Hybride warmtepompen verplichting: Belang, risico's en uitzonderingen voor woningeigenaren

Inleiding

De verplichte overgang naar hybride warmtepompen in Nederland is een kernaspect van de energietransitie. Tegen de achtergrond van de normering, die vanaf 2026 geldt, worden woningeigenaren in het vooruitzicht genomen van het vervangen van hun huidige verwarmingsinstallaties. De doelstelling is om het energieverbruik en de CO₂-uitstoot in huishoudens te verminderen. Hybride warmtepompen combineren warmtepomp- en cv-keteltechnologie en worden gezien als een tussentijdse oplossing tot volledig elektrische warmtepompen de markt volledig kunnen overschakelen.

Deze verplichting is echter niet zonder complicaties. Zowel technische als financiële aspecten spelen een rol in de beslissingen van huiseigenaren. Daarnaast zijn er verschillende uitzonderingen mogelijk, afhankelijk van factoren zoals de terugverdientijd van investeringen en de energiebehoefte van de woning.

In dit artikel bespreken we op basis van recente onderzoeken en officiële documenten de belangrijkste aandachtspunten rondom de verplichte aanschaf van hybride warmtepompen. We analyseren hoe de normering wordt uitgewerkt, wat de financiële risico’s zijn, welke uitzonderingen gelden en wat de rol is van voorlichting en subsidies. De informatie is samengevat uit meerdere onderzoeken en officiële publicaties, waaronder onderzoeken van de Vereniging Eigen Huis, TNO en Berenschot.

Wat is een hybride warmtepomp?

Een hybride warmtepomp is een verwarmingsinstallatie die zowel een warmtepomp als een conventionele cv-ketel bevat. Tijdens normale omstandigheden werkt de warmtepomp, die warmte uit de lucht of grond haalt en deze in de woning afgeeft. Bij piekverwarmingsbehoeften of in extreme kou overschakelt de installatie automatisch op de cv-ketel.

Deze opstelling biedt een aantal voordelen:

• Flexibiliteit: Tijdens piekmomenten kan de cv-ketel worden ingezet.
• Lage elektriciteitsafhankelijkheid: In tegenstelling tot volledig elektrische warmtepompen zijn hybride systemen niet volledig afhankelijk van elektriciteit.
• Minder CO₂-uitstoot: Door de combinatie met een cv-ketel is de CO₂-uitstoot lager dan bij conventionele systemen.

Een hybride warmtepomp wordt meestal aangesloten op een elektriciteitsnet en is daardoor afhankelijk van het energieniveau en de kwaliteit van de elektriciteitsvoorziening.

De normering en haar doel

De normering is een juridische eis die vanaf 2026 geldt en verplichte aanschaf van een hybride warmtepomp bepaalt bij vervanging van een cv-ketel. Het doel van de normering is om het aantal woningen met verouderde en energie-ongunstige verwarmingsinstallaties te verlagen, waardoor de totale CO₂-uitstoot in het land kan worden beperkt.

De normering is opgenomen in de bouwregelgeving en is onderbouwd door twee onderzoeken:

1. Onderzoek van Nieman Raadgevende Ingenieurs – gericht op de integratie van de normering in de bouwregelgeving.
2. Onderzoek van W/E adviseurs – gericht op het uitwerken van uitzonderingsregels.

Deze onderzoeken zijn begeleid door een externe klankbordgroep, en de rapporten zijn aan het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening ingeleverd.

Een belangrijk aspect van de normering is dat ze alle huiseigenaren onder de verplichting vallen, mits de investering in een hybride warmtepomp binnen zeven jaar terugverdiend is. Als de terugverdientijd langer duurt, is de verplichting niet van toepassing.

Financiële risico’s en subsidieopties

De investering in een hybride warmtepomp is aanzienlijk. Een hybride warmtepomp kost tussen €4.500 en €5.700, exclusief de oude cv-ketel en inclusief subsidie. Dit maakt de aanschaf voor veel huiseigenaren een belangrijk financieel risico, vooral voor kwetsbare huishoudens.

De Vereniging Eigen Huis heeft onderzocht hoe huiseigenaren deze investeringen financieel kunnen afdekken. Er zijn drie hoofdopties:

1. Financiering uit eigen middelen
2. Lening via het Nationaal Warmtefonds – deze is renteloos, maar het jaarinkomen mag niet hoger zijn dan €60.000.
3. Verruiming van de hypotheek

De minister stelt dat het doel van de normering is om de markt te stimuleren, maar huiseigenaren die net boven de inkomensgrens van het Warmtefonds vallen, kunnen genoodzaakt worden om een lening af te sluiten met rente. Dit heeft financiële gevolgen, zoals een lagere financiële buffer en minder flexibiliteit in andere investeringen.

Daarnaast worden huiseigenaren in de komende jaren ook belast met investeringen in verduurzamingsmaatregelen zoals isolatie, wat de financiële druk verder verhoogt.

Uitzonderingen en terugverdientijd

De normering bevat een aantal uitzonderingen, vooral gericht op woningen met een lage energievraag of die op korte termijn worden gesloopt. Deze woningen vallen onder een uitzondering omdat de investering in een hybride warmtepomp niet rendabel is of niet nodig is als de woning toch binnen korte tijd wordt afgebroken.

De terugverdientijd is een belangrijk criterium bij de beoordeling of een investering in een hybride warmtepomp verplicht is. De terugverdientijd wordt bepaald op basis van:

• Investeringen (aanschaf en eventuele werkzaamheden)
• Onderhoudskosten
• Besparing op de energierekening

Subsidies zijn in rekening gebracht bij deze berekening. De verwachting is dat de meeste investeringen binnen zeven jaar terugverdiend zijn, maar volgens Berenschot is dit slechts het geval bij ongeveer 270.000 woningbezitters. Dit zou betekenen dat ongeveer 2,4 miljoen huiseigenaren onterecht verplicht worden tot aanschaf.

De reden van het grote verschil tussen de twee studies ligt in het gebruik van onrealistische cijfers over het gasverbruik van woningen in de studie van de minister. Ook zijn de inflatie en de toekomstige onderhoudskosten niet meegenomen in die berekening.

Milieuimpact van hybride warmtepompen

De milieu-impact van hybride warmtepompen is onderzocht door TNO. De studie bevat geen berekeningen op basis van specifieke warmtepompen, maar biedt een algemene vergelijking met cv-ketels.

De milieu-impact bestaat uit twee onderdelen:

1. Materiaalgebruik: Het koudemiddel in hybride warmtepompen heeft een grote milieu-impact, vooral bij productie, onderhoud en afvalverwerking.
2. Energieprestatie: De CO₂-uitstoot gedurende het gebruik hangt af van het elektriciteits- en gasverbruik. Bij de hybride warmtepomp is de energieprestatie beter dan bij een conventionele cv-ketel, maar slechter dan bij een volledig elektrische warmtepomp.

In de levenscyclusanalyse blijkt dat de energieimpact dominant is ten opzichte van het materiaalgebruik. Dit betekent dat de milieu-voordelen van hybride warmtepompen vooral uit het energieverbruik komen.

Voorlichting en marktontwikkeling

De overheid is zich bewust van de noodzaak om huiseigenaren goed te informeren over de normering. Daarom is in december 2023 een campagne opgestart via de website verbeterjehuis.nl. Deze website biedt onder andere:

• Uitleg over hoe een warmtepomp werkt
• Welke voorwaarden gelden voor verschillende typen warmtepompen
• Een test of een woning geschikt is voor een warmtepomp
• Welk type warmtepomp het meest geschikt is

De campagne is bedoeld om de normering voor te bereiden en huiseigenaren te informeren over de mogelijkheden en verplichtingen. In de komende jaren zal de campagne actief blijven, zodat consumenten op een centrale plek terecht kunnen voor vragen en informatie.

De voorlichting richt zich ook op het beantwoorden van vragen zoals:

• Geldt de normering ook voor mij?
• In welke gevallen val ik onder één van de uitzonderingen?

Invloed van schaarste aan materialen en installateurs

Een van de grootste uitdagingen bij de implementatie van de normering is de schaarste aan materialen en installateurs. Tegen het moment dat de normering ingaat (2026) moet de markt in balans zijn, zodat er voldoende aanbod is van hybride warmtepompen en installateurs die deze kunnen aanleggen.

De verwachting is dat de markt in de loop van 2024 in balans komt. De sector werkt aan het vergroten van de installatiecapaciteit, en de overheid ondersteunt dit met het Actieplan Hybride Warmtepompen.

Als de schaarste aan installateurs en materialen niet wordt opgelost, kan dit leiden tot vertragingen, hogere kosten en ontevredenheid onder huiseigenaren.

Conclusie

De verplichte aanschaf van een hybride warmtepomp is een belangrijk onderdeel van de energietransitie in Nederland. Het doel is om het energieverbruik en de CO₂-uitstoot in huishoudens te verlagen. Deze verplichting heeft echter ook een aantal uitdagingen en risico’s:

• Financiële risico’s voor kwetsbare huishoudens, die mogelijk genoodzaakt worden tot leningen of investeringen die niet rendabel zijn.
• Technische beperkingen, aangezien hybride warmtepompen niet geschikt zijn voor alle woningen en afhankelijk zijn van elektriciteit.
• Milieuimpact, die vooral door het energieverbruik wordt bepaald.
• Schaarste aan materialen en installateurs, wat kan leiden tot vertragingen en verhoogde kosten.

De overheid en de sector werken aan oplossingen, zoals voorlichting, subsidies, en het verhogen van de installatiecapaciteit. Het is van belang dat huiseigenaren goed worden geïnformeerd en dat de normering maatwerk bevat om individuele situaties te kunnen meenemen.

Bronnen

1. Overheidspublicatie: KST-32813-1225
2. Veh.nu – Miljoenen huiseigenaren onterecht verplicht tot hybride warmtepomp
3. Climate Gate – Pompen of verzuipen: Komen we de warmtepomp te boven?