperatuur constant kan worden gehouden.

3. Brine/Water-Warmtepomp

Een brine/water-warmtepomp gebruikt een mengsel van glycol en water (brine) in gesloten loops, meestal in de grond of onder water, om warmte te onttrekken. In het geval van rijverwater wordt een gesloten wisselaar geplaatst in het water — zoals lussen van kunststof slangen — om warmte te onttrekken zonder dat er direct water uit het milieu wordt gepompt. Dit is vooral geschikt in goed stromend water, waarbij de temperatuur rondom de wisselaar vrijwel constant blijft, wat het rendement van de warmtepomp verbetert.

Praktijktoepassingen en Voorbeelden

1. Hendrik-Ido-Ambacht: Lucht-waterwarmtepomp in een nieuwbouwwijk

In Hendrik-Ido-Ambacht is besloten om een lucht-waterwarmtepomp in te zetten als tijdelijke oplossing voor een warmtenetwerk. De oorspronkelijke plannen voor een aquathermieinstallatie langs de riviernoordzijde van de wijk zijn geannuleerd, onder meer vanwege het veranderende subsidieregime en de technische complexiteit van leidingen die onder de dijk moeten lopen. De LWP is nu voorkeur omdat deze niet extra tracés vereist en gemakkelijk te verbinden is met het Grand Design Drechtsteden, een groter energienetwerk in de regio.

2. Aquathermie in de Oude Maas

In de Oude Maas is een aquathermieinstallatie in gebruik die warmte uit het rivierwater opwekt om woningen en bedrijven te verwarmen. De installatie pomp warm water uit de rivier, filtert het en leidt het door een warmtewisselaar. De warmte wordt vervolgens verwerkt door een warmtepomp en geleverd via een warmtenet. Dit type installatie is vooral geschikt in stromend water, omdat het constante warmtevoorziening garandeert en het minder negatief is voor de ecologie dan installaties in stilstaand water.

3. Brine/Water-Warmtepomp in stilstaand water

In stilstaand water, zoals een plas of een diepe waterpartij, wordt een brine/water-warmtepomp vaak gebruikt in combinatie met een gesloten warmtewisselaar. In dit geval wordt water opgepompt, gefilterd en door een platenwisselaar geleid. Dit zorgt ervoor dat de temperatuur van het water rondom de wisselaar constant blijft, zodat er geen risico is op ijsvorming en het rendement van de warmtepomp wordt behouden. Deze methode vereist echter wel goede planning, omdat het water van genoeg diepte moet zijn en niet te vlak mag worden teruggebracht.

Voordelen en Nadelen van Aquathermie

Voordelen

Duurzame energiebron: Aquathermie maakt gebruik van een natuurlijke bron — oppervlaktewater — en produceert geen CO₂ bij de opwekking van warmte.
Hoge efficiëntie: In goed stromend water is de temperatuur vrij constant, wat de efficiëntie van warmtepompen verhoogt.
Toepasbaar in nieuwbouw: Aquathermieinstallaties zijn ideaal voor nieuwbouwwijken, waar er vaak al een warmtenetwerk is en een centrale opwekinstallatie kan worden geplaatst.
Flexibiliteit: Aquathermie kan zowel worden gebruikt voor grote gebieden (zoals een wijk) als voor individuele woningen.
Subsidiegevoelig: Door de SDE++-subsidie is het mogelijk om de kosten van aquathermieinstallaties te verlagen, wat de toepassing voor de consument gunstiger maakt.

Nadelen

Toestemming vereist: Het gebruik van oppervlaktewater vereist vaak toestemming van de gemeente of Rijkswaterstaat, afhankelijk van wie eigenaar is van het water. Deze toestemming wordt soms niet verleend, vooral als het milieu in gevaar kan komen.
Energie-afhankelijk: Aquathermieinstallaties vereisen een aanzienlijke hoeveelheid elektriciteit voor de pompen en warmtepompen. Dit maakt het ideaal om te combineren met zonnepanelen, maar in sommige gevallen kan dit extra kosten opleveren.
Afhankelijk van waterkwaliteit en -temperatuur: De efficiëntie van aquathermie hangt sterk af van de temperatuur en stroomsnelheid van het water. In de winter kan de temperatuur zo laag zijn dat extra warmtepompen nodig zijn om de temperatuur op te wekken tot een bruikbare niveau.
Ecologische impact: In stilstaand water kan het pompen van water leiden tot veranderingen in de ecologie, zoals temperatuurveranderingen in het water of verlies aan zuurstof.
Technische complexiteit: Aquathermieinstallaties vereisen vaak extra infrastructuur zoals leidingen die onder de dijk lopen, wat extra kosten en administratieve moeite met zich meebrengt.

Juridisch en Technisch Kader

1. Toestemming en vergunningen

Het gebruik van oppervlaktewater vereist vaak toestemming van de eigenaar van het water, meestal Rijkswaterstaat of een provincie. Deze toestemming wordt niet altijd verleend, vooral in natuurgebieden. Daarnaast is het aanbrengen van een bodemwarmtepomp (zoals een brine/water-warmtepomp) vergunningsplichtig bij de gemeente sinds 2015. Dit geldt zowel voor horizontale als verticale bronnen.

2. Certificering van installateurs

Een warmtepompinstallatie die gebruik maakt van bodemenergie mag alleen worden aangebracht door een BRL-gecertificeerd bedrijf. Dit betekent dat de installateur gecertificeerd en opgeleid moet zijn om het systeem correct in te richten. Ondanks de voordelen van deze certificering, is er ook kritiek op de ongeregelde markt voor lucht-waterwarmtepompen, die geen certificering vereist maar toch technisch complex zijn.

3. Subsidiebeleid

Het SDE++-subsidiebeleid heeft invloed gehad op de keuze tussen aquathermie en lucht-waterwarmtepompen. In sommige gevallen is de LWP een tijdelijke oplossing die later kan worden vervangen door een duurzamere bron, zoals aquathermie of geothermie.

Toekomstige Mogelijkheden

1. Grotere schaal

Aquathermie is momenteel vooral toegepast in nieuwbouwwijken, maar het potentieel bestaat om dit uit te breiden naar bestaande wijkprojecten. In combinatie met warmtenetwerken kan aquathermie een grote rol spelen in de toekomstige energieopwekking van steden en gemeenten.

2. Innovatie in warmtewisselaars

Nieuwe ontwikkelingen in warmtewisselaars maken het mogelijk om efficiënter warmte te onttrekken uit water, zelfs in stilstaande waterpartijen. Deze technologie kan de toepasbaarheid van aquathermie verhogen en het aantrekkelijker maken voor individuele woningen.

3. Geothermie als volgende stap

In sommige gevallen wordt aquathermie gezien als een tussenstap naar geothermie, waarbij warmte wordt onttrokken uit de diepere lagen van de aarde. Deze technologie is technisch complex, maar heeft het potentieel om een volledig duurzame energiebron te worden voor grote wijkprojecten.

Conclusie

Warmtepompen die gebruik maken van rijverwater bieden een veelbelovende oplossing voor duurzame energieopwekking in nieuwbouwprojecten. Zowel lucht-waterwarmtepompen als aquathermieinstallaties en brine/water-warmtepompen kunnen efficiënt warmte opwekken, zolang de voorwaarden — zoals waterkwaliteit, toestemming en ecologische impact — goed worden gecontroleerd.

Hoewel aquathermie technisch complex is en juridische eisen stelt, is het een duurzame en schaalbare oplossing die goed kan worden ingezet in de huidige transitie richting een koolstofneutrale woningbouwsector. Toekomstige innovaties in warmtewisselaars en subsidies zullen de toepasbaarheid en haalbaarheid van deze technologie verder vergroten.

De keuze tussen aquathermie en andere warmtebronnen hangt af van de lokale omstandigheden, zoals toegang tot oppervlaktewater, energievraag, isoleringsgraad van woningen en beschikbaarheid van subsidies. Voor zowel nieuwbouwprojecten als renovaties is het belangrijk om een goed doordacht energieplan op te stellen, waarin aquathermie kan een belangrijke rol spelen.

Bronnen

vijver