Warmtepompen en hun energiebesparing: feiten en fabels

Published by Redactie on oktober 7, 2025 | Category warmtepomp

In de huidige context van duurzaamheid en energiebesparing speelt de warmtepomp een steeds belangrijkere rol in de verwarming van woningen en gebouwen. De vraag of warmtepompen werkelijk energiebesparend zijn, is echter vaak omstreden. Sommigen menen dat de stijgende elektriciteitsverbruik niet te compenseren is, terwijl anderen onderstrepen dat de technologie efficiënter is dan traditionele verwarmingssystemen. Deze artikel wil helderheid scheppen door te onderzoeken hoe warmtepompen werken, wat hun energieprestaties zijn, en of ze daadwerkelijk bijdragen aan energiebesparing.

Hoe werkt een warmtepomp?

Een warmtepomp is een technologie die warmte uit een omgeving haalt en deze overbrengt naar een ruimte waar verwarming nodig is. Het principe is vergelijkbaar met een koelkast of airco, waarbij warmte wordt afgevoerd of toegevoegd. In het geval van verwarming haalt de warmtepomp warmte uit de lucht, grond of water en brengt deze in het huis of gebouw.

De werking is gebaseerd op een cyclus van verdamping en condensatie van een koudemiddel. De warmtepomp gebruikt elektriciteit om de koudemiddel te comprimeren en te verdamen, waarbij warmte wordt opgenomen uit de omgeving. Deze warmte wordt vervolgens afgestaan aan het verwarmingsnetwerk van het huis, bijvoorbeeld via een warmtewisselaar in de vloer, wanden of via radiatoren. De koudemiddel condenseert daarna en keert terug naar de beginfase van de cyclus.

Er zijn verschillende soorten warmtepompen, afhankelijk van de bron van de warmte:

Lucht-water warmtepompen: Haalt warmte uit de buitenlucht en gebruikt deze om water te verwarmen, dat vervolgens via een verwarmingssysteem het huis verwarmt.
Grond-water warmtepompen: Haalt warmte uit de grond via grondregisters of boorgaten.
Water-water warmtepompen: Haalt warmte uit waterbronnen zoals oppervlaktewater of grondwater.
Hybride warmtepompen: Werkt samen met een traditionele cv-ketel. Bij lage buitentemperaturen of hoge warmtebehoeften schakelt de warmtepomp over op gas.

De efficiëntie van een warmtepomp wordt uitgedrukt in de COP (Coefficient of Performance) en SCOP (Seasonal Coefficient of Performance). De COP geeft het rendement op een moment aan, terwijl de SCOP het gemiddelde rendement over een geheel jaar weergeeft, rekening houdend met seizoensinvloeden.

Energieverbruik en efficiëntie van warmtepompen

Een veelvoorkomende kritiek op warmtepompen is dat ze veel elektriciteit verbruiken. Echter, zoals uitgelegd in de bronnen, is de efficiëntie van warmtepompen aanzienlijk hoger dan die van een traditionele cv-ketel. In plaats van warmte te genereren via verbranding van gas, haalt de warmtepomp bestaande warmte uit de omgeving en gebruikt elektriciteit om deze te pompen.

De efficiëntie wordt uitgedrukt in de verhouding tussen de opgewekte warmte en het verbruikte elektriciteitsverbruik. Een warmtepomp met een COP van 4,5 betekent dat voor elk kWh elektriciteit er 4,5 kWh warmte wordt opgewekt. Dit maakt warmtepompen aanzienlijk efficiënter dan een gasgestookte cv-ketel.

Bronnen zoals TNO en Milieucentraal benadrukken dat warmtepompen 3 tot 5 kWh warmte kunnen genereren per kWh elektriciteit. Dit betekent dat het energieverbruik aanzienlijk lager is dan bij verbranding. Bovendien is de CO2-uitstoot aanzienlijk lager, vooral als het elektriciteitsverbruik van de warmtepomp van duurzame bronnen komt.

Voorbeeldberekening uit een van de bronnen laat zien dat een woning met een warmtepomp jaarlijks ongeveer 3.257 kWh elektriciteit verbruikt (gebaseerd op een COP van 4,5). Ondertijd is het gasverbruik bij een cv-ketel veel hoger, met een CO2-uitstoot van 2.900 kg per jaar. Bij gebruik van een warmtepomp daalt deze uitstoot tot 1.300 kg per jaar, een vermindering van 55%. Als de elektriciteit volledig duurzaam is, kan de uitstoot zelfs tot 150 kg CO2 per jaar dalen.

CO2-uitstoot en milieuimpact

Hoewel warmtepompen aanzienlijk minder CO2-uitstoot veroorzaken tijdens het gebruik, is er wel sprake van milieuimpact bij de productie en installatie. De productie van een warmtepomp vereist grondstoffen zoals metaal, plastic en elektronica. Ook het koudemiddel dat in warmtepompen wordt gebruikt, kan bij lekkage een negatieve impact hebben op het milieu.

TNO onderzoekt dat de totale CO2-uitstoot bij gebruik van een warmtepomp iets hoger is dan bij een cv-ketel. Dit komt vooral door het risico op lekkage van koudemiddel. TNO gaat uit van een lekkage van 6% per jaar, wat de totale milieuimpact verhogen kan. Toch is de langdurige CO2-uitstoot nog steeds aanzienlijk lager dan bij een gasgestookte cv-ketel, vooral in combinatie met groene elektriciteit.

De CO2-uitstoot van een warmtepomp hangt dus ook sterk af van de elektriciteitsmix. In Nederland is het huidige elektriciteitsverbruik nog niet volledig duurzaam, maar de verwachting is dat in 2030 75% van de elektriciteit groen is en in 2035 zelfs 100%. Dit betekent dat de indirecte CO2-uitstoot van een warmtepomp in de toekomst sterk zal dalen.

Hybride warmtepompen en slimme sturing

Een hybride warmtepomp combineert de voordelen van een elektrische warmtepomp met een traditionele cv-ketel. Bij hoge warmtebehoeften of lage buitentemperaturen schakelt de hybride warmtepomp over op gas. Dit zorgt voor een betere prestatie in extreme weersomstandigheden en kan het elektriciteitsverbruik verlagen.

Een belangrijk voordeel van hybride warmtepompen is dat ze bijdragen aan het verminderen van de piekvraag op het elektriciteitsnet. In de ochtend is er vaak een piek in de vraag naar elektriciteit. Hybride warmtepompen kunnen deze piek verminderen door eerder te starten met verwarmen en zo het verbruik te spreiden.

Daarnaast kunnen hybride warmtepompen ook slimme sturing gebruiken. Bijvoorbeeld, als een woning zonnepanelen heeft, kan de warmtepomp automatisch aangaan op momenten dat er veel zonnestroom beschikbaar is. Dit vermindert het overschot van zonnestroom op het net en maakt de warmtepomp efficiënter.

Het potentieel van hybride warmtepompen is groot, maar de implementatie van slimme sturing vereist investeringen in zowel technologie als beleid. Momenteel is de druk op het elektriciteitsnet nog niet volledig onder controle, maar dit hangt ook van gedrag en energiebesparing af. Door bijvoorbeeld de thermostaat iets lager te zetten op de koudste dagen of door isolatie te verbeteren, kan het elektriciteitsverbruik aanzienlijk verminderen.

Warmtepompen en energiebesparing in de praktijk

Hoewel warmtepompen efficiënter zijn dan traditionele verwarmingssystemen, is het feit dat het elektriciteitsverbruik stijgt, een reële kritiekpunt. Echter, zoals uitgelegd, is dit elektriciteitsverbruik in absolute zin nog steeds lager dan het gasverbruik dat bij een cv-ketel zou zijn gebruikt.

In de praktijk betekent dit dat de energiekosten voor een woning met warmtepomp lager zijn dan bij gebruik van een gasgestookte cv-ketel. De stijgende prijzen van gas maken dit verschil nog duidelijker. Ondanks een hoger elektriciteitsverbruik, bespaart een woning eigenaar aanzienlijk op de energierekening.

Daarnaast draagt de overgang naar warmtepompen bij aan de duurzaamheid van de woning. Het gebruik van groene elektriciteit, bijvoorbeeld via zonnepanelen of windparken, maakt de warmtepomp volledig CO2-neutraal. In combinatie met goede isolatie en slimme sturing wordt de warmtepomp een duurzame en efficiënte oplossing voor het verwarmen van woningen.

Kritiek en voorbehouden

Hoewel warmtepompen veel voordelen bieden, zijn er ook kritiekpunten. Een belangrijk kritiekpunt is de druk op het elektriciteitsnet. Warmtepompen kunnen de vraag naar elektriciteit verhogen, vooral in piekuren. Dit kan problemen opleveren als het elektriciteitsnet niet voldoende capaciteit heeft.

Een ander kritiekpunt is de investering die nodig is voor een warmtepomp. Het aankoop- en installatiekosten kunnen aanzienlijk zijn, wat voor sommige woningeigenaren een belemmering vormt. Hoewel er subsidies beschikbaar zijn, kan het aankopen van een warmtepomp toch een aanzienlijke uitgave zijn.

Daarnaast is de prestatie van een warmtepomp afhankelijk van de isolatie van de woning. Een slecht geïsoleerde woning vereist meer warmte, wat betekent dat de warmtepomp meer elektriciteit verbruikt. Dit onderstreept de belangrijkheid van goede bouwtechnieken en isolatie bij de installatie van een warmtepomp.

Conclusie

De vraag of warmtepompen energiebesparend zijn, is afhankelijk van meerdere factoren. In vergelijking met traditionele verwarmingssystemen zoals cv-ketels, zijn warmtepompen aanzienlijk efficiënter. Ze gebruiken minder energie om hetzelfde resultaat te bereiken en produceren minder CO2-uitstoot. Dit maakt ze een duurzame en energiebesparende oplossing voor het verwarmen van woningen en gebouwen.

Echter, het elektriciteitsverbruik van een warmtepomp is hoger dan het gasverbruik van een cv-ketel. Dit betekent dat de energiekosten stijgen, hoewel ze in absolute zin nog steeds lager zijn dan bij een gasgestookte verwarming. Bovendien is de CO2-uitstoot aanzienlijk lager, vooral als groene elektriciteit wordt gebruikt.

Hybride warmtepompen en slimme sturing kunnen de efficiëntie van warmtepompen verder verbeteren en de druk op het elektriciteitsnet verminderen. Dit maakt ze een waardevolle oplossing in de toekomstige energietransitie.

Tot slot is de keuze voor een warmtepomp afhankelijk van de individuele omstandigheden van de woning, de elektriciteitsmix, en de investering die beschikbaar is. Voor woningeigenaren die op zoek zijn naar een duurzame en energiebesparende verwarming, is de warmtepomp een interessante optie.

Bronnen

energiegebruik