Duurzame Koeling en Verwarming in Nieuwbouw: Aardgasvrij, Energiepositief en Lucht-Water Warmtepompen

In de huidige bouwpraktijk speelt duurzaamheid een steeds belangrijkere rol. De regelgeving en ambities die rondom energieprestatie, klimaatmaatregelen en circulaire bouwmethoden worden opgesteld, zijn niet alleen juridisch verankerd, maar ook een essentieel onderdeel van de toekomstige bouwstandaarden. De overgang van BENG (Bijna Energie Neutraal Gebouw) naar ENG (Energie Neutraal Gebouw), en uiteindelijk naar Energie Positief Gebouw, vormt een duidelijke richtlijn voor de energietransitie in de bouwsector. In dit artikel belichten we de huidige stand van zaken rondom duurzame koeling en verwarming in nieuwbouw, met een speciale aandacht voor aardgasvrije oplossingen zoals de lucht-water warmtepomp en de rol van passieve koelmaatregelen in de EPg-berekening.

Inleiding

De bouwsector staat onder druk om de emissies van CO₂ te verminderen en duurzame energiebronnen te bevorderen. Dit is zowel een wettelijke verplichting (zoals het Klimaatakkoord) als een maatschappelijke uitdaging. De bouw van aardgasvrije woningen is sinds 2018 verplicht, en voor 2050 moeten alle woningen aardgasvrij zijn. Daarnaast moeten nieuwe gebouwen steeds efficiënter worden gemaakt, zowel in termen van energieverbruik als inzicht in de klimaatimpact.

Bij deze transitie speelt de lucht-water warmtepomp een centrale rol. Deze verwarmingsoplossing maakt gebruik van lage temperatuur en is daarom ideaal voor nieuwbouw die goed is geïsoleerd. Bovendien moeten passieve koelmaatregelen worden toegepast om de energiebehoefte voor actieve koeling (zoals airconditioning) zo laag mogelijk te houden. Dit heeft ook directe invloed op de EPg-berekening (Energie Prestatie Gebouw), die bepaalt of een woning BENG- of ENG-gecertificeerd kan worden.

Aardgasvrij Bouwen: Verplichting en Kansen

De verplichting om aardgasvrij te bouwen sinds 2018 is een belangrijk kader in de huidige bouwpraktijk. Het is niet alleen een juridisch vereiste, maar ook een kans om innovatieve en duurzame verwarmingssystemen in te zetten. Deze systemen moeten op lage temperaturen werken, wat betekent dat de woning goed is geïsoleerd om verlies van warmte in de winter te beperken.

Lage Temperatuur Verwarming

Lage temperatuur verwarming is ideaal voor nieuwbouw, omdat de isolatie zo goed is dat het warmte binnen houdt. Voorbeelden van lage temperatuur verwarming zijn:

• Lucht-water warmtepomp
• Bodemwarmtepomp
• Stadsverwarming

Deze systemen zijn niet alleen milieuvriendelijk, maar ook efficiënt in termen van energieverbruik. De BENG-norm stelt eisen aan de energieprestatie van gebouwen, en een goed geïsoleerde woning met een lage temperatuur verwarmingsinstallatie voldoet gemakkelijker aan deze norm.

Lucht-Water Warmtepomp: Technische Specificaties en Voordelen

De lucht-water warmtepomp is een veelgebruikte aardgasvrije verwarmingsoplossing. Deze warmtepomp haalt warmte uit de lucht en zet deze om in warm water voor verwarming en warmwater. De voordelen zijn:

• Lage CO₂-uitstoot
• Goede efficiëntie in milde winters
• Relatief eenvoudige installatie
• Minder onderhoud dan bijvoorbeeld stookolie of aardgasinstallaties

De lucht-water warmtepomp is vooral geschikt voor nieuwbouwprojecten, aangezien deze systemen goed functioneren in goed geïsoleerde woningen. In het kader van de Energietransitie moet deze technologie ook worden toepast in renovaties, zolang het technisch en financieel haalbaar is.

Passieve Koelmaatregelen: De Sleutel tot Energiezuinige Koeling

In de zomer is het belangrijk om de energiebehoefte voor koeling zo laag mogelijk te houden. Actieve koeltechnieken zoals airconditioning met synthetische koudemiddelen moeten worden vermeden vanwege hun hoge milieuimpact. Daarom is het doel om passieve koelmaatregelen toe te passen.

Toepassing van Groen en Biobased Materialen

Een van de kernmaatregelen is het toepassen van groen en biobased materialen om het opwarmen van de woning te voorkomen. Groen heeft de voorkeur boven kunstmatige koeltechnieken, zoals vermeld in het uitgangspunt ‘Groen, tenzij’. Denk aan:

• Dakgroen
• Muurvergroening
• Zonwering met bladerend groen

Biobased materialen kunnen ook helpen bij het reguleren van de binnenluchttemperatuur. Deze materialen hebben een hoge warmteopslagcapaciteit, waardoor ze overdag warmte opslaan en ‘s nachts langzaam afgeven.

Stadsklimaat en Opwarming

Bij koelen moet ook rekening worden gehouden met de impact op de directe omgeving. Actieve koeling mag de luchttemperatuur in de directe omgeving niet verhogen, om de stadsopwarming tegen te gaan. Dit betekent dat passieve koelmaatregelen prioriteit krijgen, zoals:

• Overstekken in het ontwerp
• Zonwering
• Stadsgroen
• Aanleg van schaduwrijen

Geen Synthetische Koudemiddelen

Als actieve koeling toch nodig is, moet gebruik gemaakt worden van airco’s zonder synthetische koudemiddelen. Synthetische koudemiddelen zoals HFK’s (hydrofluorcarbonaten) hebben een broeikaseffect dat tot wel 2500 keer zo sterk is als CO₂. Dit is in strikte overeenstemming met de Europese F-gassenverordening.

Een airco met natuurlijke koudemiddelen is duurder op korte termijn (± 800 euro extra), maar op lange termijn goedkoper, zodra synthetische koudemiddelen schaarser worden en eventueel verplicht worden.

BENG, ENG en Energie Positief: Wegkaart naar Klimaatneutraal Bouwen

De overgang van BENG naar ENG en uiteindelijk naar Energie Positief is een centrale doelstelling in de bouwsector. Dit betekent dat gebouwen niet alleen energiezuiniger worden, maar ook energie opwekken die boven het eigen verbruik uitkomt.

BENG: Bijna Energie Neutraal

De BENG-norm stelt eisen aan het energieverbruik van een gebouw, waarbij het doel is om dit zo laag mogelijk te houden. De EPg-berekening is een essentieel onderdeel van de BENG-norm. De EPg-maakt deel uit van de BENG-3 indicator en meet het aandeel herbruikbare energie in procenten, zoals opgewekt door zonnepanelen of warmtepompen.

Een belangrijk aspect van BENG is de TOjuli-eis (Temperatuur Overschrijding juli), die ervoor zorgt dat gebouwen niet te warm worden in de zomer. Dit wordt voorkomen door het toepassen van passieve koelmaatregelen zoals groen, biobased materialen en zonwering.

ENG: Energie Neutraal

Een Energie Neutraal Gebouw (ENG) produceert evenveel energie als het verbruikt. Dit betekent dat de woning zeer efficiënt is in energiegebruik en volledig op hernieuwbare energie werkt. Voor ENG is het noodzakelijk om passieve koel- en verwarmingsmaatregelen te combineren met duurzame energieopwekking zoals zonnepanelen.

De kosten van het overstappen van BENG naar ENG zijn schattingen van ± 125 euro per vierkante meter. Hoewel dit een aanzienlijke investering is, leidt het tot een hogere woningwaarde, met een stijging van 1-3% per energielabelstap. In regio's met een overspannen markt (zoals grote steden) is het verschil iets minder, omdat er minder keuze is. Toch zoeken kopers actiever naar woningen met een beter energielabel.

Energie Positief: Verder dan Neutraal

De laatste stap in de energietransitie is het bouwen van Energie Positieve Gebouwen. Dit zijn woningen die niet alleen het eigen energieverbruik opwekken, maar ook extra energie genereren die gebruikt kan worden in andere sectoren zoals transport en industrie. Dit vereist een combinatie van hoge efficiëntie in energiegebruik en een sterke focus op duurzame energieopwekking.

EPG-Berekening: Belangrijk Instrument in de Energieprestatie

De EPg-berekening is een essentieel onderdeel van de BENG-norm. Het bepaalt het energieverbruik van een gebouw en is daarom een maat voor de energieprestatie. De EPg is het totale energieverbruik van een woning, uitgedrukt in kWh per vierkante meter per jaar. De berekening houdt rekening met:

• Verwarming
• Koeling
• Sanitaire warmte
• Elektriciteit
• Verlichting
• Apparatuur

Actieve koeling heeft een negatieve invloed op de EPg-berekening, omdat het energieverbruik hoger is. Daarom is het doel om passieve koelmaatregelen toe te passen om de EPg zo laag mogelijk te houden.

Invloed van Lucht-Water Warmtepompen op de EPG

De lucht-water warmtepomp is een efficiënte oplossing voor verwarming, wat direct invloed heeft op de EPg-berekening. Omdat deze warmtepomp lage temperaturen gebruikt en goed werkt in goed geïsoleerde woningen, leidt het tot een lagere EPg. Dit maakt het eenvoudiger om een BENG- of ENG-certificaat te behalen.

Energiepositieve Energieopwekking: Zon en Warmtepompen

Energieopwekking is een kernaspect van zowel BENG als ENG. De meest gebruikte oplossingen zijn zonnepanelen en warmtepompen. Zonnepanelen op het dak genereren elektriciteit, terwijl warmtepompen verwarming leveren.

Zonopwekking

Zonnepanelen zijn een essentieel onderdeel van energiezuinige woningen. Het opwekken van elektriciteit met zonnestraling heeft een minimale CO₂-uitstoot en is bovendien goed berekenbaar. In combinatie met een slimme meter en opslag (zoals een zonnepaneelbatterij) kan het opgewekte elektriciteit efficiënt worden gebruikt.

Warmtepompen

Warmtepompen zoals de lucht-water warmtepomp zijn essentieel voor aardgasvrije verwarming. Ze werken efficiënt op lage temperaturen en zijn dus ideaal voor nieuwbouw met goede isolatie. Bovendien is de EPg-berekening gunstig voor warmtepompen, omdat het energieverbruik laag is.

Invloed op Woningwaarde en Klimaatmaatregelen

De toepassing van duurzame verwarming- en koelmaatregelen heeft directe invloed op de woningwaarde. Studies tonen aan dat woningen met een hoger energielabel een waardestijging van 1-3% per labelstap behalen. In regio’s met een overspannen markt is het verschil iets minder, omdat er minder keuze is. Toch is de vraag naar woningen met een beter energielabel groeiend, vooral bij kopers die bewust duurzaam kiezen.

Daarnaast zijn er klimaatmaatregelen die verplicht zijn, zoals het aanleggen van bomenrijen, het behouden van waterlijnen en het aanleggen van insectenrijke beplanting. Deze maatregelen zijn verplicht voor de bescherming van vleermuizen, gierzwaluwen en andere dieren die in de stedelijke omgeving wonen.

Klimaatmaatregelen en Duurzaam Bouwen: Groen en Biobased Materialen

Groen en biobased materialen spelen een essentiële rol in de duurzame bouwpraktijk. Groen helpt bij zowel koeling als wateroverlast. Het opvangen van regenwater in groenoppervlakken vermindert de druk op de riolering en vermindert de kans op overstromingen. Bovendien helpt groen bij het tempereren van de luchttemperatuur in stedelijke gebieden.

Biobased materialen zoals hout, haverzak, en natuurlijke isolatoren worden steeds vaker gebruikt in nieuwbouw. Deze materialen zijn niet alleen duurzaam, maar ook energiezuinig in gebruik. Ze hebben een hoge warmteopslagcapaciteit, wat betekent dat ze overdag warmte opslaan en 's nachts langzaam afgeven.

Voorbeelden van Groenmaatregelen

• Aanleg van bomenrijen (minstens 10 bomen per rij)
• Insectenrijke beplanting (bloemrijk en kruidenrijk)
• Donkerte op verblijfplaatsen van vleermuizen
• Behoud en aanleg van waterlijnen

Deze maatregelen zijn verplicht in het kader van het behoud van biodiversiteit en het verminderen van de stadsopwarming.

Conclusie

De transitie naar duurzame en energiezuinige woningen is een noodzaak, maar ook een kans. Met aardgasvrije verwarmingssystemen zoals de lucht-water warmtepomp, passieve koelmaatregelen en energieopwekking via zonnepanelen kan de EPg-berekening gunstig worden gehouden. Dit zorgt voor een lagere energiekosten, een hogere woningwaarde en een gunstigere impact op het klimaat.

De toepassing van groen en biobased materialen is essentieel om de stadsopwarming tegen te gaan en biodiversiteit te behouden. Daarnaast zijn er klimaatmaatregelen verplicht, zoals het aanleggen van bomenrijen en insectenrijke beplanting. Deze maatregelen zijn niet alleen ecologisch verantwoord, maar ook functioneel in de stedelijke omgeving.

Voor zowel woningbouwers, ontwerpers en bouwers is het belangrijk om deze maatregelen in te zetten in het bouwproces. De combinatie van technologie, duurzaamheid en ecologie leidt tot woningen die niet alleen energiezuinig zijn, maar ook een positieve impact hebben op het klimaat en de leefbaarheid van de stad.

Bronnen

1. Lokale regelgeving Capelle aan den IJssel