Warmtepompen en de energiecrisis: Uitdagingen, oplossingen en beleidsmaatregelen

Published by Redactie on oktober 7, 2025 | Category warmtepomp

De rol van warmtepompen in de energiecrisis is steeds duidelijker aan het worden. Zowel voor individuele huishoudens als voor de nationale energievoorziening is het gebruik van warmtepompen een cruciaal onderdeel van de overgang naar duurzame energie. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de huidige toestand, de uitdagingen die het land en de maatschappij tegenkomen, en de beleidsmaatregelen die op gang zijn gekomen om de energiecrisis te trotseren. Aan de hand van recente cijfers, beleidsveranderingen en initiatieven wordt bekeken hoe warmtepompen op korte en lange termijn een rol kunnen spelen in de duurzame energietransitie.

De huidige positie van warmtepompen in Nederland

De bijdrage van warmtepompen aan het energieverbruik uit hernieuwbare bronnen is in 2024 met 8 procent relatief klein, maar de afgelopen jaren is sprake van een aanzienlijke toename. In vergelijking met 2023 is het totale opgewekte warmtevolume in 2024 met 16 procent gestegen tot 30 petajoule. Dit is een indicatie van de groeiende aandacht voor warmtepompen in de woningbouwsector en het bedrijfsleven.

In 2024 zijn er circa 90.000 warmtepompen met subsidie via de ISDE (Investeringssubsidie Duurzame Energie) gerealiseerd. Dit is een aanzienlijk aantal en wijst op de groeiende populariteit van warmtepompen als duurzame verwarmingsoplossing. De ISDE-subsidie is sinds 2018 een belangrijk instrument om de toepassing van warmtepompen te stimuleren, met name bij bestaande woningen. Voordat de aansluitplicht voor aardgas bij nieuwe woningen verviel in 2018, was de toepassing van warmtepompen beperkt. Sindsdien is het aandeel van warmtepompen in het verwarmingslandschap fors toegenomen.

Groei en groeidoelen voor hernieuwbare warmte

Het Europees kader voor duurzame energie, de RED (Renewable Energy Directive) III, legt bindende groeidoelen vast voor hernieuwbare warmte. In de periode 2021-2025 moet het aandeel van hernieuwbare warmte jaarlijks met 0,8 procentpunt stijgen. Voor de periode 2025-2030 is dit doel iets ambitieuzer en is het jaarlijks groeitempo 1,1 procentpunt.

Daarnaast is er de mogelijkheid om warmtepompen en restwarmte in te rekenen binnen deze doelen, met een maximale invloed van 0,4 procentpunt. Het kabinet kan hiermee de groeiedoelen verhogen, maar binnen een bepaalde grens. Deze regeling geeft overheidsinstanties en bedrijven de mogelijkheid om de toepassing van warmtepompen verder te stimuleren, zonder dat het doel buiten het kader van RED III valt.

De impact van de energiecrisis op warmtepompen

De energiecrisis heeft geleid tot een herwaardering van het energiebeleid in Nederland. In de context van de afhankelijkheid van Russisch gas en de toenemende druk op het stroomnet, is er een sterke draagvlak voor maatregelen die de duurzame overgang versnellen. Warmtepompen zijn hierin een sleuteltechnologie, aangezien ze het gebruik van fossiele brandstoffen voor verwarming drastisch kunnen verminderen.

De overheid heeft diverse maatregelen genomen om het gebruik van warmtepompen te bevorderen. Zo is de verplichting voor hybride warmtepompen – warmtepompen die ook op gas kunnen werken – voorlopig teruggeschoven. Dat betekent dat mensen de komende jaren hun cv-ketel kunnen vervangen zonder verplicht gedeeltelijk over te stappen op elektriciteit. Dit besluit is genomen om de druk op het stroomnet te verminderen, aangezien volledig elektrische warmtepompen het grootste deel van het stroomverbruik in een huishouden kunnen vormen.

Uitdagingen bij de verduurzaming van bestaande woningen

De verduurzaming van bestaande woningen is een van de grootste uitdagingen in de energietransitie. In de drie provincies Flevoland, Utrecht en Gelderland is besloten om af te zien van volledig elektrische warmtepompen bij de renovatie van bestaande woningen. In plaats daarvan moet er gekozen worden voor hybride warmtepompen of voor het aansluiten van woningen op een warmtenet. Deze keuze is gemaakt om de druk op het stroomnet te verminderen en om ervoor te zorgen dat woningen wel worden gevoed met elektriciteit, ook in sterk verduurzamde woonwijken.

Bij deze maatregel is het doel om de energiecrisis te doorstaan en de energiezekerheid te verhogen. Een belangrijk aspect is dat het gebruik van gas niet volledig wordt uitgebannen, maar dat het wel wordt verminderd. Dit is een tijdelijke oplossing die gericht is op het opkappen van de druk op het stroomnet, met als doel om uiteindelijk volledig op duurzame energie over te stappen.

Het Nationaal Isolatieprogramma en de Energiebespaarcoalitie

Een van de belangrijkste initiatieven in de energietransitie is het Nationaal Isolatieprogramma, dat is opgestart door Volkshuisvesting Nederland. Het doel van het programma is om binnen tien jaar 400.000 woningen van versterkte isolatie te voorzien. Hierbij wordt niet alleen gekeken naar warmtepompen, maar ook naar het verlagen van het energieverbruik door het verbeteren van de thermische isolatie van woningen. Dit is een essentieel onderdeel van het energiebeleid, omdat een beter geïsoleerde woning minder energie nodig heeft voor verwarming en koeling.

De Energiebespaarcoalitie is een landelijke samenwerking tussen huishoudens, bedrijven en overheidsinstanties met als doel de energiebesparing te verhogen. De coalitie faciliteert initiatieven rondom energiezuiniger gedrag, optimalisatie van bestaande installaties en het verbeteren van de energiezuinigheid van gebouwen. Dit omvat onder andere het isoleren van daken, muren en vloeren, het aanschaffen van LED-verlichting en het inzetten op zon-PV-systemen op het dak.

Subsidies en financiering van warmtepompen

Subsidies spelen een belangrijke rol in de financiering van warmtepompen. De ISDE-subsidie is sinds 2012 beschikbaar voor installaties die alleen warmte uit hernieuwbare bronnen produceren. In 2024 zijn er 90.000 warmtepompen met ISDE-subsidie gerealiseerd. Hoewel dit een aanzienlijk aantal is, is de groei van de subsidies voor zonneboilers afgenomen, mogelijk als gevolg van het verlagen van de subsidiebedragen in 2024.

Een belangrijk aspect van de subsidie is dat het geen eindeloze financiering is. Sinds 2020 is de ISDE alleen nog beschikbaar voor gebouwen met een bouwjaar van 2018 of eerder. Dit komt doordat de toepassing van warmtepompen in nieuwe woningen niet langer wordt gesteund, aangezien deze woningen standaard niet op het aardgasnet mogen worden aangesloten. Dit betekent dat de subsidie vooral bedoeld is voor de renovatie van bestaande woningen.

De rol van bedrijven en het stroomnet

De energiecrisis heeft ook geleid tot een herwaardering van de rol van bedrijven in de duurzame overgang. Het kabinet stelt 166 miljoen euro beschikbaar voor de stimulering van energiehubs. Hierbij werken bedrijven samen om hun elektriciteitsvraag en -aanbod lokaal op elkaar af te stemmen. Dit maakt het mogelijk om de druk op het stroomnet te verminderen en om meer ruimte te creëren voor duurzame energieopwekking.

Bij huishoudens wordt de toepassing van slimme, aanstuurbare warmtepompen en laadpalen in de toekomst de norm. Deze apparaten helpen om het stroomnet op piekmomenten minder te belasten en zorgen voor een betere balans tussen voorraad en vraag. Het kabinet zet in op het ontwikkelen van nieuwe standaarden en certificeringen om dit proces te versnellen.

Technische aspecten van warmtepompen

De techniek achter warmtepompen is in de afgelopen jaren sterk geëvolueerd. Er zijn verschillende types warmtepompen, waaronder buitenluchtwarmtepompen en bodemwarmtepompen. Buitenluchtwarmtepompen halen warmte uit de lucht en zijn in de meeste gevallen geschikt voor individuele woningen. Bodemwarmtepompen halen warmte uit de bodem en zijn meestal geschikt voor grotere installaties of voor hele woonwijken.

De efficiëntie van warmtepompen wordt vaak uitgedrukt in COP (Coefficient of Performance), wat het verhoudinggetal is tussen het opgewekte warmtevolume en het elektriciteitsverbruik. Een COP van 4 betekent dat voor 1 kWh elektriciteit, 4 kWh warmte wordt opgewekt. De COP kan variëren afhankelijk van de omgevingstemperatuur en het type warmtepomp.

Klimaatvoordeel van warmtepompen

Warmtepompen hebben een positief effect op het klimaat, aangezien ze fossiele brandstoffen vervangen. Het verlagen van het aandeel aardgas in de verwarmingssector leidt tot minder CO2-uitstoot en draagt bij aan de klimaatdoelen van Nederland. Bovendien verminderen warmtepompen de afhankelijkheid van importgas, wat bijdraagt aan de energiezekerheid van het land.

In de context van de energiecrisis is dit laatste aspect van groot belang. De afhankelijkheid van Russisch gas is een zorgelijke factor, en de toepassing van warmtepompen helpt hieraan te remmen. Tegelijkertijd is er ook aandacht voor de impact van warmtepompen op het stroomnet. Omdat warmtepompen elektriciteit gebruiken, is het belangrijk om de stroomproductie te verduurzamen en het stroomnet uit te breiden.

De rol van het kabinet en de netbeheerders

Het kabinet heeft in samenwerking met de netbeheerders maatregelen genomen om de druk op het stroomnet te verminderen. In 2023 zijn er maatregelen genomen om de stroomnetcapaciteit te vergroten, met name in stedelijke gebieden waar de verduurzaming van huizen sterk is aan het verlopen. Deze maatregelen zijn nodig om ervoor te zorgen dat huizen en bedrijven voldoende stroom krijgen, ook in verduurzamde woonwijken.

Een van de maatregelen is het gebruik van gasgeneratoren in woonwijken in Flevoland, Utrecht en Gelderland. Deze installaties kunnen als buffer fungeren tussen de woningen en het elektriciteitsnet. Op momenten dat het stroomnet vol zit, kan extra stroom worden opgewekt, zodat er geen energieknelpunt ontstaat. Deze oplossing is tijdelijk en bedoeld om de energiecrisis te doorstaan, maar biedt een mogelijkheid om de druk op het stroomnet te verminderen.

Kansen en uitdagingen op de lange termijn

Op de lange termijn is de toepassing van warmtepompen een essentieel onderdeel van de duurzame energietransitie. Met de stijgende prijzen van aardgas en de druk op het stroomnet is het gebruik van warmtepompen een logische keuze. Tegelijkertijd zijn er ook uitdagingen, zoals de kosten van investeringen in warmtepompen, de capaciteit van het stroomnet en de impact op het klimaat.

Een belangrijke kwestie is de financiering van warmtepompen. Ondanks subsidies is het aanschaffen en installeren van een warmtepomp nog steeds kostbaar. Voor veel huishoudens is het een investering die jaren moet worden terugverdiend. Daarom is het belangrijk dat er subsidies en andere financieringsmogelijkheden worden aangehouden, zodat de overgang naar duurzame verwarming voor iedereen toegankelijk is.

Conclusie

De rol van warmtepompen in de energiecrisis is duidelijk aan het worden. Zowel voor individuele huishoudens als voor de nationale energievoorziening is het gebruik van warmtepompen een belangrijk onderdeel van de duurzame overgang. De huidige cijfers tonen aan dat de toepassing van warmtepompen sterk is aan het groeien, en dat dit een positief effect heeft op het klimaat en de energiezekerheid.

Tegelijkertijd zijn er ook uitdagingen, zoals de druk op het stroomnet en de kosten van investeringen. Het kabinet en de netbeheerders nemen maatregelen om deze problemen te tackelen, en initiatieven zoals het Nationaal Isolatieprogramma en de Energiebespaarcoalitie spelen een belangrijke rol in de verduurzaming van woningen en het bedrijfsleven.

Op lange termijn is het doel om volledig op duurzame energie over te stappen, met warmtepompen als centrale technologie in de verwarmingssector. Totdat dit doel bereikt is, blijft het belangrijk om zowel de technische aspecten van warmtepompen als de financiële en beleidsmaatregelen te verbeteren, zodat de energiecrisis kan worden doorstaan en de duurzame overgang kan worden versneld.

Bronnen

energiecrisis