De introductie van de warmtepomp in Nederland: geschiedenis en huidige toepassing

Published by Redactie on oktober 7, 2025 | Category warmtepomp

De warmtepomp is tegenwoordig een veelgebruikt alternatief voor traditionele verwarmingsinstallaties in Nederland. Ze wordt vooral in de nieuwbouw toegepast en speelt een steeds groter rol in de energietransitie. Toch is de warmtepomp niet altijd een bekend begrip geweest in het Nederlandse woningbouwlandschap. De eerste installaties dateerden uit de jaren negentig en zijn vooral in stadsverwarmingsgebieden of in regio’s zonder aardgasvoorziening geïnstalleerd. In dit artikel bekijken we de historische context van de inkomst van de warmtepomp in Nederland, de factoren die tot de groei van de markt hebben geleid, en de huidige toepassing binnen de bouwsector.

Historische context van de warmtepomp in Nederland

De warmtepomp is technisch gezien niet nieuw. De eerste warmtepomp werd al begin van de twintigste eeuw in Zürich in gebruik genomen, maar het duurde tot de jaren zeventig voordat het technologie in Scandinavië serieus werd ontwikkeld. In Nederland begon de toepassing van warmtepompen in de jaren negentig, maar het was nog lang geen massamarkt.

Volgens de beschikbare informatie werd in Nederland rond 1995 op iets grotere schaal met warmtepompen begonnen. Deze installaties waren vaak geconcentreerd in wijken met stadsverwarming, waar mensen op zoek waren naar onafhankelijkheid van centrale verwarming en tegelijkertijd geen aardgas beschikbaar had. De warmtepomp bood hier een oplossing. In andere delen van het land, waar wel aardgas aanwezig was, bleef de warmtepomp echter lang een exotisch alternatief. De belangrijkste belemmering was de hoge aanschafkosten in vergelijking met een conventionele cv-ketel.

Deze ontwikkeling valt te verklaren door de economische en infrastructuurlijke omstandigheden in Nederland. Tot de jaren 2010 was aardgas een goedkope en beschikbare bron van verwarming. De infrastructuur was erop geoptimaliseerd, en de technologie van de cv-ketel was goed ontwikkeld en goedkoper in aankoop en onderhoud. De warmtepomp, die een hogere investering vereiste en waarbij het rendement onder bepaalde omstandigheden minder gunstig was, had hierin geen directe concurrentievoordeel.

Toch begon rond het eind van de twintigste eeuw in Nederland het belang van duurzame energie en energiezuinigheid meer in beeld te komen. De oliecrisis van de jaren 70 had al een eerste impuls gegeven voor alternatieve energiebronnen, maar het was pas in de jaren 90 dat de warmtepomp opnieuw onder de aandacht kwam. In die tijd was het ook een technologie die nog in ontwikkeling was, en de markt was niet goed gestructureerd. Velen van de bedrijven die in die tijd actief waren verdwenen snelweer, omdat ze de technische complexiteit niet onder controle kregen.

Groei van de warmtepomptechnologie in Nederland

Tijdens de jaren 2000 en 2010 is de warmtepomp in Nederland geleidelijk aan meer geaccepteerd. De technologie werd beter, de efficiëntie steeg, en de ondersteunende infrastructuur (zoals isolatie en het gebruik van zonnepanelen) maakte de warmtepomp een realistische optie. Bovendien leidde de stijgende aandacht voor duurzaamheid en CO2-reductie tot maatregelen van de overheid die het gebruik van warmtepompen stimuleerden, zoals subsidies en fiscale voordelen.

Een belangrijke stap in de verwerkelijking van de warmtepomp als alternatief voor aardgas was de verplichte toepassing in nieuwbouw. In 2018 werd het in Nederland verplicht dat nieuwbouwwoningen niet meer met aardgas mochten worden verwarmd. Hierdoor is de warmtepomp een centrale speler geworden in de nieuwbouwsector. In tegenstelling tot Zweden, waar warmtepompen al in de jaren 90 werden ingezet, was Nederland hier behoorlijk later mee. In Zweden was al in 2011 90 procent van de nieuwbouw voorzien van een warmtenet of warmtepomp.

De Nederlandse markt is nu in een fase van groei. De overheid wil in 2030 minstens 55 procent minder CO2 uitstoten dan in 1990, en in 2050 moet dat zelfs richting nul gaan. Warmtepompen spelen hierin een cruciale rol, omdat ze geen fossiele brandstoffen gebruiken en relatief efficiënt zijn, vooral in goed geïsoleerde woningen.

Toepassing van warmtepompen in Nederland

De warmtepomp is tegenwoordig in drie verschillende vormen te verkrijgen: lucht-water, bodem-water en gesloten collector. De keuze voor een bepaalde type hangt af van de situatie op locatie, zoals de beschikbaarheid van grondoppervlak, het klimaat en de energievoorziening. De investering varieert aanzienlijk per type, net als de energiekosten en het onderhoud.

In de huidige markt is de lucht-water warmtepomp de meest populaire keuze, vooral in nieuwbouwprojecten. De investering is relatief laag, en de efficiëntie is voldoende voor de meeste situaties. Voor woningen in extreem koude regio’s of in gebouwen met hoge warmteverliezen is een bodem-water of gesloten collector warmtepomp vaak de betere keuze, hoewel de aanschafkosten hier hoger liggen.

Het gebruik van warmtepompen in Nederland is momenteel vooral gericht op nieuwbouwprojecten en grootschalige renovaties. In bestaande woningen is de overstap nog lang niet compleet, maar het aantal huiseigenaren dat overweegt om hun cv-ketel te vervangen door een warmtepomp neemt toe. Dit gebeurt met name onder invloed van subsidies, het klimaatbeleid en de stijgende gasprijzen.

Wetgeving en verplichtingen

De Nederlandse overheid heeft in de afgelopen jaren verschillende wetgevingen aangenomen die de toepassing van warmtepompen stimuleren of verplichten. Sinds 2022 is er een minimumwaarde voor hernieuwbare energie bij ingrijpende renovaties. Als meer dan 25 procent van de oppervlakte van de gebouwschil wordt veranderd, moet rekening worden gehouden met strengere eisen op vlak van duurzame energie. Dit betekent dat bij het vervangen of aanpassen van de verwarmingsinstallatie, een warmtepomp vaak de enige haalbare optie is.

Een andere belangrijke regel is de verplichte toepassing in nieuwbouw. In 2018 werd het verplicht dat nieuwbouwwoningen niet meer met aardgas mochten worden verwarmd. Hierdoor is de warmtepomp in de nieuwbouwsector gevestigd.

Een gepland verplichte overgang van cv-ketels naar hybride warmtepompen na 2026 is inmiddels afgeschaft. Dit betekent dat huiseigenaren na 2026 niet verplicht zijn om een warmtepomp te installeren als ze hun cv-ketel vervangen. Echter, gezien de richtlijnen op nationaal en Europees niveau is het waarschijnlijk dat in de toekomst nog strengere regels zullen volgen.

Toekomst van warmtepompen in Nederland

De toekomst van warmtepompen in Nederland lijkt veelbelovend. De overheid heeft duidelijk gemaakt dat de energietransitie een prioriteit is, en de warmtepomp is hierin een centrale speler. De doelstelling is om in 2050 volledig gasloos te wonen, en warmtepompen zijn aangewezen als het alternatief voor gasgestookte verwarmingssystemen. In combinatie met zonnepanelen en goede isolatie kunnen woningen bijna volledig klimaatneutraal worden.

In de komende jaren is te verwachten dat er meer innovatie en verbetering komt op het gebied van warmtepomptechnologie. De efficiëntie zal toenemen, de kosten zullen dalen, en de markt zal beter gereguleerd en gestructureerd worden. Dit is al te zien in landen als Zweden, waar de warmtepomp al jaren een standaardinstallatie is.

Conclusie

De warmtepomp is in Nederland sinds de jaren 90 een opkomende technologie die geleidelijk aan meer aandacht heeft gekregen. In tegenstelling tot Zweden, waar warmtepompen al in de jaren 80 werden ingezet, was Nederland hier behoorlijk later mee. De toepassing van warmtepompen is tegenwoordig vooral gericht op nieuwbouwprojecten en grootschalige renovaties. De overheid stimuleert de toepassing via subsidies en wetgeving, en de doelstelling is om in 2050 volledig gasloos te wonen.

De toekomst van de warmtepomp in Nederland lijkt zeker veelbelovend. De technologie wordt beter, de kosten zullen waarschijnlijk dalen, en de markt zal steeds verder worden ontwikkeld. Voor eigenaren van woningen en professionals in de bouwsector is het belangrijk om de warmtepomp te begrijpen als een essentieel onderdeel van de energietransitie.