Groei van warmtepompen in Nederland: cijfers, trends en subsidieregelingen

Inleiding

De toepassing van warmtepompen in Nederland is in de afgelopen jaren sterk gegroeid, en dit blijkt duidelijk uit recente cijfers en analyses. Het aantal warmtepompen in particuliere woningen is met name in de jaren 2022 en 2023 explosief toegenomen. Deze groei wordt vooral aangedreven door subsidies en beleid ter ondersteuning van de transitie naar duurzame verwarmingsmethoden. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de ontwikkeling van warmtepompen in Nederland, met een focus op de jaren 2017 en verder. We bespreken de toename in aantallen, het verschil tussen nieuwbouw en bestaande woningen, en de rol van subsidies zoals de ISDE-regeling. Ook komen warmtenetten aan bod, met aandacht voor de kritische observaties van de Algemene Rekenkamer.

Groei van het aantal warmtepompen in Nederland

De afgelopen jaren is er sprake van een significante toename in het aantal warmtepompen in Nederland. In 2023 was het totale aantal warmtepompen al ruim 2,3 miljoen, volgens CBS-data. Dit is een aanzienlijke groei ten opzichte van eerdere jaren. In 2022 werd al een record geteld van 568.000 opgestelde warmtepompen, wat een toename van 40 procent betekent ten opzichte van 2022. In 2021 was het aantal warmtepompen in bestaande woningen nog rond de 50.000, terwijl dit in 2023 al bijna 120.000 is. Dit is duidelijk een snelle groei die vooral wordt aangedreven door de ISDE-subsidie.

Deze groei is ook te zien in de cijfers per regio. Zo is in de gemeente Tubbergen in Overijssel bijna 1 op de 6 huizen al uitgerust met een warmtepomp. Dit maakt deze gemeente tot koploper in de toepassing van duurzame verwarmingsmethoden. Andere regio's zoals Noord-Brabant en Gelderland tonen ook een sterke groei in het aantal geplaatste warmtepompen met subsidies. De Randstad en Flevoland lijken echter relatief minder actief in het toepassen van warmtepompen, ondanks hun groot aandeel in de totale woningbouw.

Warmtepompen in bestaande woningen versus nieuwbouw

De toepassing van warmtepompen is in beide categorieën – bestaande woningen en nieuwbouw – sterk toegenomen, maar de groei is vooral duidelijk in de bestaande woningen. In 2022 werd 80 procent van de warmtepompen in bestaande woningen geplaatst met behulp van de ISDE-regeling. Deze subsidie is sinds 2021 beschikbaar en heeft geleid tot een exponentiële groei in de markt. In de eerste negen maanden van 2023 was er al anderhalf keer zo veel subsidiebudget door particulieren geclaimd als in heel 2022. Daarom is het ISDE-budget in september 2023 met 210 miljoen euro verhoogd, wat leidde tot een totaal budget van 60 miljoen euro in dat jaar.

In de nieuwbouw is elektrische verwarming al sinds 2018 een standaard. In 2022 was 67 procent van de nieuwe woningen elektrisch verwarmd, tegenover 23 procent in 2018 en gemiddeld 11 procent in de periode 2013-2017. In vrijstaande woningen gebouwd vanaf 2018 is elektrische verwarming het meest gebruikelijk, namelijk in 62 procent van de woningen. Deze woningen zullen vrijwel allemaal over een warmtepomp beschikken. In meergezinswoningen en tussenwoningen is het aandeel elektrische verwarming iets lager, namelijk 37 procent, omdat blokverwarming en warmtenetten ook vaak worden toegepast.

Ondanks het lagere percentage in meergezinswoningen, is het aantal elektrisch verwarmde woningen in deze categorie toch hoger in absolute zin. Dit komt doordat 65 procent van alle woningen in Nederland meergezinswoningen of tussenwoningen zijn. Het resultaat is dat 60 procent van alle elektrisch verwarmde woningen in deze categorieën valt.

Hybride en all-electric warmtepompen

Er zijn twee belangrijke typen warmtepompen: hybride en all-electric. Hybride warmtepompen combineren een warmtepomp met een traditionele cv-ketel, waardoor ze efficiënter werken bij lage buitentemperaturen. All-electric warmtepompen daarentegen werken volledig op elektriciteit en zijn vooral populair in de nieuwbouw.

De groei van hybride warmtepompen is aanzienlijk. In 2021 werden er ongeveer 10.000 hybride warmtepompen geïnstalleerd, in 2022 waren dit er 22.000 en in 2023 sprong het aantal naar 58.000. In de bestaande bouw is ongeveer de helft van de nieuwe warmtepompen hybride. De andere helft bestaat uit all-electric warmtepompen, die vooral in nieuwbouw worden toegepast.

Het totale aantal warmtepompen in woningen in 2023 is volgens DNE Research geschat op 568.000, wat bijna twee keer zoveel is als eind 2021 en vijf keer zoveel als in 2016. Deze cijfers duiden op een sterke groei van de markt en een verdringing van traditionele verwarmingsmethoden. De toename is ook duidelijk te zien in de aantallen verkochte cv-ketels. In het eerste halfjaar van 2023 zijn er een derde minder cv-ketels verkocht dan in dezelfde periode in 2022. Als deze trend zich in de tweede helft van het jaar volgt, zouden er in 2023 slechts 300.000 cv-ketels zijn verkocht, wat een significante daling is ten opzichte van voorgaande jaren.

Subsidiebeleid en de ISDE-regeling

De ISDE-regeling (Innovatie Subsidie Duurzame Energie) speelt een centrale rol in de groei van warmtepompen in Nederland. Deze regeling is vanaf 2021 beschikbaar en richt zich op de bestaande woningen, omdat deze categorie geen recht heeft op de Nieuwbouwsubsidie. De ISDE-regeling biedt financiële ondersteuning voor de aanschaf en installatie van warmtepompen en andere duurzame maatregelen.

In 2022 is het aantal met ISDE-subsidie geplaatste warmtepompen verviervoudigd ten opzichte van 2021. Dit toont aan hoe sterk de regeling heeft bijgedragen aan de groei in de bestaande bouw. In 2023 is het subsidiebudget verder opgehoogd, wat heeft geleid tot nog meer warmtepompen in bestaande woningen.

De ISDE-regeling heeft ook geleid tot een snelle groei in de markt. In de eerste negen maanden van 2023 was er al anderhalf keer zo veel subsidiebudget door particulieren geclaimd als in heel 2022. Hierdoor werd in september 2023 het ISDE-budget met 210 miljoen euro verhoogd. De toekomstige groei van warmtepompen hangt grotendeels af van de beschikbaarheid van subsidies en het beleid rondom de transitie naar duurzame verwarmingsmethoden.

Kritiek op subsidies en warmtenetten

Hoewel de toename in warmtepompen aanzienlijk is, zijn er ook kritische stemmen inzake subsidies en de strategie van de overheid. De Algemene Rekenkamer heeft in haar onderzoek geconcludeerd dat ruim 90 procent van de gesubsidieerde warmtepompen in huizen is geplaatst in wijk zonder warmtenet. Dit heeft geleid tot een advies dat huiseigenaren geen subsidie meer moeten krijgen voor een warmtepomp als dit de ontwikkeling van een warmtenet in de wijk zou kunnen belemmeren.

Deze kritiek is gericht op het feit dat subsidies voor warmtepompen de ontwikkeling van warmtenetten in de weg kunnen staan. In de jaren 2017 en daarna zijn er jaarlijks meer warmtepompen geïnstalleerd dan nieuwe aansluitingen op warmtenetten. Dit betekent dat de overheid mogelijk meer aandacht moet besteden aan de uitrol van warmtenetten, zodat huiseigenaren in de toekomst niet afhankelijk worden van subsidies voor warmtepompen.

Toekomstige trends en uitdagingen

De toekomstige groei van warmtepompen hangt af van verschillende factoren. Allereerst is er de vraag hoe lang subsidies beschikbaar zullen zijn en of er aanpassingen zullen komen in het beleid. Tegenwoordig wordt er al gesproken over de mogelijkheid om subsidies voor warmtepompen aan te passen op basis van de aanwezigheid van warmtenetten in de wijk. Dit zou betekenen dat huiseigenaren in wijk met een warmtenet geen subsidie krijgen voor een warmtepomp, waardoor de ontwikkeling van warmtenetten wordt gestimuleerd.

Daarnaast speelt de technologische ontwikkeling van warmtepompen een rol. Er wordt gewerkt aan efficiëntere modellen, onder andere hybride systemen die in de winter beter presteren. Ook zijn er ontwikkelingen in het domein van geothermische warmtepompen, die gebruik maken van de aardwarmte. Deze technologieën kunnen in de toekomst leiden tot snellere groei van warmtepompen, zowel in bestaande als in nieuwbouw.

Een belangrijke uitdaging is de beschikbaarheid van installateurs. Er zijn momenteel niet genoeg ervaren installateurs om de hoge vraag na te komen. Dit kan leiden tot vertragingen in de uitrol van warmtepompen en subsidies. De overheid en de sector werken samen om dit tekort aan installateurs op te lossen, onder andere door opleidingen en trainingen.

Conclusie

De afgelopen jaren is er sprake van een snelle groei in het aantal warmtepompen in Nederland. Deze groei wordt vooral aangedreven door subsidies zoals de ISDE-regeling en beleid ter ondersteuning van de transitie naar duurzame verwarmingsmethoden. In 2023 was het totale aantal warmtepompen al ruim 2,3 miljoen, wat een toename van 40 procent betekent ten opzichte van 2022. In de bestaande woningen is de groei het duidelijkst, met ongeveer 120.000 warmtepompen geplaatst in 2023. In de nieuwbouw is elektrische verwarming al sinds 2018 de standaard, met name in vrijstaande woningen.

De groei van warmtepompen is ook te zien in de toename van hybride en all-electric modellen. In 2023 zijn er bijna 568.000 warmtepompen geïnstalleerd, wat bijna twee keer zoveel is als in 2021. De toekomstige groei hangt af van subsidies, technologische ontwikkelingen en het beleid rondom warmtenetten. Hoewel subsidies een belangrijke rol spelen, zijn er ook kritische stemmen over het feit dat subsidies de ontwikkeling van warmtenetten in de weg kunnen staan. De overheid en sector werken samen om dit probleem aan te pakken.

In de toekomst is het belangrijk om subsidies te koppelen aan de uitrol van warmtenetten, zodat huiseigenaren niet afhankelijk worden van subsidies voor warmtepompen. Ook is er aandacht nodig voor de beschikbaarheid van installateurs, om de vraag in de markt te kunnen aanvullen. Warmtepompen zijn een belangrijk onderdeel van de energietransitie en zullen in de toekomst een steeds groter aandeel gaan behalen in de verwarmingsmarkt.

Bronnen

1. Nederlanders kiezen massaal voor warmtepomp – ruim 40% groei
2. De harde cijfers | Na recordjaar telt Nederland ruim 2,3 miljoen warmtepompen
3. Een koud bad voor warmtenetten
4. Het warmtepompmomentum zet door