Warmtepompen en CO2-uitstoot: feiten over koolzuurgas en duurzaam verwarmen

Published by Redactie on oktober 7, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

In de huidige context van klimaatverandering en duurzame ontwikkeling is er een steeds groeiende belangstelling voor alternatieve verwarmingssystemen die minder CO2-uitstoot genereren dan traditionele systemen zoals gasketels. De warmtepomp is daarbij vaak genoemd als een duurzame oplossing. Echter, er is ook discussie over de werkelijke milieuprestatie van warmtepompen, met name in relatie tot hun CO2-voetafdruk. Deze discussie is soms verward door misvattingen of onjuiste interpretaties van hoe warmtepompen precies werken en welk effect ze hebben op de koolstofuitstoot.

Het doel van deze artikel is om een duidelijke, feitengestuurde beschouwing te geven over de CO2-uitstoot van warmtepompen, op basis van concrete casestudies, technische data en verklaringen van deskundigen. We zullen de levenscyclusanalyse van warmtepompen in vergelijking met gasketels behandelen, de werking van warmtepompen uitleggen, en de CO2-reductie-effecten over een typisch gebruiksspanne (17 jaar) bekijken. Bovendien zullen we aandacht besteden aan de groeiende installatieaantallen van warmtepompen in Nederland, zoals verstrekt door het CBS, en het potentieel van hybride systemen en zonnepanelen als aanvulling op warmtepompen.

De CO2-voetafdruk van warmtepompen in vergelijking met gasketels

Een van de meest relevante casestudies komt uit Daikin, waarbij de levenscyclusanalyse van een warmtepomp vergeleken wordt met die van een gasketel. Volgens de studie is het totale GWP (Global Warming Potential) van een warmtepomp acht keer lager dan dat van een gasketel over een referentieperiode van 17 jaar. Concreet betekent dit dat de Daikin-warmtepomp een CO2-voetafdruk heeft van 7,87 ton CO2-equivalent, terwijl de gasketel 63,9 ton CO2-equivalent produceert.

De CO2-uitstoot over de levenscyclus van een verwarmingssysteem wordt opgebouwd uit drie fasen: productie, gebruik en afbraak. De grootste bijdrage komt uit de gebruiksfase, waarbij de warmtepomp aanzienlijk minder energie verbruikt dan een gasketel. In de casestudy is de warmtepomp ongeveer drie keer koolstofzuiniger dan een gasketel tijdens de gebruiksfase, wat leidt tot een CO2-reductie van 1.358 kg per jaar in Nederland.

Het is belangrijk om te benadrukken dat deze CO2-reductie al bereikt wordt zonder rekening te houden met de toekomstige groening van het elektriciteitsnet. De warmtepomp werkt immers op elektriciteit, en naarmate het elektriciteitsmix groener wordt (bijvoorbeeld door meer wind- en zonnestroom), zal de CO2-uitstoot van de warmtepomp nog verder dalen. Tegelijkertijd is een gasketel gebonden aan fossiele brandstoffen, waarvan de CO2-uitstoot per kWh warmte niet gemakkelijk verlaagd kan worden.

Deze bevindingen zijn bevestigd door TNO, die ook onderzoek heeft gedaan naar de indirecte CO2-uitstoot via het stroomverbruik van warmtepompen. Zelfs bij een volledig “grijze” stroommix, waarbij de elektriciteit volledig afkomstig is van niet-duurzame bronnen, blijkt de CO2-uitstoot van een warmtepomp lager te zijn dan die van een gasketel.

Hoe werkt een warmtepomp?

Een warmtepomp gebruikt elektriciteit om warmte uit een natuurlijke bron (zoals lucht, water of grond) te halen en deze in een woning te gebruiken voor verwarming of warm water. In tegenstelling tot een gasketel, die brandstof verbrandt om warmte op te wekken, gebruikt een warmtepomp de omgevingstemperatuur als een bron van energie.

Een belangrijk kenmerk van warmtepompen is hun COP (Coefficient of Performance), wat aangeeft hoeveel warmte ze per kWh elektriciteit kunnen leveren. In de casestudy wordt aangegeven dat een warmtepomp gemiddeld 1,5 tot 5 kWh warmte extra pompt per kWh elektriciteit. Dit betekent dat de COP van een warmtepomp typisch tussen 1,5 en 5 ligt, afhankelijk van de omstandigheden.

Deze efficiëntie maakt warmtepompen tot een veel efficiëntere manier van verwarmen dan gasketels. Bijvoorbeeld, als een gasketel 180 gram CO2 per kWh warmte produceert, kan een warmtepomp, afhankelijk van de COP en de CO2-uitstoot per kWh elektriciteit, tussen 65 en 160 gram CO2 per kWh warmte genereren. Dit is een duidelijke CO2-reductie.

Hoewel deze principes voor energie- en klimaatwetenschappers standaard zijn, is er recente kritiek geweest op een uitspraak van hoogleraar David Smeulders van de TU Eindhoven, die stelde dat elektrisch verwarmen meer CO2 zou genereren dan verwarmen met aardgas. Deze uitspraak is echter onjuist, omdat Smeulders de COP van warmtepompen en de indirecte uitstoot via elektriciteitsproductie niet in zijn vergelijking heeft meegenomen. De echte CO2-uitstoot van een warmtepomp is dus lager dan die van een gasketel, ook bij gebruik van een grijze stroommix.

Levenscyclusanalyse en CO2-reductie

Een levenscyclusanalyse (LCA) is een methode om de totale CO2-uitstoot van een product te bepalen over zijn gehele levensduur, van productie tot afbraak. In de casestudy van Daikin is dit onderzocht voor een lucht-water warmtepomp en een gasketel. De resultaten tonen duidelijk aan dat de warmtepomp een aanzienlijke CO2-reductie biedt over een periode van 17 jaar.

De grootste bijdrage aan de CO2-uitstoot komt uit de gebruiksfase van het verwarmingssysteem. Tijdens deze fase verbruikt de warmtepomp minder energie dan een gasketel, omdat het gebruikmaakt van de omgevingstemperatuur als een bron van warmte. Over een periode van één jaar bespaart het vervangen van een gasketel door een warmtepomp in Nederland 1.358 kg CO2.

Over 17 jaar leidt deze jaarlijkse reductie tot een totale CO2-reductie die acht keer hoger is dan de CO2-uitstoot van een gasketel. Dit is een krachtige demonstratie van de klimaatvoordelen van warmtepompen.

Groei van warmtepompinstallaties in Nederland

De groei van warmtepompinstallaties in Nederland is aanzienlijk. Volgens gegevens van het CBS is het aantal warmtepompen in woningen gestegen van 1.666.800 in 2023 naar 2.017.981 in 2024. Deze groei duidt op een toenemende voorkeur voor duurzame verwarmingssystemen bij huiseigenaren.

Daarnaast zijn er ook warmtepompen geïnstalleerd in utiliteitsgebouwen, kassen en stallen, met een aanzienlijke toename tussen 2022 en 2024. De aantallen tonen een positieve trend, wat aangeeft dat de transitie naar een elektrisch verwarmingssysteem in volle gang is.

Het CBS verstrekt ook data over het type warmtepompen, zoals lucht-water warmtepompen. In 2024 zijn er bijvoorbeeld 1.898.699 lucht-water warmtepompen geïnstalleerd in totaal gebouwen, een toename ten opzichte van eerdere jaren.

Deze groei is te verklaren door de stijgende aandacht voor duurzame energie, de stijgende kosten van fossiele brandstoffen en de regering’s doel om Nederland aardgasvrij te maken tegen 2050. Warmtepompen spelen een centrale rol in deze transitie.

Hybride warmtepompen en zonnepanelen

Natuurlijk is het belangrijk om te erkennen dat de efficiëntie en duurzaamheid van een warmtepomp ook afhankelijk zijn van de isolatie van het huis. Een goed geïsoleerde woning heeft minder energie nodig voor verwarming, wat de CO2-uitstoot van zowel een warmtepomp als een gasketel verlaagt. In dat opzicht is isolatie cruciaal voor een duurzaam verwarmingsplan.

Daarnaast worden hybride warmtepompen steeds populairder. Een hybride systeem combineert een warmtepomp met een back-up verwarmingssysteem, zoals een elektrische verwarming of een kleine aardgasketel. Dit kan voordelen bieden in regio’s waar de buitentemperatuur zeer laag kan zijn, waardoor de efficiëntie van de warmtepomp afneemt.

Een extra manier om de CO2-uitstoot van een warmtepomp verder te verlagen is door zonnepanelen of een thuisbatterij te installeren. Zonnepanelen leveren duurzame elektriciteit, die direct gebruikt kan worden voor het aandrijven van de warmtepomp. Dit vermindert de afhankelijkheid van het elektriciteitsnet en verlaagt de CO2-uitstoot van de warmtepomp nog verder. In combinatie met een batterij is het mogelijk om overtollige zonne-energie op te slaan en later te gebruiken, wat de CO2-uitstoot verder vermindert.

Kritiek en verduidelijking van misvattingen

Hoewel de meeste studies en casestudies duidelijk maken dat warmtepompen aanzienlijk minder CO2 uitstoten dan gasketels, zijn er ook misvattingen en kritiek die op moeten worden gelost. Een van de bekendste kritiekpunten komt van hoogleraar David Smeulders, die stelde dat het overstappen van aardgas naar elektrisch verwarmen leidt tot meer CO2-uitstoot. Deze uitspraak is echter niet correct, omdat Smeulders de COP van de warmtepomp en de indirecte CO2-uitstoot via elektriciteitsproductie niet in zijn vergelijking heeft meegenomen.

De werkelijkheid is dat een warmtepomp 1,5 tot 5 keer zoveel warmte levert per kWh elektriciteit als het elektriciteitsverbruik zelf. Dit betekent dat de effectieve CO2-uitstoot per kWh warmte aanzienlijk lager is dan die van een gasketel. De CO2-uitstoot van een gasketel is per kWh warmte hoger, omdat er geen COP-effect is.

Het is belangrijk dat dergelijke misvattingen niet ontkiend worden, maar dat ze duidelijk worden verduidelijkt door feiten en technische verklaringen. Dit is van belang voor het openbare debat en voor het nemen van beslissingen door particulieren en beleidsmakers.

Conclusie

Warmtepompen bieden aanzienlijke voordelen qua CO2-reductie in vergelijking met traditionele gasketels. Over een periode van 17 jaar is de CO2-voetafdruk van een warmtepomp acht keer lager dan die van een gasketel. Dit komt vooral door de efficiëntie van de warmtepomp tijdens de gebruiksfase, waarbij minder energie nodig is om dezelfde hoeveelheid warmte te genereren.

De groei van warmtepompinstallaties in Nederland is duidelijk en wijst op een verplaatsing naar duurzamere verwarmingsoplossingen. Door de combinatie van warmtepompen met goede isolatie, zonnepanelen en hybride systemen kan de CO2-uitstoot nog verder worden verlaagd.

Terwijl er discussie kan zijn over de exacte CO2-berekeningen, is het duidelijk dat warmtepompen een belangrijke rol kunnen spelen in het beheersen van klimaatverandering. Het is van belang dat dergelijke discussies feiten- en datagestuurd blijven, zodat particulieren, professionele bouwers en beleidsmakers de juiste keuzes kunnen maken voor duurzame woningbouw en renovatie.

Bronnen

koolzuurgas