Warmtepomp rendement bij lagere buitentemperaturen: COP, SCOP en praktische toepassing

Published by Redactie on oktober 7, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

Een warmtepomp is tegenwoordig een veelvoorkomende keuze voor woningverwarming in Nederland, niet alleen vanwege de duurzaamheid, maar ook vanwege de relatief lage kosten bij het gebruik. Echter, het rendement van een warmtepomp is sterk afhankelijk van de buitentemperatuur. Bij lagere temperaturen werkt de warmtepomp minder efficiënt, wat direct invloed heeft op het COP (Coefficient of Performance) en daarmee op het energieverbruik en de kosten. In dit artikel gaan we dieper in op hoe de COP en SCOP (Seasonal Coefficient of Performance) werken, wat de gevolgen zijn van lage buitentemperaturen en welke keuzes u kunt maken om het rendement van uw warmtepomp te optimaliseren. De informatie is gebaseerd op praktische ervaringen, technische uitleg en adviezen uit betrouwbare bronnen.

COP en SCOP: wat zijn ze en waarom zijn ze belangrijk?

COP: het rendement van een warmtepomp op een bepaald moment

De COP (Coefficient of Performance) is een maat voor het rendement van een warmtepomp. Het geeft aan hoeveel warmte (in kWh) een warmtepomp levert per kWh elektriciteit die het apparaat verbruikt. Bijvoorbeeld: een COP van 5 betekent dat de warmtepomp per kWh elektriciteit 5 kWh warmte afgeeft aan het huis. Dit maakt de warmtepomp aantrekkelijk vergeleken met traditionele verwarmingssystemen zoals een CV-ketel, die een COP van 1 heeft (de hoeveelheid verbrand gas levert net zoveel warmte op als verbruikt wordt).

De COP van een warmtepomp is echter weersafhankelijk. Hoe lager de buitentemperatuur, hoe lager de COP. Dit komt doordat de warmtepomp bij koudere temperaturen harder moet werken om het temperatuurverschil tussen binnen en buiten te overbruggen. Volgens bron 2 is de COP van een luchtwarmtepomp bijvoorbeeld bij -20°C aanzienlijk lager dan bij +20°C. In een praktijkvoorbeeld uit bron 1 is de COP 5,5 bij 1°C buitentemperatuur, maar stijgt dit tot 8 bij 6,5°C. Dit illustreert hoe snel het rendement verandert bij kleine temperatuurveranderingen.

SCOP: het rendement over een hele seizoen

De COP geeft alleen het rendement op één moment weer, wat betekent dat het beeld kan vertekend zijn wanneer u de warmtepomp over een volledig jaar bekijkt. Daarom is de SCOP (Seasonal Coefficient of Performance) een betere maat voor het rendement van een warmtepomp in de praktijk. De SCOP is een gemiddelde COP over een geheel jaar, waarbij rekening is gehouden met seizoensinvloeden, buitentemperaturen en het afgiftesysteem (zoals vloerverwarming of radiatoren). Bron 2 meldt dat moderne luchtwarmtepompen in Nederland een SCOP van ongeveer 5,2 hebben bij een afgiftetemperatuur van 35°C.

De SCOP is dus een veel realistischer maat dan de COP, omdat het het daadwerkelijke verbruik over een langere periode weergeeft. Bron 2 benadrukt dat een SCOP van 5,2 betekent dat de warmtepomp ruimschoots goedkoper is dan een CV-ketel op gas, zolang de COP boven 2,83 ligt.

Invloed van buitentemperatuur op de COP van een warmtepomp

Hoe verandert de COP bij lagere temperaturen?

Een luchtwarmtepomp haalt warmte uit de buitenlucht, wat betekent dat de hoeveelheid beschikbare warmte afhankelijk is van de buitentemperatuur. Hoe kouder het is, hoe minder warmte er is om te onttrekken, waardoor de COP daalt. Bron 1 vermeldt dat bijvoorbeeld bij een buitentemperatuur van 1°C de COP van 5,5 is, maar bij -5°C deze onder de 3 zakt. Dat is een aanzienlijke daling.

De COP-daling bij lage temperaturen heeft verschillende oorzaken:

Groter temperatuurverschil: Bij koudere buitentemperaturen moet de warmtepomp harder werken om het warme water (bijvoorbeeld 30°C voor vloerverwarming of 50°C voor warmtapwater) te produceren. Het verschil tussen de bron (buitentemperatuur) en de gewenste binnentemperatuur is groter, wat leidt tot een lager rendement.
Defrost-cycles: Wanneer het vriest, kan er ijs vormen op de warmtewisselaar van de warmtepomp. Om dit ijs te verwijderen, moet de warmtepomp tijdelijk omkeren en zichzelf ontdooien. Deze defrost-cycles verhogen het energieverbruik en verlagen het rendement.
Minder efficiënte koelmiddelen: Bij lagere temperaturen werken de koelmiddelen in de warmtepomp minder efficiënt, wat ook bijdraagt aan een lagere COP.

Praktijkvoorbeelden van COP-fluctuaties

Een gebruiker uit bron 1 beschrijft hoe de COP van zijn lucht-water warmtepomp varieert afhankelijk van de buitentemperatuur. Bij 6,5°C buitentemperatuur is de COP 8, wat erg efficiënt is. Bij 1°C daalt de COP naar 5,5. Bij -5°C zakt de COP zelfs onder de 3, wat betekent dat de warmtepomp minder rendabel werkt dan een CV-ketel of directe elektrische verwarming (die een COP van 1 heeft). Dit laat zien dat een warmtepomp op koude dagen minder efficiënt is, maar dat het in de meeste gevallen nog steeds rendabeler is dan traditionele verwarming.

Invloed op het energieverbruik en de kosten

De fluctuaties in COP hebben directe invloed op het energieverbruik en daarmee op de kosten. Bij lagere COP’s verbruikt de warmtepomp meer elektriciteit om evenveel warmte te leveren. Bron 3 benadrukt dat warmtepompen minder elektriciteit verbruiken wanneer de temperatuur constant blijft. Een klimaatverandering met temperaturen die snel stijgen en dalen, leidt tot groter verbruik.

Daarnaast is het belangrijk om te weten dat het afgiftevermogen van het verwarmingsstelsel ook invloed heeft op het rendement. Vloerverwarming, die lager temperatuurwater kan gebruiken, levert in de meeste gevallen een hogere COP dan radiatoren, die hoger temperatuurwater nodig hebben.

Hoe te optimaliseren voor lagere COP’s?

Hoewel de COP bij lagere buitentemperaturen minder gunstig is, zijn er maatregelen die u kunt nemen om het verbruik te beperken en het rendement zo hoog mogelijk te houden.

1. Vloerverwarming in plaats van radiatoren

Vloerverwarming werkt efficiënter dan radiatoren, omdat het lager temperatuurwater kan gebruiken. Bron 3 stelt dat hoe lager het verwarmingswater, hoe minder verbruik er is. Vloerverwarming kan vaak met water van 30°C werken, terwijl radiatoren vaak 50°C of warmer nodig hebben. Dit verschil heeft een grote impact op het COP en dus op het verbruik.

2. Verwarm op een constante temperatuur

Een warmtepomp werkt efficiënter wanneer de temperatuur binnen het huis constant blijft. Volgens bron 3 is het verstandig om de temperatuur overdag en ’s nachts zo veel mogelijk hetzelfde te houden of met maximaal 1 graad te verlagen. Door het huis niet te snel op te warmen of af te koelen, vermindert u het verbruik van de warmtepomp.

3. Laag verwarmingswater houden

Een andere manier om de COP te verhogen is het houden van een zo laag mogelijke temperatuur van het verwarmingswater. Hoe warmer het water moet worden, hoe harder de warmtepomp moet werken. Bron 3 stelt dat het verwarmingswater bij vloerverwarming vaak al op 30°C kan worden ingesteld, wat veel efficiënter is dan hogere temperaturen.

4. Regelmatig onderhoud

Een warmtepomp die goed onderhouden is, werkt efficiënter. Regelmatig onderhoud, zoals het reinigen van filters en het controleren van de koelmiddelen, voorkomt prestatieverlies. Bron 3 benadrukt dat onderhoud niet alleen het rendement verhoogt, maar ook de levensduur van het apparaat verlengt.

5. Combinatie met zonnepanelen

Zonnepanelen kunnen een belangrijk onderdeel worden van een duurzaam verwarmingssysteem. Door de elektriciteit die de warmtepomp verbruikt zelf op te wekken, verlaagt u de afhankelijkheid van het elektriciteitsnetwerk. Bron 3 stelt dat een combinatie van zonnepanelen en warmtepomp de woning vrijwel onafhankelijk maakt van het energienet.

6. Kies voor een warmtepomp met hoge SCOP

Bij de aankoop van een warmtepomp is het verstandig om kennis te nemen van de SCOP. Een warmtepomp met een hoge SCOP (zoals 5,2) is efficiënter over een hele winter. Bron 2 benadrukt dat moderne warmtepompen in Nederland deze SCOP-waarden behalen bij afgiftetemperaturen van 35°C. Het is verstandig om bij aankoop te kiezen voor een warmtepomp die niet alleen een hoge COP bij ideale omstandigheden heeft, maar ook een hoge SCOP over het hele jaar.

7. Elektrisch back-up elementen

In uitzonderlijke gevallen, zoals bij een streng vriesweer, kan het verstandig zijn om een warmtepomp aan te sluiten op een elektrisch back-up element. Dit element zorgt voor extra warmte wanneer de COP van de warmtepomp onder een bepaalde drempel zakt. Hoewel dit elektriciteitsverbruik tijdelijk verhoogt, zorgt het ervoor dat het huis warm blijft. Bron 2 benadrukt dat dit in koude perioden een noodzakelijke maatregel kan zijn.

Invloed van het afgiftesysteem op COP en SCOP

Het afgiftesysteem (zoals vloerverwarming of radiatoren) heeft ook invloed op de COP en SCOP van een warmtepomp. Vloerverwarming werkt efficiënter dan radiatoren, omdat het lager temperatuurwater kan gebruiken. Bron 2 benadrukt dat het afgiftesysteem een directe invloed heeft op de SCOP, omdat de afgiftetemperaturen in de berekening zijn opgenomen. Bij vloerverwarming is een SCOP van 5,2 haalbaar, terwijl dit getal bij radiatoren lager kan liggen vanwege de hogere afgiftetemperaturen.

CO2-impact en duurzaamheid

De CO2-impact van een warmtepomp is lager dan die van een CV-ketel, vooral wanneer het elektriciteitsverbruik gedeeltelijk of volledig wordt opgewekt met zonnepanelen. Bron 2 benadrukt dat zelfs bij lagere COP’s een warmtepomp in de meeste gevallen duurzamer is dan een CV-ketel. Een warmtepomp verbruikt namelijk minder elektriciteit dan de hoeveelheid gas die nodig is voor een CV-ketel om evenveel warmte te leveren.

Conclusie

De COP van een warmtepomp is sterk afhankelijk van de buitentemperatuur. Bij lagere temperaturen daalt het rendement, wat leidt tot hoger elektriciteitsverbruik. Echter, de SCOP, die het rendement over een geheel jaar weergeeft, is een betere maat voor het werkelijke verbruik. Moderne luchtwarmtepompen in Nederland hebben een SCOP van ongeveer 5,2 bij een afgiftetemperatuur van 35°C, wat betekent dat ze in de meeste gevallen goedkoper zijn dan een CV-ketel.

Om het rendement van een warmtepomp te optimaliseren, zijn verschillende maatregelen mogelijk. De keuze voor vloerverwarming in plaats van radiatoren, het houden van een constante temperatuur, het gebruik van zonnepanelen en regelmatig onderhoud zijn allemaal belangrijke factoren die het verbruik beïnvloeden. Daarnaast is het verstandig om bij aankoop een warmtepomp te kiezen met een hoge SCOP, omdat dit het rendement over het hele jaar verhoogt.

Hoewel een warmtepomp minder efficiënt werkt bij lagere temperaturen, blijft het in de meeste gevallen een rendabele en duurzame keuze voor woningverwarming. Bij uitzonderlijk koude perioden kan een elektrisch back-up element een handige aanvulling zijn.