Duurzaam verwarmen met een warmtepomp: kiezen, installeren en gebruiken in de woning

Published by Redactie on oktober 2, 2025 | Category warmtepomp

De transitie naar een duurzamere woning is voor velen van ons onmisbaar geworden, vooral in het licht van stijgende energiekosten en groeiende aandacht voor klimaatmaatregelen. Een warmtepomp is tegenwoordig één van de meest populaire en efficiënte manieren om dit te bereiken. Zowel voor nieuwbouw als voor renovatieprojecten zijn warmtepompen een aantrekkelijke optie om te verwarmen en te koelen, zonder afhankelijk te zijn van fossiele brandstoffen. Deze artikel biedt een gedetailleerde en professionele inzicht in het kiezen, installeren en gebruiken van warmtepompen in woningen.

Inleiding

Een warmtepomp is een technologie die warmte uit de omgeving (buitenlucht, bodem of water) opwekt en gebruikt om een woning te verwarmen en warm tapwater te leveren. Het is een zogenaamde "laagtemperatuursysteem", wat betekent dat het efficiënter werkt wanneer de temperatuurverschillen klein zijn. Tegenwoordig is het gebruik van warmtepompen in woningen fors toegenomen. In 2021 stonden er bij huizen 636.000 warmtepompen die buitenluchtwarmte afgeven aan een verwarmingssysteem op basis van water, wat een toename van 29 procent is ten opzichte van 2020. Daarnaast zijn er 98.000 warmtepompen die aardwarmte benutten. De groei is vooral te danken aan het verminderen van gasafhankelijkheid en de toegenomen aandacht voor energiebesparing en duurzaamheid.

In deze tekst wordt ingegaan op de werking van warmtepompen, de verschillende typen, de kwesties rondom de installatie en de toepassing in woningen. Aan de hand van betrouwbare informatie uit technische bronnen en marktstatistieken worden ook praktische tips en aandachtspunten gegeven.

Werking van een warmtepomp

De basisprincipe

De werking van een warmtepomp is gebaseerd op het principe van warmtetransport, vergelijkbaar met een airconditioner. Het systeem gebruikt een vloeistof die warmte opneemt uit de omgeving en deze via een cyclus van verdamping en condensatie aan de woning afgeeft. Dit proces kan zowel voor verwarming als voor koelen worden gebruikt.

De werking is als volgt: 1. De vloeistof (koelmiddel) verdampt bij lage druk en neemt warmte op uit de omgeving (lucht, grond of water). 2. De damp wordt door een compressor onder hoge druk gebracht, waardoor de temperatuur stijgt. 3. De warme damp leidt warmte af in een warmtewisselaar, waarbij het condenseert. 4. Het vloeibare medium wordt onder lage druk gebracht en het proces begint opnieuw.

Deze cyclus maakt het mogelijk om een grote hoeveelheid warmte op te wekken met relatief weinig elektriciteit. Dit wordt uitgedrukt in de COP-waarde (Coefficient Of Performance), die aangeeft hoeveel warmte-eenheden de warmtepomp produceert per eenheid elektriciteit die het verbruikt.

COP-waarde en rendement

Een COP-waarde van 4 betekent bijvoorbeeld dat een warmtepomp 4 keer meer warmte produceert dan er elektriciteit voor nodig is. Dit rendement neemt echter af wanneer de buitentemperatuur lager is, omdat de pomp harder moet werken om de gewenste temperatuur te behalen. Dit is één van de redenen waarom een hybride opstelling vaak wordt gekozen, waarbij een warmtepomp wordt aangesloten op een bestaande cv-ketel.

Typen warmtepompen en hun toepassing in de woning

Er zijn verschillende typen warmtepompen, waarbij de keuze afhankelijk is van factoren zoals de beschikbare ruimte, grondgesteldheid en isolatiegraad van de woning.

Lucht-water warmtepomp

De lucht-water warmtepomp haalt warmte uit de buitenlucht en gebruikt deze om water te verwarmen. Het opgewarmde water kan vervolgens worden gebruikt voor radiatoren, vloerverwarming en warm tapwater. Deze warmtepomp is vooral geschikt voor woningen waar geen of weinig grondwerk mogelijk is. De installatie is relatief eenvoudig en flexibel.

Voordelen: - Eenvoudige installatie. - Geen gracht- of bodemwerk nodig. - Goede optie voor bestaande woningen.

Nadelen: - Minder efficiënt bij lage buitentemperaturen. - Luchttemperatuur varieert sterk, wat het rendement beïnvloedt.

Bodem-water warmtepomp

De bodem-water warmtepomp haalt warmte uit de bodem via een gesloten buizen- of spiraalsysteem. Aardwarmte (ook wel brine genoemd) is stabiel en biedt een constante temperatuur, waardoor deze warmtepomp efficiënter werkt dan lucht-water warmtepompen.

Voordelen: - Hoger rendement door constante bodemtemperatuur. - Goed te gebruiken voor zowel verwarming als koeling in de zomer. - Minder afhankelijk van buitentemperatuur.

Nadelen: - Complexere installatie en grondwerk nodig. - Hoogere investeringskosten.

Water-water warmtepomp

De water-water warmtepomp haalt warmte uit grondwater of oppervlaktewater, zoals een rivier of meer. Het verwarmde water wordt gebruikt voor de verwarming van de woning. Deze warmtepomp is erg efficiënt, maar vereist toegang tot geschikt water en een complexe installatie.

Voordelen: - Uiterst efficiënt. - Stabiele warmtebron. - Ideaal voor woningen in de buurt van water.

Nadelen: - Installatie vereist toegang tot geschikt water. - Hogere technische eisen en kosten.

Hybride warmtepomp

Een hybride warmtepomp werkt samen met een bestaande cv-ketel. Het systeem schakelt automatisch tussen de warmtepomp en de ketel, afhankelijk van de buitentemperatuur en de warmtevraag. De cv-ketel zorgt voor warm tapwater en helpt bij verwarming wanneer de buitentemperatuur te laag is (bijvoorbeeld onder 0 of 5 graden Celsius).

Voordelen: - Goede optie voor woningen met slechte isolatie. - Minder risico op warmteverlies bij lage temperaturen. - Kortere terugverdientijd door gebruik van bestaande infrastructuur.

Nadelen: - Geen volledig gasvrije oplossing. - Verbruikt meer stroom bij lage temperaturen.

Aanbevolen stappen bij het kiezen van een warmtepomp

De keuze van een warmtepomp vereist een zorgvuldige evaluatie van meerdere factoren. Hieronder vindt u een overzicht van de belangrijkste aandachtspunten:

1. Beoordeel de isolatiegraad van de woning

Een goed geïsoleerde woning zorgt ervoor dat de warmte langer in de ruimte blijft en het rendement van de warmtepomp wordt verhoogd. In minder goed geïsoleerde woningen kan een hybride warmtepomp het beste resultaat opleveren, omdat de cv-ketel kan helpen bij lage temperaturen.

2. Kies het juiste type warmtepomp

Gebruik de beschikbare ruimte, grondgesteldheid en huidige verwarmingssystemen als richtlijnen. Voor nieuwbouw is een all-electric warmtepomp vaak de meest efficiënte en duurzame keuze. Voor renovatieprojecten is een hybride oplossing meestal beter.

3. Bereken de COP-waarde en rendement

Vraag bij leveranciers en installateurs naar de COP-waarden van het systeem bij verschillende buitentemperaturen. Een warmtepomp met een hoge COP-waarde bij lage temperaturen is gunstig om energiekosten te verlagen.

4. Zorg voor voldoende ruimte rondom de opstelplaats

De opstelplaats van de buitenunit moet voldoende luchtdoorstroom en ruimte bieden om de werking van de warmtepomp niet te belemmeren. De ventilator kan anders zijn eigen lucht circuleren, wat het rendement verlaagt. Volg de afstandsvoorschriften van de leverancier.

5. Zorg voor een goede afvoer van condenswater

Bij het verwarmen condenseert water en moet dit goed worden afgevoerd. Zorg voor een goed afvoersysteem, bijvoorbeeld via een grindbed of via de normale waterafvoer (bij dakeninstallaties). Dit voorkomt problemen als gladheid of wateroverlast.

Technische en praktische aandachtspunten bij installatie

De installatie van een warmtepomp vereist niet alleen technische kennis, maar ook aandacht voor de omgeving en het systeem van de woning. Hieronder vindt u een aantal belangrijke overwegingen.

1. Kies voor een professionele installateur

De installatie van een warmtepomp vereist kennis van het systeem en ervaring met verwarmingsinstallaties. Het is belangrijk om een erkende installateur te betrekken, zodat het systeem veilig en efficiënt werkt.

2. Overweeg een nachtinstelling

Voor minder storende werking is het mogelijk om een warmtepomp met een nachtinstelling te kiezen. Hierbij draait de pomp ’s nachts op lagere toeren, waardoor geluidshinder wordt beperkt.

3. Controleer de afstand tussen buiten- en binnenunit

De afstand tussen de buitenunit en de binnenunit moet worden gerespecteerd, zowel voor het elektrische kabelwerk als voor het koelmiddelleidingwerk. Afstanden die te groot zijn, kunnen het rendement negatief beïnvloeden.

4. Overweeg aanvullende maatregelen

Een warmtepomp is meest efficiënt in combinatie met andere duurzame maatregelen, zoals zonnepanelen of een goede isolatie. Door het elektriciteitsverbruik van de warmtepomp te dekken met zonnestroom, kan het systeem volledig duurzaam zijn.

Conclusie

Een warmtepomp is een efficiënte, duurzame en steeds populairder oplossing voor het verwarmen van woningen. Zowel voor nieuwbouw als renovatieprojecten zijn er geschikte varianten beschikbaar die aansluiten bij de behoeften en omstandigheden van de woning. Door een zorgvuldige keuze te maken op basis van isolatiegraad, beschikbare ruimte en technische voorwaarden, kan de warmtepomp optimaal worden ingezet.

De toename van de aantallen warmtepompen bij woningen en utiliteitsgebouwen in Nederland toont aan dat dit systeem steeds meer wordt ingezet als alternatief voor gasverwarming. Door te investeren in een warmtepomp, kan men niet alleen bijdragen aan een duurzamere toekomst, maar ook langdurig kosten besparen op de energierekening. Het is een technische oplossing die zowel voor de woning als voor de woningeigenaar een grote toegevoegde waarde heeft.