Het verschil tussen lucht- en aardwarmtepompen: een expertoverzicht voor woningvernieuwing

Bij de keuze van een duurzame verwarmingsoplossing voor een woning of nieuwbouwproject, staat de warmtepomp vaak centraal. Echter, niet elke warmtepomp is geschikt voor iedere situatie. Een van de belangrijkste beslissingen bij de aankoop is de keuze tussen een lucht- of aardwarmtepomp. In dit artikel geven we een overzicht van de technische kenmerken, voordelen en nadelen van beide typen, gericht op homeowners, woningrenovateurs en constructieprofessionals. Op basis van relevante bronnen uit het vakveld, bespreken we hoe deze systemen functioneren, waar ze het beste op hun plaats zijn, en wat de financiële en technische aspecten zijn.

Wat is een warmtepomp?

Een warmtepomp is een technische oplossing die energie uit de omgeving (lucht, bodem of water) omzet naar warmte voor verwarming of sanitair water. Het principe is vergelijkbaar met dat van een koelkast: warmte wordt afgevoerd van een koele naar een warme kant. In de context van verwarming haalt een warmtepomp warmte uit de buitenomgeving en brengt deze in het woningklimaat.

Er zijn verschillende typen warmtepompen, waaronder lucht-lucht, lucht-water, bodem-water en water-water warmtepompen. In dit artikel richten we ons voornamelijk op het verschil tussen lucht-gebaseerde warmtepompen (waaronder zowel lucht-lucht als lucht-water) en aardwarmtepompen (bodem-water en water-water).

Lucht-gebaseerde warmtepompen

Lucht-gebaseerde warmtepompen zijn de meest voorkomende variant in de woningbouwsector. Deze systemen gebruiken de buitenlucht als warmtebron. Ze zijn technisch relatief eenvoudig, snel geïnstalleerd en beter bereikbaar voor de gemiddelde woningeigenaar dan aardwarmtepompen.

Lucht-lucht warmtepomp

Een lucht-lucht warmtepomp haalt warmte uit de buitenlucht en blust die warme lucht in de woning. In de zomer draait het proces om: warme binnenlucht wordt afgevoerd, en koude lucht wordt naar binnen geblazen. Hierdoor fungeert het systeem ook als airco. Deze warmtepomp is ideaal voor woningen die behoefte hebben aan zowel verwarming als koeling.

Voordeel:
- Efficiënt werkt ook bij koud weer. - Relatief lage kosten van € 4.000 – € 8.000. - Makkelijk te installeren, vooral in nieuwbouwprojecten of bij renovatie.

Nadeel:
- Voor een lucht-lucht warmtepomp is vaak een mechanische ventilatie nodig. - Koeling kan problemen veroorzaken met condensvorming, wat leidt tot schimmel of vochtproblemen als de installatie niet goed is afgestemd.

Lucht-water warmtepomp

De lucht-water warmtepomp is geschikt voor centrale verwarming en sanitair water. Deze warmtepomp haalt warmte uit de buitenlucht en gebruikt die om water te verwarmen, dat vervolgens via een verwarmingsnetwerk of vloerverwarming wordt afgestaan.

Voordeel:
- Duurzaam: 40% minder CO₂-uitstoot in vergelijking met een HR-ketel. - Ideaal voor goed geïsoleerde woningen. - Werkt efficiënter dan een HR-ketel, met lagere energiekosten.

Nadeel:
- Voor installatie is een goed geïsoleerd huis vereist. - Duurder dan een lucht-lucht warmtepomp (€ 8.000 – € 11.000 voor een systeem van 3-10 kW). - Geen directe koeloptie, tenzij aangevuld met een aparte airco of hybride systeem.

Hybride warmtepomp

Een hybride warmtepomp combineert een lucht-water warmtepomp met een gasketel. Dit is een goede oplossing voor woningen die nog niet optimaal zijn geïsoleerd of waar de warmtepomp niet voldoende warmte kan leveren in extreme kou. De gasketel springt in als de warmtepomp niet in staat is om de benodigde warmte te leveren.

Voordeel:
- Geschikt voor matig geïsoleerde woningen. - Biedt flexibiliteit in energiegebruik. - Minder investering in isolatie vereist.

Nadeel:
- De warmtepomp werkt minder efficiënt in combinatie met een gasketel. - Verbruik is hoger in vergelijking met een volledig elektrisch systeem.

Aardwarmtepompen: het verschil

Aardwarmtepompen, zoals bodem-water en water-water warmtepompen, gebruiken de constante temperatuur van de aarde of grondwater als warmtebron. Deze systemen zijn technisch ingewikkelder en duurder, maar bieden in ruimere woningen of nieuwbouwprojecten een hoger rendement.

Bodem-water warmtepomp

Een bodem-water warmtepomp haalt warmte uit de aarde via grachtboringen of horizontale buisstelsels. De warmte wordt gebruikt om water te verwarmen voor het verwarmingssysteem.

Voordeel:
- Hoge efficiëntie door de stabiele aardtemperatuur. - Minder afhankelijk van de buitentemperatuur dan lucht-gebaseerde systemen. - Ideaal voor grotere woningen of appartementencomplexen.

Nadeel:
- Hoog installatiebudget, inclusief boringen en ondergrondse leidingen. - Moeilijker te installeren in bestaande woningen. - Geen buitenunit nodig, maar wel meer ondergrondse werkzaamheden.

Water-water warmtepomp

Een water-water warmtepomp haalt warmte direct uit grondwater. Dit vereist het boren van twee putten: één voor het opboren van warm water en één voor het terugvoeren van afgekoelde water. De efficiëntie is zeer hoog, maar de investering is ook aanzienlijk.

Voordeel:
- Zeer hoge COP-waarden (Coefficient of Performance). - Ideaal voor grote projecten, zoals bedrijven of appartementencomplexen. - Minimaal onderhoud nodig.

Nadeel:
- Vereist vergunning voor het boren naar grondwater. - Hoog investeringsbedrag en langere looptijd. - Niet geschikt voor kleine woningen of individuele huizen.

Vergelijking van lucht- en aardwarmtepompen

Keuzes maken: welke warmtepomp past bij jouw situatie?

De keuze tussen een lucht- en aardwarmtepomp hangt af van meerdere factoren, waaronder het type woning, de isolatiegraad, het budget en de ruimtelijke omstandigheden.

1. Voor nieuwbouw of goed geïsoleerde woningen

• Lucht-water warmtepomp is vaak de beste keuze. Het biedt een goede balans tussen efficiëntie, duurzaamheid en prijs. Bij nieuwbouw is er vaak voldoende geïsoleerd, wat het rendement vergroot.
• Hybride systeem is een alternatief als de isolatie nog niet optimaal is of als een volledig elektrisch systeem niet wenselijk is.

2. Voor bestaande woningen met beperkte isolatie

• Hybride warmtepomp is dan een betere keuze. Het combineert een elektrische warmtepomp met een gasketel, zodat het systeem in koude perioden nog steeds genoeg warmte kan leveren.
• Een lucht-lucht warmtepomp kan ook bruikbaar zijn, mits de isolatie voorzien wordt van een ventilatiesysteem.

3. Voor grote woningen of appartementencomplexen

• Aardwarmtepompen zijn hier het efficiëntste, vooral wanneer er toegang is tot grondwater of voldoende terrein is voor boringen. Ze leveren een hoger rendement en zijn geschikt voor grotere warmtebehoefte.

4. Voor budgetbewuste keuzes

• Een lucht-lucht warmtepomp is het gunstigste in termen van investering. Het biedt een relatief lage inkoopprijs en is eenvoudig te installeren.
• Voor budgetten van € 10.000 en hoger, kan overwogen worden of een aardwarmtepomp rendabel is op lange termijn.

Slimme warmtepompen en toekomstgerichte oplossingen

Nieuwe ontwikkelingen in het veld van warmtepompen richtten zich op het integreren van slimme technologie. Een slimme warmtepomp werkt samen met een slimme thermostaat, zonnepanelen en dynamische energiecontracten. Dit maakt het mogelijk om het verbruik aan te passen aan de energietarieven en zo het energieverbruik te minimaliseren.

Vooral in combinatie met zonnepanelen kan een warmtepomp een belangrijk onderdeel worden van een volledig duurzaam energiesysteem. De warmtepomp kan dan de zonnestroom gebruiken om de woning te verwarmen of te koelen, waardoor het elektriciteitsverbruik van het netwerk gereduceerd wordt.

Aandachtspunten bij de keuze van een warmtepomp

1. Isolatiegraad van de woning: Zonder goede isolatie is het verbruik van een warmtepomp hoger. Het is daarom verstandig om vooraf de woning te isoleren.
2. Elektriciteitsaansluiting: Een warmtepomp belast de elektrische meter, vooral bij grotere modellen. In sommige gevallen is een versterking van de aansluiting nodig.
3. Koelen en condens: Koelopties vereisen goed geïsoleerde leidingen en afgiftekanalen. Anders kan condensvorming leiden tot vochtproblemen.
4. Subsidies en belastingaftrek: In Nederland zijn er subsidies beschikbaar voor warmtepompen, zoals de ISDE-subsidie. Het is verstandig om dit in overweging te nemen bij het budgetplanning.

Conclusie

De keuze tussen een lucht- en aardwarmtepomp is afhankelijk van de situatie, het budget, de isolatiegraad en de ruimtelijke voorwaarden. Lucht-gebaseerde warmtepompen zijn technisch eenvoudiger, goedkooper en geschikt voor de meeste woningen, terwijl aardwarmtepompen een hoger rendement bieden, maar ook aanzienlijk duurder zijn en grotere investeringen vereisen.

Bij een renovatieproject of nieuwbouw is het verstandig om eerst de isolatiegraad te verbeteren en vervolgens een warmtepomp te kiezen die past bij de behoeften van de woning. Voor de meeste huizen is een lucht-water warmtepomp de meest rendabele en duurzame keuze. Voor grotere complexen of woningen met toegang tot grondwater kan een aardwarmtepomp het efficiëntere alternatief zijn.

Bronnen

1. Warmtepompen Advies – Bron warmtepomp
2. Warmtepomp Gids – Soorten warmtepompen
3. Ventilatie Land – Warmtepomp vs. de alternatieven
4. Bobex – Soorten warmtepompen
5. Pure Energie – Kennisbank warmtepompen
6. ANWB – Welke warmtepomp kies ik