De rol van warmtepompen in de energietransitie in Nederland: trends, technologieën en toepassingen

Published by Redactie on oktober 7, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

De opwarming van woningen en utiliteitsgebouwen is een essentieel onderdeel van de energievoorziening in Nederland. In de afgelopen jaren is er een duidelijke trend zichtbaar naar duurzame oplossingen, met warmtepompen als centraal element. De data uit diverse rapporten en studies tonen duidelijk hoe de aantallen geïnstalleerde warmtepompen jaarlijks aanzienlijk stijgen, zowel in woningen als in utiliteitsgebouwen, kassen en stallen. Deze groei is vooral zichtbaar in de noordelijke provincies, zoals opgemerkt wordt in verschillende analyses.

Daarnaast is het technologische spectrum van warmtepompen uitgebreid, waaronder warmtepompen die warmte uit bodem, water, buitenlucht of lucht halen. Elk type heeft zijn eigen karakteristieken, voordelen en beperkingen. De COP (Coefficient of Performance) en de SCOP (Seasonal Coefficient of Performance) zijn maatstaven die de efficiëntie van een warmtepomp weergeven, en deze waarden kunnen variëren afhankelijk van klimaatgebied en seizoen.

In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de huidige status van warmtepompen in Nederland, de trends in aantallen en thermisch vermogen, de soorten warmtepompen, het onderhoud en de technische aspecten van keuze en installatie. De focus ligt op feiten en data die in de SOURCE DATA zijn opgenomen, en het doel is om een objectieve, technische en informatieve leesstof te bieden voor eigenaren, installateurs en professionals in de bouw- en renovatiesector.

Trends in aantallen en vermogen van warmtepompen

De gegevens uit de CBS rapporten tonen duidelijk een snelle groei in het aantal geïnstalleerde warmtepompen in Nederland. In 2022 waren er in totaal 1.379.887 warmtepompen in woningen in gebruik, wat stijgt naar 1.806.166 in 2023 en 2.169.830 in 2024. Voor utiliteitsgebouwen, kassen en stallen is er ook een aanzet tot groei, van 430.065 in 2022 naar 451.633 in 2023 en 464.377 in 2024.

In totaal zijn er in 2022 ongeveer 1.809.952 warmtepompen geïnstalleerd in Nederland. In 2023 is dat aantal gestegen tot 2.257.798, en in 2024 tot 2.634.207. Deze groei is een duidelijk teken van de toegenomen interesse in duurzame opwarmingssystemen.

Het thermisch vermogen van warmtepompen is ook toegenomen. In 2022 was het opgesteld thermisch vermogen van warmtepompen 12.597 megawatt, in 2023 is dit 15.362 megawatt en in 2024 stijgt het tot 17.557 megawatt. Dit duidt op een toenemende capaciteit van het land om warmte op duurzame wijze op te wekken.

Het aantal warmtepompen dat in gebruik genomen wordt, stijgt ook: in 2022 waren er 403.035 warmtepompen in gebruik genomen, in 2023 455.201 en in 2024 393.132. De aantallen die uit gebruik genomen worden, zijn in vergelijking hiermee veel kleiner, wat aangeeft dat de meeste warmtepompen blijven functioneren en langdurig worden gebruikt.

Soorten warmtepompen

Er zijn verschillende soorten warmtepompen, elk met hun eigen toepassingsgebieden en efficiëntiekenmerken. Uit de data en technische beschrijvingen is duidelijk dat de volgende soorten voorkomen:

1. Bodem- of waterwarmtepompen

Bodem- of waterwarmtepompen halen warmte uit de grond of uit grondwater. Deze warmtepompen zijn meestal geschikt voor gebieden waar de grond of het water voldoende warmte bevat, wat vaak het geval is in regio's met een zacht klimaat. In de data is te zien dat de aantallen van dit type warmtepomp in 2022 gedaald zijn, maar in 2023 en 2024 zijn er opnieuw stijgende trends zichtbaar. In 2022 waren er 125.374 warmtepompen van dit type in gebruik in woningen, in 2023 stijgt dit tot 148.529 en in 2024 is het aantal terug gelijk aan 161.023.

2. Buitenluchtwarmtepompen

Buitenluchtwarmtepompen halen warmte uit de lucht. Deze warmtepompen zijn geschikt voor een breed spectrum van gebouwen, van woningen tot utiliteitsgebouwen. In 2022 waren er 1.263.598 buitenluchtwarmtepompen in woningen, in 2023 stijgt dit tot 1.666.800 en in 2024 tot 2.017.981. De aantallen voor utiliteitsgebouwen, kassen en stallen zijn ook gestegen, van 420.980 in 2022 naar 442.470 in 2023 en 455.203 in 2024.

3. Hybride warmtepompen

Hybride warmtepompen combineren een warmtepomp met een traditionele verwarmingsbron, zoals een gasfornuis of een elektrisch verwarmingsapparaat. Deze systemen zijn geschikt voor bestaande woningen waar het volledig overstapken naar een duurzame oplossing niet direct haalbaar is. De data tonen dat hybride warmtepompen in 2024 een aandeel hebben in de totale markt, met ongeveer 7.975 installaties. De COP van hybride systemen is iets lager dan die van volledig elektrische warmtepompen, maar de combinatie biedt flexibiliteit in de energievoorziening.

4. Luchtluchtwarmtepompen

Luchtluchtwarmtepompen halen warmte uit de lucht en leveren die direct terug aan de lucht, zonder opslag in een buffer. Deze systemen zijn meestal geschikt voor toepassing in utiliteitsgebouwen of in kassen, waar een directe warmteopwekking nodig is. In 2022 waren er 1.361.579 van dit type geïnstalleerd, in 2023 stijgt dit tot 1.638.494 en in 2024 tot 1.898.699.

Efficiëntie en COP-waarden

Een belangrijke technische maatstaf bij warmtepompen is de COP (Coefficient of Performance). Deze waarde geeft aan hoe efficiënt een warmtepomp werkt. De COP wordt berekend als het aantal geleverde kWh warmte gedeeld door het aantal kWh elektriciteit dat nodig is om de warmtepomp te laten functioneren.

In de data van bron [4] is te lezen dat een warmtepomp die 5 kWh warmte levert met 2 kWh elektriciteit een COP van 2,5 heeft. Hoe hoger de COP, hoe efficiënter de warmtepomp. In de praktijk kan de COP echter variëren afhankelijk van het seizoen en de omgevingstemperatuur. Daarom is ook de SCOP (Seasonal Coefficient of Performance) een relevante maat, die het gemiddelde van de COP over het hele jaar weergeeft.

In het zuiden van Europa, waar de winters milder zijn, is de COP meestal hoger dan in het noorden. Dit is ook een van de redenen waarom warmtepompen in zuidelijke landen efficiënter werken. In Nederland is de COP van buitenluchtwarmtepompen in de winter lager dan in de herfst of lente.

Onderhoud en levensduur

Om ervoor te zorgen dat warmtepompen optimaal blijven functioneren, is regelmatig onderhoud nodig. Uit de data van bron [3] is duidelijk dat jaarlijks onderhoud aan te raden is. Dit omvat het controleren van de koelmiddeldruk, het reinigen van filters en het nakijken van elektrische aansluitingen. Ook is het belangrijk om eventuele lekken of verliezen in het systeem op te sporen en te herstellen.

De buitenunit moet vrij blijven van bladeren en vuil, omdat dit de luchtstroom kan belemmeren en de efficiëntie van de warmtepomp verlagen. De binnenunit moet ook regelmatig worden schoongemaakt, vooral de filters, om ervoor te zorgen dat de luchtcirculatie optimaal blijft.

Daarnaast wordt aanbevolen om het systeem periodiek te laten inspecteren door een erkende installateur. Dit helpt bij het detecteren van eventuele slijtage of defecten, die anders pas later opduiken en grotere kosten kunnen opleveren.

Het onderhoud van een warmtepomp heeft een directe invloed op de levensduur. Een goed onderhouden warmtepomp kan 15 tot 20 jaar functioneren, terwijl een slecht onderhouden systeem al na 8 tot 10 jaar defecten kan vertonen. In de data is te zien dat het aantal warmtepompen dat uit gebruik genomen wordt, in vergelijking met het aantal dat in gebruik genomen wordt, relatief klein is, wat duidt op een goede levensduur en functionering van de meeste geïnstalleerde systemen.

Technische overwegingen bij de keuze van een warmtepomp

De keuze van de juiste warmtepomp hangt af van verschillende factoren, zoals de type woning, het energieverbruik, het klimaat en de budgettaire mogelijkheden. In de data van bron [5] wordt aangeraden om eerst een gedetailleerde analyse te maken van het warmtegebruik in een gebouw of bedrijf, voordat een warmtepomp wordt gekozen. Dit helpt bij het bepalen van het juiste type en vermogen van de warmtepomp.

Belangrijke stappen bij de keuze zijn: - Het verzamelen van data over temperatuurniveaus, vermogens en bedrijfstijden. - Het inschatten van toekomstige ontwikkelingen in het warmtegebruik. - Het overleggen met experts over de technische haalbaarheid en veiligheid van de opties. - Het wegen van investering, onderhoud en energiebesparing. - Het beoordelen van de impact op het milieu.

Daarnaast is het belangrijk om te overwegen of huidige processen of systemen niet op een lagere temperatuur of met minder warmtebehoefte kunnen worden uitgevoerd. Dit kan leiden tot een kleinere warmtepomp en lagere investeringen.

Toepassingen in de industrie

Hoewel de meeste data zich richt op warmtepompen in woningen en utiliteitsgebouwen, zijn er ook toepassingen in de industrie. In de data van bron [5] worden drie typen industriële warmtepompen genoemd: compressiewarmtepompen, chemische warmtepompen en damprecompressie-systemen.

Compressiewarmtepompen gebruiken elektriciteit om warmte te verhitten, terwijl chemische warmtepompen gebruik maken van reversibele chemische reacties om warmte op te wekken. Deze systemen zijn meestal efficiënter in termen van energieverbruik, maar vereisen een hogere mate van technische kennis bij de installatie en bediening.

Damprecompressie-systemen zijn een combinatie van elektriciteit en damp om warmte op te wekken. Deze systemen zijn vaak geschikt voor bedrijven met een hoge warmtebehoefte, zoals in de voedingsindustrie of in productieprocessen met restwarmte.

De rol van warmtepompen in de energietransitie

De groei van het aantal warmtepompen in Nederland is een belangrijk onderdeel van de energietransitie. Door het gebruik van warmtepompen kan een groot deel van het fossiele energieverbruik voor verwarming worden vervangen door duurzame elektriciteit. De data tonen dat de bruto warmteproductie van warmtepompen in 2024 46.221 TJ is, wat aanzienlijk is als het gaat om het verminden van het gebruik van aardgas en andere fossiele brandstoffen.

De vermeden verbruik van fossiele energie is in 2024 11.626 TJ, wat een aanzienlijke bijdrage is aan het behalen van de duurzaamheidsdoelen van Nederland. De vermeden CO2-emissie is in 2024 588 miljoen kg, wat duidelijk is dat warmtepompen een positieve impact hebben op de CO2-balance van het land.

De toegenomen aantallen en vermogens van warmtepompen tonen aan dat er een sterke neiging is om van het gebruik van aardgas af te stappen en over te stappen naar duurzame verwarmingsoplossingen. In de noordelijke provincies, zoals Groningen, is deze trend nog duidelijker zichtbaar. De data tonen dat in deze regio’s het aantal warmtepompen aanzienlijk stijgt, mogelijk als gevolg van de aardbevingsschades en de verlaagde aardgaswinning.

Conclusie

De groei van het aantal warmtepompen in Nederland is duidelijk zichtbaar in de data, zowel in woningen als in utiliteitsgebouwen. De aantallen en thermische vermogens zijn jaarlijks gestegen, wat duidt op een snelle adoptie van duurzame verwarmingsoplossingen. De toepassingsgebieden van warmtepompen zijn uitgebreid, van bodem- en waterwarmtepompen tot hybride en luchtluchtwarmtepompen.

De efficiëntie van warmtepompen wordt gemeten via COP en SCOP, en deze waarden variëren afhankelijk van het klimaat en het seizoen. Regelmatig onderhoud is essentieel om ervoor te zorgen dat warmtepompen optimaal blijven functioneren en een lange levensduur behouden.

De technische overwegingen bij de keuze van een warmtepomp zijn belangrijk, en het is aan te raden om een gedetailleerde analyse te maken van het warmtegebruik in een gebouw of bedrijf. In de industrie zijn er ook specifieke toepassingen, waarbij compressie-, chemische en damprecompressie-systemen worden gebruikt.

De rol van warmtepompen in de energietransitie is aanzienlijk, met een aanzet tot het verlagen van het gebruik van fossiele brandstoffen en de CO2-uitstoot. De toegenomen aantallen en vermogens tonen aan dat warmtepompen een centrale rol spelen in de toekomstige energievoorziening van Nederland.

Bronnen

regio