Warmtepompen: Duurzaam of geen duurzaamheidswaarde?

Published by Redactie on oktober 7, 2025 | Category warmtepomp

In de huidige context van energietransitie en klimaatverandering worden warmtepompen steeds vaker opgevoerd als duurzame alternatieven voor traditionele verwarmingssystemen zoals gas- of olieketels. Het is echter niet zomaar een eenduidig antwoord of een warmtepomp daadwerkelijk duurzaam is. Deze technologie draagt zeker bij aan een lagere CO₂-uitstoot, maar brengt ook nieuwe uitdagingen met zich mee in verband met energieverbruik, groene stroommix en het algehele vermogen van de maatschappij om volledig duurzaam te verkeren. In dit artikel bespreken we de duurzaamheidsaspecten van warmtepompen, het effect op het klimaat en de maatschappelijke impact. We laten zien waarom het antwoord op de vraag "is een warmtepomp duurzaam?" niet simpel is en waar je als ondernemer, bouwer of woningeigenaar op moet letten bij de keuze voor een warmtepomp.

Wat is een warmtepomp?

Een warmtepomp is een technische oplossing om warmte uit de omgeving te halen en gebruiken voor de verwarming van een woning. Deze warmte kan afkomstig zijn van de lucht, de bodem of het grondwater. Het systeem gebruikt elektriciteit om de warmte te verplaatsen, waarbij het energieverbruik aanzienlijk lager is dan bij het verbranden van fossiele brandstoffen zoals aardgas. De warmtepomp kan zowel voor verwarming als voor koeling worden ingezet, afhankelijk van de seizoenen.

De efficiëntie van een warmtepomp wordt vaak uitgedrukt in de COP (Coefficient of Performance). Dit is het verhoudingstal tussen de hoeveelheid warmte die wordt geproduceerd en de hoeveelheid elektriciteit die wordt gebruikt. Een COP van 4 betekent bijvoorbeeld dat voor elke kWh elektriciteit die wordt ingezet, er 4 kWh warmte wordt opgewekt. Dit maakt warmtepompen energetisch aantrekkelijk.

Duurzaamheid: CO₂-uitstoot en energiebronnen

Een van de belangrijkste voordelen van een warmtepomp is de vermindering van de CO₂-uitstoot vergeleken met een gascv-ketel. Volgens TNO is de CO₂-uitstoot van een CV-ketel gemiddeld 2.900 kg per jaar, terwijl een warmtepomp deze uitstoot met 55% kan verminderen tot ongeveer 1.300 kg CO₂ per jaar. Wanneer de elektriciteit die wordt gebruikt voor de warmtepomp volledig duurzaam is – bijvoorbeeld via zonnepanelen of windenergie – kan de indirecte CO₂-uitstoot zelfs dalen tot slechts 150 kg per jaar. Dit maakt duidelijk dat de duurzaamheid van een warmtepomp sterk afhankelijk is van de energiebronnen die beschikbaar zijn in het land en de regio.

In Nederland is de elektriciteitsmix echter nog niet volledig duurzaam. Momenteel is slechts een gedeelte van de elektriciteit afkomstig van duurzame bronnen, zoals wind- en zonnepanelen. Hoewel het aandeel van groene energie stijgt, wordt de vraag naar elektriciteit ook groter door de toegenomen toepassing van elektrische auto’s, warmtepompen en inductiekoken. Hierdoor is er een kritisch oog nodig bij het beoordelen van de daadwerkelijke duurzaamheid van warmtepompen.

Het probleem van energieverbruik en groene transitie

Hoewel warmtepompen minder fossiele brandstoffen verbranden, verbruiken ze wel meer elektriciteit dan traditionele verwarmingsmethoden. Dit leidt tot een belangrijk debat: hoe verhoudt het energieverbruik van warmtepompen zich tot de beschikbare hoeveelheid groene energie?

Volgens een aantal kritische analyses, zoals van Greenevelien en Natuur & Milieu, leidt de toename van het gebruik van warmtepompen tot een groter energieverbruik. Als de productie van groene stroom niet even snel toeneemt, wordt het aandeel van hernieuwbare energie juist kleiner, omdat de vraag groeit sneller dan het aanbod. Dit betekent dat een warmtepomp, hoewel efficiënter dan een CV-ketel, in een grotere context gezien mogelijk niet leidt tot een volledige duurzaamheid, zolang de elektriciteitsmix niet volledig groen is.

Een voorbeeld hiervan is een goed geïsoleerd rijtjeshuis dat op 16°C wordt gehouden met gasverwarming, vergeleken met een villa die op 21°C wordt verwarmd met een warmtepomp. In dit scenario kan het energieverbruik van de villa met warmtepomp in feite hoger zijn dan dat van het rijtjeshuis, omdat het hogere verwarmingstempo en grotere oppervlakte meer energie vraagt, zelfs als de bron duurzaam is.

Hieruit blijkt dat het energieverbruik van een warmtepomp niet alleen afhankelijk is van de technologie zelf, maar ook van de manier waarop het wordt gebruikt. Het is dus belangrijk om ook het gedrag en het comfortniveau van gebruikers in overweging te nemen bij het beoordelen van duurzaamheid.

Hybride warmtepompen: een stap in de goede richting?

Voor huishoudens die niet direct willen afschaffen van hun gasaansluiting, is de hybride warmtepomp een tussenoplossing. Deze warmtepomp combineert de voordelen van een traditionele CV-ketel met het efficiëntere karakter van een warmtepomp. Een hybride warmtepomp vermindert het gasverbruik met ongeveer 30%, terwijl een volledige elektrische warmtepomp dit percentage zelfs tot 40 tot 55% kan opdrijven.

Hoewel dit gunstig is voor de CO₂-uitstoot, is het belangrijk om te beseffen dat de hybride oplossing geen volledige duurzaamheid garandeert. Het aandeel van elektriciteit in het energieverbruik groeit, maar de CO₂-uitstoot van het gasdeel blijft bestaan. Hierdoor is een hybride warmtepomp meer een stap richting duurzaamheid dan een volledige oplossing.

Duurzaamheid van de productie en het gebruik van koudemiddelen

Een ander aspect van de duurzaamheid van warmtepompen is de productie en het gebruik van koudemiddelen. Deze stoffen kunnen lekken en bijdragen aan de CO₂-uitstoot, vooral als het lekkage op langere termijn optreedt. TNO wijst erop dat bij een lekkage van 6% per jaar, de CO₂-uitstoot van een warmtepomp groter kan zijn dan die van een CV-ketel. Dit is een belangrijk punt, omdat het aantoont dat ook de productie en het gebruik van koudemiddelen een rol spelen in de duurzaamheid van warmtepompen.

Daarnaast is de productie van warmtepompen zelf energie-intensief. Het gebruik van materialen en de productieketen van warmtepompen moeten ook in overweging worden genomen bij een volledige duurzaamheidsanalyse. Hoewel warmtepompen efficiënter zijn in het verbruik van energie tijdens het gebruik, is het belangrijk om ook het energieverbruik in de productie en het einde van het levenscyclusverbruik te bepalen.

Duurzaamheid in de praktijk: isolatie en efficiëntie

De duurzaamheid van een warmtepomp is ook sterk afhankelijk van de isolatie van de woning. Een warmtepomp werkt het beste in een goed geïsoleerde woning, waarbij de warmte goed wordt vastgehouden en weinig verloren gaat. In huizen die in de laatste 15 jaar zijn gebouwd, is de isolatie vaak voldoende voor een warmtepomp. Voor oudere huizen kan het noodzakelijk zijn om eerst de isolatie te verbeteren voordat men overgaat tot een warmtepompinstallatie.

De efficiëntie van de warmtepomp neemt namelijk af als de woning slecht geïsoleerd is. In dergelijke gevallen is het verbruik van elektriciteit hoger, wat de CO₂-uitstoot opnieuw verhoogt. Dit betekent dat een warmtepomp niet automatisch leidt tot duurzaamheid, tenzij het in combinatie met andere maatregelen wordt genomen, zoals isolatieverbeteringen en energiebesparing.

Groene stroom en het belang van energiebesparing

Een warmtepomp draait op elektriciteit, en de duurzaamheid ervan hangt dus ook af van de bron waaruit die elektriciteit komt. Tegenwoordig is er in Nederland nog niet genoeg groene stroom beschikbaar om het huidige energieverbruik volledig te dekken. Hoewel de stroommix steeds duurzamer wordt – de verwachting is 75% groene stroom in 2030 en 100% in 2035 – is het belangrijk om nu al te investeren in energiebesparing en efficiëntieverbeteringen.

Volgens Milieu Centraal is energiebesparing de enige manier om zeker te kunnen stappen naar 100% groene energie. Zolang het energieverbruik groeit sneller dan het aandeel van groene stroom, wordt de transitie naar een duurzame toekomst vertraagd. Dit betekent dat het installeren van een warmtepomp zonder tegelijkertijd energiebesparende maatregelen te nemen, niet automatisch leidt tot een groene transitie.

Duurzaamheid in maatschappelijke context: gelijkheid en toegankelijkheid

Een laatste kritisch aspect van warmtepompen is de maatschappelijke impact. De toepassing van warmtepompen kan leiden tot een verdieping van maatschappelijke ongelijkheid. In de huidige situatie zijn warmtepompen een relatief dure investering, die vooral gedaan kan worden door mensen met een hoger inkomen of een groter budget voor renovaties. Voor huishoudens met beperkte middelen is het vaak niet mogelijk om direct over te stappen naar een duurzamere verwarming, wat leidt tot een situatie waarin alleen bepaalde groepen van de maatschappij kunnen meewerken aan de energietransitie.

Daarnaast is de vraag of het gebruik van warmtepompen leidt tot gedragsveranderingen. Veel kritische analyses stellen dat warmtepompen vaak gebruikt worden als een soort "greenwashing", waarbij het verstandige gedrag van het verlagen van het comfortniveau wordt vermeden. In plaats van lager te verhitten of minder te verbruiken, wordt er vaak geïnvesteerd in technologie om hetzelfde comfort te behouden, maar dan op een groene manier. Dit betekent dat warmtepompen niet per se leiden tot een verandering in gedrag of een daadwerkelijke duurzaamheid.

Alternatieven en aanvullende maatregelen

Hoewel warmtepompen een populaire keuze zijn, zijn ze niet de enige manier om duurzaam te verkeren. Ook andere technieken en maatregelen kunnen bijdragen aan een lagere CO₂-uitstoot en een hogere energie-efficiëntie. Denk bijvoorbeeld aan het installeren van zonnepanelen, het verbeteren van de isolatie van het huis, het gebruik van een warmtebuffer of het aanpassen van het verbruik door bewust minder energie te gebruiken.

Een warmtepomp kan als onderdeel van een bredere energieoplossing fungeren, maar moet in combinatie met andere duurzame maatregelen worden ingezet om daadwerkelijk bij te dragen aan een groene transitie. Het is belangrijk om niet alleen te focussen op het verwarmingsstelsel, maar ook op het totale energiebeheer van het huis.

Conclusie

De vraag of een warmtepomp duurzaam is, hangt af van meerdere factoren. Aan de ene kant levert een warmtepomp een aanzienlijke reductie in CO₂-uitstoot vergeleken met een CV-ketel, vooral als de elektriciteit die wordt gebruikt volledig duurzaam is. Aan de andere kant is de duurzaamheid van een warmtepomp ook afhankelijk van de beschikbaarheid van groene energie, het energieverbruik in combinatie met het gebruiksgedrag, de efficiëntie van de isolatie van de woning en de maatschappelijke impact van het gebruik van duurzame technologie.

Het is duidelijk dat een warmtepomp een belangrijk onderdeel kan zijn van een duurzame energieoplossing, maar dat het niet automatisch leidt tot volledige duurzaamheid. Het vereist een brede aanpak, met aandacht voor energiebesparing, efficiëntieverbeteringen en maatschappelijke veranderingen. Zolang de elektriciteitsmix niet volledig groen is en het energieverbruik niet daalt, is het belangrijk om warmtepompen niet te zien als de enige oplossing, maar als een stap in de richting van een duurzamere toekomst.

Bronnen

duurzaam