Toch op gas? De rol van de warmtepomp in de overgang naar een gasvrije toekomst

Published by Redactie on oktober 2, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

De overgang naar duurzame verwarmingsoplossingen is in volle gang. Het aardgasnetwerk wordt langzaam afgebouwd, en voor woningen die daarop aangesloten zijn, betekent dit een keuze: of je overgaat op een elektrische verwarmingsoplossing of je sluit aan op een warmtenet. In de meeste gevallen is de warmtepomp de meest haalbare oplossing voor huiseigenaren. Maar wat betekent deze overstap in praktische termen, hoe groot is de milieuwinst, en welke factoren bepalen de haalbaarheid en voordelen van een warmtepomp? In dit artikel geven we een overzicht van de technische werking, milieuimpact, kosten en wetgeving rondom de warmtepomp. We beoordelen ook de stellingen van een bekende hoogleraar energiesystemen, en analyseren waarom de warmtepomp in de huidige context van klimaatbeleid en energievoorziening een logische keuze is – ook als je tot nu toe nog op gas verwarmde.

Hoe werkt een warmtepomp?

Een warmtepomp is een technologie die bestaat al sinds de jaren 30, maar die in de afgelopen tien jaar een snelle opkomst heeft doorgemaakt. Het principe is vergelijkbaar met dat van een koelkast of airco: warmtepompen gebruiken elektriciteit om warmte te verplaatsen van een koele naar een warme ruimte. In dit geval wordt warmte uit de buitenlucht, de bodem of oppervlaktewater naar binnen gepompt, waar het gebruikt wordt voor verwarming en warm water.

De efficiëntie van een warmtepomp wordt uitgedrukt in het COP (Coefficient of Performance). Dit getal geeft aan hoeveel warmte er wordt geproduceerd per kWh elektriciteit. Een COP van 3 betekent dat voor elke kWh elektriciteit die verbruikt wordt, er 3 kWh warmte wordt geleverd. Veel moderne warmtepompen hebben een COP van 3 tot 5, wat betekent dat ze 3 tot 5 keer efficiënter zijn dan direct elektrisch verwarmen.

Werking van de warmtepomp in detail

Warmteopname: De warmtepomp zoekt warmte in de buitenlucht, de bodem of oppervlaktewater.
Koudemiddel: Het koudemiddel in de warmtepomp verdampt bij lage temperaturen, waardoor het warmte opneemt.
Compressie: Het gasvormige koudemiddel wordt samengeperst, waardoor de temperatuur stijgt.
Warmteafgifte: Het warme gas geeft zijn warmte af aan het verwarmingscircuit of warmwaterreservoir.
Condensatie: Het koudemiddel condenseert en keert terug naar de beginfase.

Zelfs bij lage buitentemperaturen kan een warmtepomp werken, al is de efficiëntie dan lager dan bij hogere temperaturen. Dit maakt de warmtepomp geschikt voor gebruik in Nederland, waar winters vaak koud zijn, maar zelden extreem koud.

Milieuwinst van een warmtepomp

Een van de belangrijkste redenen om over te stappen naar een warmtepomp is de positieve impact op het klimaat. Onderzoek en berekeningen tonen aan dat een warmtepomp aanzienlijk minder CO₂-uitstoot genereert dan een traditionele gasgestookte cv-ketel.

CO₂-uitstootvergelijking

Volgens de bronnen is het verbranden van 1 kWh warmte via een cv-ketel gemiddeld 180 gram CO₂. Het elektriciteitsverbruik van 1 kWh levert gemiddeld 400 gram CO₂, maar omdat de warmtepomp warmte verplaatst (en niet produceert), is de netto uitstoot per kWh warmte gemiddeld 65 tot 160 gram. Dit is aanzienlijk minder dan bij een cv-ketel.

Invloed van duurzame stroom

De milieubeloning van een warmtepomp wordt verder versterkt als de stroom die gebruikt wordt duurzaam is. In Nederland wordt steeds meer stroom opgewekt met zon, wind en waterkracht. Als het elektriciteitsnet volledig duurzaam wordt, verdwijnt de CO₂-uitstoot van een warmtepomp volledig.

Klimaatwinst op lange termijn

Niet alleen de CO₂-uitstoot, maar ook het gebruik van natuurlijke grondstoffen en duurzame productieprocessen maakt een warmtepomp een duurzamere keuze. De meeste warmtepompen gebruiken tegenwoordig natuurlijke koudemiddelen zoals propaan, isobutaan, CO₂ of ammoniak, die een veel lager broeikaseffect hebben dan de synthetische alternatieven die vroeger vaak werden gebruikt.

Opgelost: de desinformatie van een hoogleraar

Een bekende discussie is ontstaan rondom de uitspraken van hoogleraar David Smeulders van de TU Eindhoven. Smeulders stelde dat elektrisch verwarmen, en daarmee het gebruik van een warmtepomp, leidt tot meer CO₂-uitstoot dan het gebruik van een cv-ketel. De bronnen tonen echter aan dat deze uitspraak verkeerd is. De technische werking van de warmtepomp, waarbij warmte verplaatst wordt en niet direct geproduceerd wordt, leidt tot een aanzienlijke reductie in CO₂-uitstoot vergeleken met een cv-ketel. Daarom is het vreemd dat Smeulders deze conclusie niet zou trekken, en het is verontrustend dat zijn uitspraken in media-uitzendingen ongecontroleerd worden verspreid.

Kosten en terugverdientijd

Hoewel de milieubeloning duidelijk is, is de aanschaf en installatie van een warmtepomp een aanzienlijke investering. De kosten variëren afhankelijk van het type warmtepomp, de omvang van de woning en de benodigde isolatiemaatregelen.

Aanschafkosten

De aanschafkosten van een warmtepomp liggen tussen de 6.000 en 12.000 euro, afhankelijk van het type (monoblock, hybride, bodemwarmtepomp) en de specificaties. Bovendien kan het nodig zijn om isolatiemaatregelen te nemen om de woning optimaal te maken voor een warmtepomp. Deze kosten kunnen extra oplopen tot wel 10.000 euro of meer.

Subsidies en kredieten

Er zijn meerdere subsidies beschikbaar om de aanschafkosten te verlagen. De belangrijkste is de Energiesubsidie van het Rijk, waarbij een deel van de kosten wordt vergoed voor woningen die voldoen aan bepaalde eisen. Bovendien zijn er leningen met gunstige voorwaarden via financiële instellingen en overheidsprogramma’s.

Energiekosten

Hoewel de aanschafkosten hoog zijn, is de energieopbrengst van een warmtepomp aanzienlijk. De elektriciteitsfactuur stijgt, maar de afhankelijkheid van aardgas verdwijnt. In de praktijk betekent dit dat de jaarlijkse kosten voor energie kunnen dalen, vooral als er subsidies zijn toegepast.

Een vergelijking van energiekosten tussen een cv-ketel en een warmtepomp toont aan dat 1.000 m³ gas vergelijkbaar is met 2.200 kWh elektriciteit. Daarbij moet ook rekening gehouden worden met de kosten van het vastrecht voor aardgas, dat bij een all-electric opstelling verdwijnt.

Wetgeving en verplichtingen

De overgang naar een gasvrije toekomst is niet alleen een kwestie van duurzaamheid, maar ook een juridische verplichting. Vanaf 2026 geldt een nieuwe regel: bij de vervanging van een traditionele cv-ketel moet standaard een warmtepomp worden geïnstalleerd. Deze regel geldt voor de meeste woningen, inclusief koopwoningen, huurwoningen en kleine bedrijfsgebouwen. Er zijn wel uitzonderingen, zoals wanneer een warmtepomp technisch niet haalbaar is.

Hybride warmtepompen

Een hybride warmtepomp is een tussendoortje tussen een traditionele cv-ketel en een all-electric opstelling. Het combineert een warmtepomp met een kleinere gasketel, waardoor het mogelijk is om in koud weer of bij hoge warmtebehoefte op gas uit te schakelen. Dit maakt de hybride oplossing geschikt voor woningen die niet volledig geïsoleerd zijn of die in een koude regio liggen.

Uitzonderingen

Er zijn situaties waarin het technisch niet mogelijk is om een warmtepomp te installeren. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn in woningen met onvoldoende elektriciteitsinfrastructuur of in gebouwen met specifieke architectonische beperkingen. In dergelijke gevallen is het mogelijk om alternatieve verwarmingsoplossingen te overwegen, zoals het aansluiten op een warmtenet of het gebruik van een elektrische boiler.

Alternatieven voor de warmtepomp

Niet voor iedereen is een warmtepomp de enige of beste optie. Voor sommigen is het te duur, te ingewikkeld of technisch niet haalbaar. In dergelijke gevallen zijn er alternatieven beschikbaar om van het gas af te gaan.

Warmtenet

Een warmtenet is een centrale verwarmingsinstallatie die warmte levert via een ondergronds leidingnet. Het is een duurzame oplossing, omdat de warmte vaak wordt opgewekt met behulp van duurzame bronnen zoals biomassa, warmte uit afvalprocessen of restwarmte van industriële activiteiten. Het nadeil is dat het niet overal beschikbaar is en dat het sluiten op zo’n netwerk vaak gebeurt via een wijkproject of gemeentelijke initiatie.

Elektrische boiler

Een elektrische boiler is een eenvoudige oplossing voor het maken van warm water. Het is een direct elektrisch verwarmingsapparaat dat geen warmtepomp gebruikt. De efficiëntie is lager dan bij een warmtepomp, maar het is een goedkope oplossing voor huishoudens met een laag warmteverbruik. Het is vooral geschikt voor woningen waar het warmwaterverbruik beperkt is.

Doorstromer

Een doorstromer is een efficiëntere alternatief voor een elektrische boiler. Het verwarmt het water pas op het moment dat het gebruikt wordt, wat leidt tot minder energieverlies. Het is een slimme oplossing voor huishoudens die veel warm water gebruiken, maar niet genoeg ruimte of budget hebben voor een warmtepomp.

Aanvullende maatregelen

Behalve de keuze voor een warmtepomp of alternatieve verwarmingsoplossing, zijn er ook aanvullende maatregelen die kunnen helpen om energie te besparen en de woning te voorbereiden op een gasvrije toekomst. Denk aan:

Isolatiemaatregelen: Betere isolatie vermindert het warmteverbruik en maakt de woning geschikter voor een warmtepomp.
Sluiting van het gasleidingnet: In sommige wijkprojecten wordt het gasleidingnet afgesloten, waardoor het onmogelijk wordt om op gas te verwarmen.
Elektrische infrastructuur: Het elektriciteitsnetwerk moet soms aangepast worden om een warmtepomp aan te kunnen sluiten.

Keuze maken op basis van persoonlijke omstandigheden

De keuze voor een warmtepomp of een alternatieve oplossing hangt af van verschillende factoren. Belangrijke overwegingen zijn:

Budget: De aanschafkosten van een warmtepomp zijn hoog, maar subsidies kunnen deze kosten verlagen.
Technische haalbaarheid: Niet elke woning is geschikt voor een warmtepomp.
Energieverbruik: Huishoudens met een laag gasverbruik profiteren minder van een warmtepomp dan die met een hoog verbruik.
Toekomstplanningen: Het is verstandig om te kijken of er plannen zijn voor het afsluiten van het gasnetwerk in de wijk of gemeente.
Duurzaamheid: Voor huiseigenaren die een duurzame woning willen, is een warmtepomp een logische keuze.

Conclusie

De overgang van aardgas naar duurzame verwarmingsoplossingen is een onvermijdelijke trend. De warmtepomp is de meest haalbare en duurzame oplossing voor de meeste huiseigenaren. Zowel uit klimaat- als uit kostenoogpunt is het een verstandige keuze. De technische werking, milieuwinst en juridische verplichtingen maken duidelijk dat een warmtepomp in de huidige context van energiebeleid en klimaatmaatregelen een essentieel onderdeel is van de overgang naar een gasvrije toekomst.

Hoewel de aanschafkosten hoog zijn, zijn er subsidies en leningen beschikbaar om de overstap te vergemakkelijken. Bovendien is er een duidelijke klimaatwinst, die op lange termijn uitkomt in lagere energiekosten en een kleinere CO₂-voetafdruk. Voor huiseigenaren die tot nu toe nog op gas verwarmden, is het nu de tijd om te overwegen of een warmtepomp de juiste keuze is – of of er alternatieve oplossingen zijn die beter passen bij hun situatie en doelen.