Warmtepompen in de energietransitie: noodmaatregel of oplossing tegen netcongestie?

Published by Redactie on oktober 7, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

De energietransitie en het aardgasvrij maken van de woningbouw verandert het landschap van de energievoorziening in Nederland. Warmtepompen vormen een centrale rol in deze overgang, omdat ze elektriciteit gebruiken om warmte te genereren in plaats van aardgas. Maar naast de klimaatvoordelen die warmtepompen bieden, hebben ze ook een impact op het elektriciteitsnet. In het licht van de toenemende netcongestie – een situatie waarin het elektriciteitsnet overbelast raakt – stelt zich de vraag of warmtepompen een redder in nood zijn of juist een lastpak.

Op basis van recente acties van overheden, netbeheerders en regionale plannen, wordt duidelijk dat warmtepompen – met name de hybride variant – een rol kunnen spelen in het beheersen van het stroomgebruik en het voorkomen van overbelasting. De kwestie is echter niet alleen technisch, maar ook strategisch. Hoe kunnen warmtepompen worden ingezet om zowel duurzaamheid als betrouwbaarheid van het stroomnet te waarborgen?

In deze artikel wordt ingegaan op de rol van warmtepompen in de context van netcongestie, met aandacht voor actuele maatregelen in regio’s zoals Gelderland en Flevoland, en de rol van hybride warmtepompen als noodmaatregel en technische oplossing.

Wat is netcongestie en waarom is het een probleem?

Definitie en oorzaak van netcongestie

Netcongestie betekent dat het elektriciteitsnet op bepaalde momenten of in bepaalde regio’s te vol raakt om aan de vraag naar elektriciteit te kunnen voldoen. Dit gebeurt doordat het stroomgebruik sneller groeit dan de capaciteit van het net. De vraag naar elektriciteit neemt toe door het aardgasvrij maken van woningen en bedrijven, waarbij zonnepanelen, warmtepompen en elektrische auto’s een rol spelen.

In grote delen van Nederland is het elektriciteitsnet momenteel zo vol dat er geen ruimte is voor nieuwe aansluitingen of verhogingen van bestaande aansluitingen. Hierdoor ontstaan risico’s op stroomuitval en vertragingen in de toekomstige elektrificering van huishoudens en bedrijven.

Gevolgen van netcongestie

Een vol elektriciteitsnet heeft meerdere gevolgen:

Geen groei mogelijk: Bedrijven en woningbouwprojecten kunnen niet aangesloten worden, wat de economische groei en woningbouw tegenwerkt.
Risico op stroomuitval: Bij hoge vraag kan het net onbalans raken, wat leidt tot stroomuitval.
Vertraging bij energietransitie: De overgang naar duurzame energie wordt vertraagd, omdat niet iedereen direct kan elektrificeren.
Hogere kosten: Maatregelen tegen congestie zijn vaak kostbaar, wat uiteindelijk leidt tot hogere stroomtarieven.

De kwestie van netcongestie is dus niet alleen een technisch probleem, maar ook een economisch en sociaal kwestie die aandacht verdient in het kader van de energietransitie.

De rol van warmtepompen in de energietransitie

Warmtepompen: elektriciteitsverbruik als uitdaging

Een warmtepomp is een elektrische verwarmingsinstallatie die warmte uit de lucht, grond of water haalt en die gebruikt om ruimtes te verwarmen. In vergelijking met een cv-ketel verbruikt een warmtepomp aanzienlijk meer elektriciteit. Dit maakt de warmtepomp een van de grootste stroomverbruikers in het laagspanningsnet.

Omdat warmtepompen op elektriciteit werken, vormen ze een belangrijke factor in de elektrificering van de woningbouw. Maar tegelijkertijd kan het snelle aansluiten van warmtepompen bijdragen aan de overbelasting van het stroomnet, zeker in gebieden waar de vraag snel groeit.

Hybride warmtepompen als oplossing

In reactie op het probleem van netcongestie heeft het kabinet en netbeheerders zoals Liander en TenneT een advies uitgebracht om, in deze fase van de energietransitie, voorkeur te geven aan hybride warmtepompen in plaats van volledig elektrische varianten.

Een hybride warmtepomp combineert een elektrische warmtepomp met een traditionele aardgasfornuis. Deze combinatie zorgt ervoor dat een gedeelte van de verwarming nog steeds op aardgas draait, wat het stroomverbruik verlaagt. Hierdoor is er minder druk op het elektriciteitsnet.

De hybride warmtepomp is dus niet alleen een technische oplossing voor het verwarmen van huizen, maar ook een strategische keuze om de overgang naar een volledig elektrisch net zo vlot mogelijk te maken.

Slimme instellingen voor warmtepompen

Naast het kiezen van een hybride warmtepomp, is het ook belangrijk om de installatie slim in te richten. Dit kan bijvoorbeeld door:

Het vermogen van de warmtepomp zo efficiënt mogelijk te gebruiken.
Tijdstippen van gebruik te plannen op momenten dat het stroomnet minder belast is.
Gebruik te maken van slimme thermostaten die automatisch energie besparen.

Door de warmtepomp slim in te richten, kan het elektriciteitsverbruik verder worden beperkt en wordt de impact op het stroomnet geminimaliseerd.

Maatregelen tegen netcongestie: hoe warmtepompen meespelen

Regionale aanpak in Gelderland

In Gelderland is het stroomgebruik in de afgelopen jaren sterk toegenomen. Om de groei van de vraag te beheersen, hebben Liander, TenneT en de provincie Gelderland een pakket maatregelen opgesteld. Dit pakket omvat:

Netefficiënte installaties: Aanmoedigen om bij vervanging van verwarmingsinstallaties hybride warmtepompen te kiezen.
Netbewuste woningbouw: Nieuwbouwprojecten moeten zo energiezuinig mogelijk zijn, bijvoorbeeld door gebruik te maken van collectieve warmtenetten.
Netbewust opladen van EV’s: Laadpalen die bij drukte het net niet belasten.

In deze regio is de hybride warmtepomp dus expliciet benoemd als maatregel om het elektriciteitsverbruik te beheersen. De overgang naar elektrische verwarming moet op een verantwoorde manier gebeuren, waarbij hybride oplossingen tijdelijk een noodmaatregel vormen.

Flevoland en omleidingen in het hoogspanningsnet

In Flevoland is een vergelijkbaar probleem ontstaan. Ook hier is het stroomnet op bepaalde plekken zo vol dat er risico’s op overbelasting zijn. In reactie daarop wordt gewerkt aan:

Omleidingen in het hoogspanningsnet: Hierbij wordt stroom tijdelijk omgeleid naar minder drukke delen van het net.
Extra stroomproductie: Op plekken waar het net niet voldoet, wordt gekeken naar het realiseren van nieuwe bronnen van flexibiliteit, zoals batterijen of gasaggregaten.
Netbewuste maatregelen: Ook in Flevoland is er een aanmoediging om elektriciteitsgebruik te beperken en slim in te zetten.

Hoewel de focus in Flevoland ligt op het uitbreiden van het net en het realiseren van extra capaciteit, speelt ook hier de keuze voor hybride warmtepompen een rol in het beheersen van het stroomverbruik.

Warmtepomp als noodmaatregel

Waarom is een hybride warmtepomp een noodmaatregel?

De overgang naar een volledig elektrisch net verloopt niet in één keer, maar vereist een strategische aanpak. In de huidige fase van de energietransitie is het net nog niet klaar voor een volledige overgang naar elektrische verwarming. Door te kiezen voor een hybride warmtepomp, kan het stroomverbruik worden beperkt en wordt de impact op het net geminimaliseerd.

Dit maakt de hybride warmtepomp een noodmaatregel, zolang het net nog niet in staat is om volledig elektrische verwarming te ondersteunen. Het is een tijdelijke oplossing die de energietransitie faciliteert zonder het net te overbelasten.

Tijdsplanning en toekomstvisie

De ingangsdatum van bepaalde maatregelen tegen netcongestie is 31 maart 2025. In de maand juni 2025 is er een reactietermijn van zes maanden, tot 1 oktober 2025. Dit betekent dat de maatregelen in de praktijk op korte termijn actief worden.

In de komende jaren wordt er verder gewerkt aan het uitbreiden van het stroomnet en het slimmer maken van het gebruik van elektriciteit. Uiteindelijk is het de bedoeling dat ook hybride warmtepompen worden vervangen door volledig elektrische varianten, zodra het net er klaar voor is.

Invloed op woningbouw en nieuwbouw

In het kader van de woningbouwopgave is het belangrijk dat nieuwe woningen zo elektriciteitszuinig mogelijk zijn. In sommige gevallen is het zelfs mogelijk om nieuwbouwprojecten te ontwerpen zonder aansluiting op het elektriciteitsnet. Dit kan bijvoorbeeld door het gebruik van collectieve warmtenetten of energieopslag.

Bij nieuwbouwprojecten waarbij het elektriciteitsnet op dat moment vol is, is het voordelig om zoveel mogelijk energie te genereren en terug te leveren. Dit helpt bij het beheersen van de vraag en het verminderen van druk op het net.

Conclusie

De rol van warmtepompen in de energietransitie is complex. Aan de ene kant vormen ze een belangrijke stap in de verduurzaming van de woningbouw, omdat ze aardgasvrij zijn en duurzame energie kunnen gebruiken. Aan de andere kant zijn ze ook een factor in de opkomst van netcongestie, omdat ze veel elektriciteit verbruiken.

In de huidige fase van de energietransitie is het daarom belangrijk om strategische keuzes te maken. De keuze voor een hybride warmtepomp in plaats van een volledig elektrische variant is een noodmaatregel die helpt bij het beheersen van het stroomgebruik en het voorkomen van overbelasting van het net. Dit geldt zowel voor bestaande huizen als voor nieuwbouwprojecten.

Regionale plannen in Gelderland en Flevoland tonen aan dat het kiezen voor hybride warmtepompen niet alleen een technische oplossing is, maar ook een strategische keuze die de energietransitie faciliteert zonder het elektriciteitsnet te overbelasten. In de komende jaren wordt er verder gewerkt aan het uitbreiden van het net en het slimmer maken van het gebruik van elektriciteit, zodat ook volledige warmtepompen op het net kunnen draaien.

Voor eigenaren, woningbouwers en professionals in de bouwsector is het daarom belangrijk om bewust keuzes te maken en de rol van warmtepompen in de context van netcongestie goed in te schatten. Alleen zo kan de energietransitie op een verantwoorde manier verlopen.

Bronnen

noodbedrijf