Uitspraak over warmtepompinstallaties in de ondergrond: Juridische en technische implicaties

Published by Redactie on oktober 3, 2025 | Category warmtepomp

De implementatie van warmtepompinstallaties in de ondergrond is een steeds belangrijkere technologie binnen de duurzame energieomsturing. Deze systemen, ook bekend als bodemenergiesystemen, gebruiken de ondergrond als thermische buffer voor het opslaan en onttrekken van warmte en koude. In combinatie met de juridische kaders die de bouw- en energiepraktijk vormgeven, zijn zowel technische als juridische aspecten van fundamenteel belang voor bouwprojecten, renovaties en energiebeheer.

In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste technische methoden voor warmtepompen in de ondergrond, de wettelijke regulaties die van toepassing zijn in Nederland, en de juridische consequenties van vertraging in energievoorziening, zoals geïllustreerd in een recente rechtszaak. Hierbij wordt uitsluitend gebruikgemaakt van de informatie uit de beschikbare bronnen.

Inleiding

De toepassing van warmtepompinstallaties in de ondergrond is een essentieel onderdeel van de duurzame energietransitie. Deze systemen, zoals Warmte-Koude Opslag (WKO) of temperatuuropslag, maken gebruik van de thermische eigenschappen van de ondergrond om warmte op te slaan en op afstand beschikbaar te stellen. Zowel op klein als groot niveau worden deze systemen toegepast in woningbouw, utiliteitsbouw en industriële toepassingen.

Een belangrijk aspect bij de implementatie van dergelijke systemen is de juridische en technische regulering. In de omgevingsvisie Drenthe en de structuurvisie op de ondergrond worden duidelijke richtlijnen opgesteld voor het gebruik van de ondergrond in het kader van warmteopslag. Daarnaast bepalen rechtspraak en juridische beslissingen, zoals geïllustreerd in een zaak rond de vertraging van de stroomaansluiting, wie verantwoordelijk is voor de extra kosten bij verzuim in het voorzien van nutsvoorzieningen.

Technische toepassingen van warmtepompen in de ondergrond

Warmte-Koude Opslag (WKO)

WKO-systeem is een duurzame methode om energie in de vorm van warmte of koude op te slaan in de bodem. Deze technologie wordt gebruikt om gebouwen, woningen, kassen en processen te verwarmen en te koelen. Waterhoudende lagen in de bodem zijn ideaal voor deze toepassing, omdat ze warmte en koude effectief kunnen opslaan.

Er zijn twee soorten WKO-systemen:

Open WKO-systeem: Hierbij staat het systeem in open verbinding met watervoerende pakketten. Grondwater wordt onttrokken via filterbuizen, geleid door een warmtewisselaar, en weer geïnfiltreerd in de bodem. De diepte varieert van tientallen tot ruim honderd meter, afhankelijk van de locatie van het watervoerende pakket.
Gesloten WKO-systeem: Dit systeem gebruikt een gesloten lus van polyethyleenbuizen (collectoren) in de bodem. Een vloeistof met antivries wordt door deze lus geleid, waarbij thermische energie wordt overgedragen via de buiswanden. Deze systemen worden vaak toegepast in woningbouw en kleine utiliteitsbouwprojecten.

WKO-systemen zijn kleinschalig en kunnen zowel horizontaal als verticaal worden geplaatst. Verticale systemen kunnen tot meer dan honderd meter diep lopen.

Temperatuuropslag (HTO)

Temperatuuropslag-systeem, ook wel Hoge Temperatuur Opslag genoemd, is een methode waarbij overtollige warmte (zoals van een kas, koelmachine of zonnepanelen) opgeslagen wordt in een fijn zandige laag in de bodem. De opgeslagen warmte kan later worden gebruikt bij een warmtevraag. De temperatuur van de opgeslagen warmte varieert tussen 25 en 90 °C.

Deze techniek maakt gebruik van de thermische eigenschappen van de bodem om energie op te slaan en op afstand beschikbaar te maken. Het doel is om energie te optimaliseren en te voorkomen dat overtollige warmte verloren gaat.

Regulering en wettelijke kaders

Structuurvisie Ondergrond Drenthe

In de Structuurvisie Ondergrond Drenthe is een uitgebreide visie op de toepassing van de ondergrond voor energiedoeleinden. De ondergrond wordt ingedeeld in verschillende lagen, zoals de occupatielaag, contactlaag, waterlaag en diepe ondergrond. Deze visie bevat beleidskeuzes voor:

Warmte- en koudeopslag (WKO)
Opwarmen van grondwater (HTO)
Verbeterde winning van gas en olie
Geothermische winning
Strategische opslag van gassen

De visie benadrukt de noodzaak van een doelmatig gebruik van de ondergrond, waarbij het behoud van de kwaliteit en kwantiteit van de ondergrond centraal staat. Het beoogt ook het voorkomen van negatieve interferentie tussen verschillende systemen.

Wettelijke voorwaarden

In de wettelijke kaders, zoals bepaald in de Omgevingsvisie en gerelateerde wetten, zijn bepaalde beperkingen opgenomen voor het gebruik van de ondergrond. Bijvoorbeeld:

Artikel 7.10 Buisleidingen: Het is verboden om in een grondwaterbeschermingsgebied buisleidingen voor gas, olie of chemicaliën te leggen of te vervangen.
Artikel 7.11 Gebouwen en verhardingen: In dergelijke gebieden is het verboden om afstromend water van gebouwen of verhardingen op de bodem te lozen.

Daarnaast zijn er meldplichten voor activiteiten die de ondergrond betreffen, zoals het uitvoeren van boorputten of funderingswerken. Degene die deze activiteiten uitvoert, moet een melding doen, waarbij artikel 7.20 van toepassing is.

Juridische aspecten: Verantwoordelijkheid bij vertraging in nutsvoorzieningen

Een belangrijke juridische vraag die in verband komt met energieprojecten is wie verantwoordelijk is bij vertraging in de voorziening van nutsvoorzieningen zoals een stroomaansluiting. In een recente zaak tussen Aldi en ASR werd deze vraag bekeken in de rechtszaal.

In deze zaak ontbrak de stroomaansluiting vijf maanden langer dan verwacht, waardoor Aldi extra kosten had met betrekking tot de huur van dieselgeneratoren. Het hof oordeelde dat ASR verantwoordelijk was voor deze extra kosten. Het ontbreken van de aansluiting werd beschouwd als een "gebrek", iets dat het huurgenot belemmerde en daarom niet aan de huurder toegerekend kon worden.

Hoewel ASR initieel had aangegenomen dat de aansluiting zou komen, werd het hof van oordeel dat het vertragen van de aansluiting als onverplicht beschouwd kon worden. Het hof benadrukte dat nutsvoorzieningen essentieel zijn, en dat partijen niet van geluk mogen spreken als dergelijke voorzieningen niet op tijd worden geleverd.

Een energieadviseur benadrukte dat de vertraging in de stroomaansluiting een problematisch punt was, omdat het de doelstellingen van het project belemmerde. De rechtspraak maakt hier duidelijk dat bij verzuim in het leveren van nutsvoorzieningen, de verantwoordelijkheid vaak bij de partij ligt die deze voorziening technisch verantwoord is.

Technische uitvoering en keuzes in de praktijk

Bij de uitvoering van warmtepompinstallaties in de ondergrond zijn er verschillende technische methoden beschikbaar:

Gladde geprefabriceerde palen zonder verbrede voet
Grondvormende palen met hulpbuis, niet lokaal verbreed en niet getrokken
Schroefpalen

De keuze voor een bepaalde methode hangt af van de bodemstructuur, de belasting en de duurzaamheidsdoelstellingen. Bij de uitvoering van deze systemen is het belangrijk dat een melding wordt gedaan bij de relevante autoriteiten, zoals verplicht is bij funderingswerken en boorputten.

Bovendien is het belangrijk dat de systemen zo worden ontworpen dat het doelmatig gebruik van de ondergrond mogelijk is. Dit houdt in dat het ontwerp zowel het rendement van het systeem als het totale energiebeheer in het gebied in overweging moet nemen.

Doelmatig gebruik van bodemenergie

De begripsbepalingen in de wetgeving benadrukken het belang van doelmatig gebruik van bodemenergie. Dit houdt in:

Optimaal gebruik van de thermische potentie van de ondergrond
Minimalisatie van de verandering in de bodemkwaliteit
Efficiënt ruimtegebruik
Het voorkomen van negatieve interferentie tussen systemen

Het doel is om zowel op projectniveau als op gebiedsniveau een duurzame en efficiënte benutting van de bodem te garanderen. Dit vereist goed ontwerp, beheer en monitoring van de systemen.

Conclusie

Warmtepompinstallaties in de ondergrond spelen een steeds belangrijkere rol in de duurzame energietransitie. Zowel technisch als juridisch zijn er duidelijke kaders en richtlijnen opgesteld die de implementatie van dergelijke systemen bepalen. In Drenthe is een uitgebreide structuurvisie opgesteld die het gebruik van de ondergrond voor energiedoeleinden bevat, waaronder warmte- en koudeopslag, geothermische winning en strategische opslag.

De juridische praktijk benadrukt de verantwoordelijkheid bij vertraging in nutsvoorzieningen zoals stroomaansluitingen. In een recente rechtszaak werd duidelijk dat het ontbreken van een aansluiting als een tekort werd beschouwd, waarvoor de partij die verantwoordelijk is voor de levering aansprakelijk kon worden gehouden.

Bij de uitvoering van warmtepompinstallaties in de ondergrond is het belangrijk dat de technische methoden goed gekozen worden en dat de wettelijke kaders en meldplichten worden nageleefd. Het doelmatig gebruik van de ondergrond is essentieel om zowel het rendement van individuele systemen als de duurzaamheid van het gebied te waarborgen.